MALTRETOWANIE DZIECI A ALKOHOL - RAPORT WHO 2006

Aktualności

10.07.2007

Powiązania pomiędzy alkoholem a maltretowaniem dzieci

Wielu badaczy wskazuje na silne związki pomiędzy piciem alkoholu a stosowaniem przemocy interpersonalnej w ogóle. Takie powiązania można zauważyć także pomiędzy alkoholem a maltretowaniem dzieci:

Szkodliwe picie alkoholu może bezpośrednio wpływać na funkcje psychiczne i kognitywne, zmniejszając samokontrolę i czyniąc człowieka bardziej podatnym na akty przemocy, również wobec dzieci.
Szkodliwe picie alkoholu przez rodziców i opiekunów może wpływać niekorzystnie na poczucie odpowiedzialności, a także zmniejszać ilość czasu i pieniędzy, które mogą być przeznaczone dla dziecka. W takich sytuacjach może dojść do zaniedbania podstawowych potrzeb dziecka.
Szkodliwe picie przez rodziców jest związane z innymi problemami, takimi jak słabe zdrowie psychiczne i antyspołeczny charakter. Te czynniki zwiększają ryzyko maltretowania dziecka.
Doświadczenie bycia maltretowanym jako dziecko jest powiązane z ryzykownym i szkodliwym piciem alkoholu w późniejszym życiu. Sięganie po alkohol w życiu dorosłym stanowi często próbę poradzenia sobie z przeżyciami z dzieciństwa.
Szkodliwe picie przez kobiety w ciąży może skutkować rozwojem alkoholowego zespołu płodowego (FAS) lub poalkoholowym efektem płodowym (FAE). Takie zaniedbania są powiązane również ze zwiększonym ryzykiem znęcania się nad dziećmi, a u dzieci z FAS lub FAE – z ryzykiem zachowań o charakterze przestępczym bądź aktów przemocy.
Pozostawianie dzieci bez opieki bądź brak kontroli w zakresie sięgania przez nie po alkohol, co pozwala im regularnie się upijać, może zniszczyć ich zdrowie psychiczne i fizyczne, prowadząc do zwiększonego ryzyka dokonywania aktów przemocy.

Skala zjawiska

Badania przeprowadzone w wielu krajach, wskazują na powiązania pomiędzy szkodliwym piciem alkoholu a maltretowaniem dziecka (np. RPA, Kolumbia, Łotwa, Litwa, Mołdawia, Macedonia, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania). Jednak badania określające ilościową skalę problemu, są prowadzone rzadko i dotyczą głównie krajów o wysokich dochodach. Z kolei tam, gdzie dane są dostępne, występują różnice w użytej metodologii, które utrudniają dokonanie porównań. Trzeba też zauważyć, że wiele przypadków znęcania się nie jest w ogóle notowanych przez opiekę zdrowotną i wymiar sprawiedliwości. Z dostępnych badań płyną jednak następujące wnioski:

W Stanach Zjednoczonych 35% sprawców przemocy rodzicielskiej spożywało alkohol lub narkotyki przed incydentem związanym z przemocą.
W Niemczech około 32% sprawców śmiertelnych przypadków znęcania się nad dziećmi (1985-90) było pod wpływem alkoholu w czasie popełnienia przestępstwa, a 37% sprawców było uzależnionych od alkoholu.
Liczba dzieci urodzonych z FAS lub FAE w części północnej Australii wynosiła 1,7 na 1000 żywych urodzeń, wskaźnik ten był wyższy wśród ludności autochtonicznej - 4,7 na 1000 żywych urodzeń.

Raporty dotyczące spraw o opiekę nad dzieckiem odnotowują szkodliwe picie alkoholu przez rodziców. Raporty zazwyczaj nie precyzują, czy alkohol był spożywany bezpośrednio przed maltretowaniem dziecka, ale zawierają informacje o nadużywaniu alkoholu w charakterystyce rodzica. Na przykład:

W Kanadzie spożywanie alkoholu lub narkotyków zostało stwierdzone w 34% spraw o opiekę nad dzieckiem.
W Australii Zachodniej alkohol lub narkotyki były decydującym czynnikiem w 57% przypadków skierowania dziecka do placówki opiekuńczej.
W Londynie zażywanie środków odurzających (głównie alkoholu) odnotowano w 52% rodzin znajdujących się w rejestrze ochrony dziecka.

Czynniki ryzyka

Wśród czynników, które zwiększają ryzyko stosowania wobec dzieci przemocy, badacze wymieniają: bezrobocie, biedę, społeczną izolację rodziców, przemoc domową występującą w domu rodzinnym, wychowywanie dziecka przez samotnego rodzica bądź życie w przeludnionym gospodarstwie domowym. Dziecko, którego rodzic szkodliwie bądź ryzykownie pije, jest narażone na większe ryzyko bycia maltretowanym. Ryzyko to zwiększa się jeszcze bardziej, gdy oboje rodzice mają problem z alkoholem.

Nastolatki, których rodzice mało angażują się w wychowanie albo te, które doświadczyły przemocy fizycznej bądź seksualnej, są w grupie podwyższonego ryzyka regularnego picia. Z częstym piciem przez nastolatki wiążą się takie problemy, jak wagary, słabe wyniki w nauce czy czyny przestępcze, co zwiększa ryzyko przemocy fizycznej ze strony rodzica. Dorośli, którzy doświadczyli maltretowania w dzieciństwie, mają większą skłonność do picia i fizycznej przemocy w stosunku do własnych dzieci.

Dzielnice o większym zagęszczeniu punktów sprzedaży alkoholu, mają większy problem z maltretowaniem dzieci. Tam, gdzie jest więcej sklepów prowadzących sprzedaż alkoholu, występuje więcej przypadków przemocy fizycznej w stosunku do dzieci, z kolei tam, gdzie przeważają bary, częściej obserwuje się przypadki zaniedbań. Należy zauważyć, że dzielnice, w których jest dużo punktów sprzedaży alkoholu, są często ubogie i przeludnione. W konsekwencji jest w nich mniej środków na wsparcie rodzin, co ogranicza rozwój pomocy socjalnej, która może zapobiec przypadkom znęcania się na dziećmi.

Skutki

Konsekwencjami przemocy fizycznej są urazy (np. siniaki, oparzenia, złamania) i symptomy związane ze stresem, jak na przykład zaburzenia snu. W najcięższych przypadkach urazy powstałe w wyniku maltretowania, mogą mieć skutek śmiertelny. U ofiar, zarówno w dzieciństwie, jak i późniejszym życiu, występują takie problemy jak lęk, depresja czy próby samobójcze. Zwiększają one ryzyko nadużywania alkoholu lub narkotyków. Szacuje się, że molestowanie w dzieciństwie powoduje 4-5% przypadków nadużywania alkoholu u mężczyzn i 7-8% u kobiet. Ofiary są również bardziej narażone na przejawianie tendencji do przemocy w późniejszym życiu (znęcanie się nad dzieckiem, przemoc w stosunku do partnera). Maltretowanie dziecka i późniejsze problemy z alkoholem mogą wpływać na przenoszenie problemu przemocy z jednego pokolenia na następne. Maltretowane dziecko ma gorsze wyniki w nauce, co często skutkuje posiadaniem gorzej płatnej pracy w dorosłym życiu. Ponadto niektóre badania wykazały, że zarówno mężczyźni, jak i kobiety, którzy doświadczyli maltretowania w dzieciństwie, są narażeni na większe ryzyko związania się w przyszłości z partnerem z problemami alkoholowymi, małżeńskimi bądź rodzinnymi.

Zapobieganie

Aby zapobiec zjawisku znęcania się nad dziećmi, stosuje się wiele strategii. Najczęściej są to: organizowanie szkoleń dla rodziców w celu podniesienia ich kompetencji wychowawczych, prowadzenie kontroli odpowiednich służb społecznych pod kątem znęcania się nad dziećmi, tworzenie instytucji pomagających ofiarom przemocy i wdrażanie do szkół programów edukacyjnych. Powiązania, które występują pomiędzy maltretowaniem dziecka a spożyciem alkoholu, skłaniają do podjęcia działań mających na celu ograniczenie spożywania alkoholu. Działania te zmierzają w kierunku:

Zmniejszenia dostępności alkoholu. Ograniczenie dostępności alkoholu może zmniejszyć poziom przemocy stosowanej wobec dzieci. Szacuje się, że zlikwidowanie jednego punktu sprzedaży alkoholu na 1000 mieszkańców w Stanach Zjednoczonych, zmniejszy prawdopodobieństwo stosowania ciężkiej przemocy wobec dzieci o 4%.
Podwyższenia cen alkoholu. Podwyższenie podatków na piwo może zaowocować zmniejszeniem przemocy ukierunkowanej na dzieci. W Stanach Zjednoczonych szacuje się, że 10-procentowa podwyżka akcyzy na piwo zredukuje prawdopodobieństwo wystąpienia przypadków ciężkiej przemocy w stosunku do dzieci o 2,3%, a przemocy w stosunku do dzieci ogólnie o 1,2%.
Podjęcia badań i interwencji. Badania i interwencje ze strony podstawowej opieki zdrowotnej okazały się efektywnym sposobem na redukcję spożycia alkoholu w społeczeństwach zarówno o wysokich, jak i o niskich dochodach. Kontrola picia alkoholu w czasie ciąży może zmniejszyć spożycie alkoholu, a tym samym ryzyko wystąpienia FAS lub FAE u dziecka.

W krajach o niskich i średnich dochodach wysiłki zmierzające do umocnienia i rozszerzenia licencjonowanej sprzedaży alkoholu mogą przynieść ograniczenie przypadków znęcania się nad dziećmi spowodowanego piciem alkoholu. Ochrona dzieci przed maltretowaniem staje również przed wyzwaniem, jakim jest kulturowa i indywidualna presja dotycząca ukrywania przypadków znęcania się. Prawne wymagania zgłoszenia takich przypadków nie są powszechne, ponadto członkowie rodzin i społeczności mogą niezbyt chętnie szukać profesjonalnej pomocy z obawy przed przyniesieniem wstydu rodzinie bądź odwetem. Wykrycie przypadków maltretowania dzieci związanego z alkoholem i ułatwienie interwencji mogą ulec poprawie poprzez:

Polepszenie współpracy pomiędzy ośrodkami opieki nad dziećmi i placówkami leczenia osób uzależnionych. Pozwoli to zidentyfikować i wspierać rodziny dotknięte obydwoma problemami i upewnić się, że służby mogą liczyć na wzajemne wsparcie.
Kampanie społeczne. Kampanie edukacyjne powinny ukazać związek pomiędzy piciem alkoholu a maltretowaniem dzieci. Dzięki nim wzrasta społeczna świadomość wagi tego problemu, ludzie dowiadują się, gdzie mogą zgłosić się po pomoc.

Rola publicznej służby zdrowia

Publiczna służba zdrowia powinna reagować w przypadkach przemocy. Jej działania, jeżeli chodzi o związki szkodliwego picia i maltretowania dzieci, obejmują:

Gromadzenie i rozpowszechnianie informacji dotyczących maltretowania dzieci, szkodliwego picia i wzorów picia w społeczeństwie.
Prowadzenie badań na temat związków szkodliwego picia i maltretowania dzieci, co polepszy rozpoznanie czynników ryzyka i określi sposoby ochrony.
Rozpowszechnianie informacji na temat kosztów zdrowotnych, ekonomicznych i społecznych związanych z maltretowaniem dzieci i szkodliwym piciem.
Współpracę z instytucjami edukacyjnymi i prawnymi w celu zwiększenia świadomości społecznej dotyczącej skutków znęcania się nad dziećmi.
Wspieranie współpracy pomiędzy instytucjami zajmującymi się dziećmi i instytucjami rozwiązującymi problemy alkoholowe.
Promowanie efektywnych strategii zapobiegania znęcaniu się nad dziećmi.
Działania na rzecz zmian prawa i polityki w kierunku ochrony dzieci przed maltretowaniem i zmniejszenia szkodliwego picia alkoholu.

Polityka

Zarówno szkodliwe picie alkoholu, jak i picie ryzykowne zostały uznane na całym świecie za kluczowy problem dla publicznej służby zdrowia, wymagający pilnego zajęcia się nim. Organizacje zdrowotne, zarówno na poziomie państw, jak i międzynarodowym, odgrywają podstawową rolę we wspieraniu polityki państwa nakierowanej na rozwiązanie problemu picia alkoholu i powiązanego z nim maltretowania dzieci. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) prowadzi szeroko zakrojone programy na rzecz prowadzenia badań, wypracowania efektywnych środków zapobiegawczych i wprowadzenia przez państwa członkowskie polityki zmierzającej do zmniejszenia szkodliwego i ryzykownego picia alkoholu przez dorosłych i maltretowania dzieci.

Jeżeli chodzi o alkohol, działania te obejmują opracowanie i rozpowszechnianie informacji na temat konsumpcji alkoholu, wyników badań z tego obszaru pochodzących z różnych państw, jak również wypracowanie polityki w stosunku do alkoholu, wspieranie państw w działaniach na rzecz monitorowania konsumpcji alkoholu oraz promowanie zapobiegania, wczesnego wykrywania i sposobów postępowania z zaburzeniami spożycia alkoholu przez publiczną służbę zdrowia. Rezolucja Światowego Zgromadzenia Zdrowia Problemy zdrowia publicznego spowodowane szkodliwym piciem alkoholu (WHA58.26) z 2005 roku dokonuje rozpoznania społecznych i zdrowotnych konsekwencji szkodliwego picia alkoholu i wymaga od państw członkowskich stworzenia i zastosowania efektywnych strategii dla ich zmniejszenia oraz prowadzenia badań w celu udowodnienia skuteczności podjętych działań.

Jeżeli chodzi o przemoc, działania WHO obejmują Międzynarodową Kampanię na rzecz Przeciwdziałaniu Przemocy. Celem rozpoczętej w 2002 roku kampanii jest zwrócenie uwagi międzynarodowej opinii publicznej na problem przemocy (w tym maltretowania dzieci), pokazanie roli publicznej służby zdrowia w jej zapobieganiu i prowadzenie międzynarodowych, regionalnych i państwowych działań na rzecz zapobiegania przemocy. Podejście WHO do zapobiegania przemocy zostało zawarte w Światowym raporcie na temat przemocy i zdrowia(World report on violence and health). Światowe Zgromadzenie Zdrowia uchwaliło w 2003 roku rezolucję WHA56.24, zachęcającą państwa członkowskie do zastosowania się do zaleceń zawartych w raporcie i wzywającą Sekretariat do współpracy z państwami członkowskimi w tworzeniu polityki zdrowia publicznego, programów zapobiegania przemocy i łagodzenia jej skutków. Ponadto, aby stworzyć forum dla wymiany informacji praktycznych pomiędzy rządami i instytucjami zajmującymi się problemem przemocy, został ustanowiony Sojusz Zapobiegania Przemocy.

Międzynarodowe działania w sprawie maltretowania dzieci obejmują: Konwencję Praw Dziecka, uchwaloną przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych w listopadzie 1989 roku, oraz Studium na Temat Przemocy w Stosunku do Dzieci (Study on Violence Against Children), wydane przez Sekretarza Generalnego w październiku 2006 roku. Ponadto UNICEF (United Nations International Childrens Emergency Fund) wspiera państwa we wprowadzaniu środków zapobiegających przemocy, pracując na rzecz ochrony dzieci przed przemocą i wskazując na rolę, jaką nadużywanie alkoholu może pełnić w maltretowaniu dzieci.

Więcej informacji można znaleźć na stronach:http://www.who.int/violence_injury_prevention http://www.who.int/substance_abuse/en http://www.who.int/substance_abuse/terminology/who_lexicon/en

Artykuł powstał na podstawie raportu Child Maltreatment and Alcohol - WHO 2006

Maria Burek

Artykuł zamieszczony w numerze 2/49/2007 Dwumiesięcznika Niebieska Liniawww.pismo.niebieskalinia.pl