Wizualizacja w terapii ofiar przemocy

• 
• 

Szczegóły

Kategoria: Artykuły "Niebieskiej Linii"

Utworzono: 2014-12-31

Agnieszka Czapczyńska

Niebieska Linia nr 6/2014

Wizualizacja to bardzo prosta metoda służąca intencjonalnej zmianie stanu umysłu. Praca tą metodą daje niezwykłe możliwości przywracania zdolności do samoregeneracji i powrotu do dobrostanu zarówno na poziomie ciała, jak i psychiki. Osoby po doświadczeniu przemocy odkrywają, że nadal są zdolne do marzeń, ekspresji twórczej i poczucia się bezpiecznie we własnym ciele.

Najpowszechniejsza forma wizualizacji to sny. W snach potrafimy zobaczyć i doświadczać na poziomie wielu innych zmysłów (np. słuchu, smaku, węchu, kinestetyki) wewnętrznej rzeczywistości, która potrafi być równie realna jak świat zewnętrzny. Ta zdolność zanika u większości osób dorosłych w stanie czuwania. Jedna z teorii mówi, że jest to wynik procesu socjalizacji w kulturze, w której żyjemy, preferującej percepcję opartą na aktywności racjonalnej i logicznej lewej półkuli mózgu. Przyjęło się, że funkcjonalnie lewa półkula jest odpowiedzialna za mowę i jej rozumienie, obliczenia matematyczne, pisanie, logikę, myślenie analityczne, natomiast prawa za kreatywność, wyobraźnię, myślenie abstrakcyjne, zdolności muzyczne, intuicję, wyobraźnię przestrzenną, zdolności artystyczne, wizje. Nasz mózg w nocy otwiera się na nieco inny tryb działania i wizualizuje sny, w ciągu dnia staje się logiczny, bo wymaga tego otaczający świat.

Zdolność do wizualizacji, związana z aktywnością prawej półkuli mózgu, nie jest rozwijana w procesie edukacji na równi ze zdolnością do myślenia analitycznego, choć jest bardzo rozpowszechniona u dzieci. Przejawia się m.in. jako pamięć ejdetyczna (dana osoba rzuciwszy krótkie spojrzenie na dany obraz, może go odtworzyć ze szczegółami, jakby widziała swoim wewnętrznym okiem). Istnieją badania wskazujące na to, że ok. połowa dzieci do 2. roku życia potrafi widzieć obrazy ejdetyczne. Widzenie ejdetyczne jest „dziwne", stanowi rodzaj percepcji rzeczywistości sprzeczny z tym, w jaki sposób spostrzegamy rzeczywistość w naszej kulturze, wobec czego wiele dzieci nie ujawnia dorosłym swojego doświadczenia. Z czasem zdolność ta zanika, wizualizacja ejdetyczna przestaje pojawiać się u dzieci ok. 10 roku życia, u dorosłych występuje u 0,1% populacji.

Wizualizacja w psychoterapii

Niekwestionowanym pionierem wykorzystania w psychoterapii technik pracy opartych na wizualizacji był Karl Gustaw Jung, twórca tzw. pracy z aktywną wyobraźnią. W jego metodzie wizualizacji podlega dowolne doświadczenie wewnętrzne, które przyciąga uwagę w danej chwili (np. fragment snu, skojarzenie, nastrój etc.), następnie obraz ten rozwija się w fantazji tak długo, aż nabierze on jakiegoś znaczenia, a osoba wizualizująca poczuje stan wewnętrznego spokoju czy wglądu. Za pomocą techniki aktywnej wyobraźni, nieświadomy konflikt zostaje zintegrowany na poziomie doświadczenia wewnętrznego.

W psychologii procesu Arnolda Mindella, który jest nurtem powstałym w latach 70. i wywodzi się z tradycji jungowskiej, stosowana jest technika amplifikacji obrazów wewnętrznych polegająca na wzmacnianiu doświadczenia wewnętrznego przy pomocy różnych modalności zmysłowych (już nie tylko obrazu). Przykładowa instrukcja wspomagająca takie doświadczenie brzmi: „Gdyby twój ból brzucha miał kolor, to jaki byłby to kolor? Gdyby był to jakiś rodzaj tańca, to jaki byłby to taniec? Gdyby był to dźwięk, to jaki dźwięk słyszysz? Wyraź to doświadczenie w ruchu" itp.) .

W innych współczesnych nurtach terapeutycznych, np. dramie Moreno czy terapii Gestalt oraz różnych odmianach terapii przez sztukę, wewnętrzne obrazy „wyprojektowuje" się na zewnątrz w postaci odegranej sceny czy np. rysunku, jakiejś sekwencji ruchowej, dźwięku, z którego powstaje jakaś melodia itp.

Wizualizowanie konkretnych obrazów

W psychologii sportu oraz współczesnych nurtach zajmujących się psychosomatyką korzysta się z wizualizacji jako narzędzia wpływania na fizjologię ciała. Jest to przeciwieństwo aktywnej wyobraźni Junga i nurtów „podążających za procesem", osoba pracująca z wewnętrznym obrazem dostaje od terapeuty/tki konkretną instrukcję obrazów, które ma wizualizować.

Istnieją badania potwierdzające, że sportowcy, wizualizujący dane doświadczenie sportowe (np. narciarz wizualizujący dobry skok), osiągają lepsze rezultaty niż sportowcy, którzy nie korzystają z tej metody. Jedyne, nad czym zawsze boleję, to fakt, że w tej metodzie nie wystarczy tylko wizualizować. Trzeba też niestety poćwiczyć „w realu"! Wizualizację stosuje się także do leczenia bólu, wspomagania zdolności obronnych organizmu (np. terapia Simontona). Psychologiczna praca z obrazem bezpośrednio nawiązuje do wizualizacji stosowanej od tysiącleci w różnych tradycjach duchowych. Polegają one na odprężeniu ciała i umysłu, a następnie wizualizacji stanu mistycznego, który chcemy osiągnąć. W kulturach Wschodu, w tradycji szamańskiej oraz mistyce zachodniej wizualizacja jest stosowana powszechnie jako metoda wchodzenia w odmienne stany świadomości związane z procesem rozwoju duchowego, np. w tradycji szamańskiej przywołuje się obraz zwierzęcego opiekuna, przynoszący konkretny przekaz zawierający wskazówki dla osoby, która prosi o wizję. W różnych tradycjach duchowych przywoływanie konkretnych obrazów niosących przekaz symboliczny służy wchodzeniu w wyższe (od codziennego funkcjonowania) stany świadomości np. wizualizowanie obrazów symbolizujące sacrum w danej kulturze pomaga doświadczyć rozszerzenia percepcji poza granice ograniczone przez ego.

Wizualizacja jako „kod dostępu" do odmiennych stanów świadomości

Umiejętność stosowania wizualizacji stanowi bardzo efektywne narzędzie wpływania zarówno na nasz stan emocjonalny, jak i bezpośrednio na kondycję ciała. Psychologicznie rzecz ujmując, wizualizacja jest prawdopodobnie „kodem dostępu" do innych funkcji umysłu niż nasza codzienna świadomość ego. Umysł jest generatorem pola elektromagnetycznego, działającego w czterech dominujących stanach (częstotliwościach fal). Nasz umysł w codziennym życiu zwykle funkcjonuje w stanie Beta, który cechuje w pełni świadoma uwaga, zdolność do zauważania otaczającej rzeczywistości. W stanie Beta zazwyczaj pracuje tylko jedna strona mózgu. Częstotliwość fal mózgowych charakteryzująca ten stan to zakres od 15 do 40 Hz. Wyższe częstotliwości Beta zazwyczaj oznaczają stres, niepokój i „gonitwę myśli", a na poziomie ciała również nadciśnienie tętnicze, zwiększoną częstość akcji serca, zwiększenie przepływu krwi oraz produkcji kortyzonu i zużycia glukozy.

Za pomocą wizualizacji można obniżyć częstotliwość fal mózgowych i wejść w częstotliwość Alfa, czyli stan marzeń na jawie lub lekki stan relaksacyjny. Działanie mózgu w stanie Alfa jest w zakresie częstotliwości pomiędzy 9 a 14 Hz. Alfa to stan przejściowy między świadomością a podświadomością, pozwala na przetwarzanie większej ilości informacji pochodzących z prawej strony mózgu, czyli umożliwia sięganie po informacje niedostępne w stanie świadomości Beta. Jest to „normalny" stan umysłu małych dzieci. Dla dorosłych dominującym stanem świadomości jest stan Beta. Żeby wejść w stan Alfa, trzeba się zrelaksować.

W stanie głębokiej relaksacji wchodzimy w stan Theta, podczas którego świadomy umysł jest w dużej mierze „wyłączony", a otwiera się kontakt z podświadomością. Theta obrazuje fale mózgowe o częstotliwości 5 do 8 Hz i jest stanem, w którym idee, wizualizacje i sugestia mają większą możliwość dotarcia do podświadomości, a sama świadomość mniej rejestruje to, co się dzieje wokół nas. W stanie Delta, skrajnie głębokiej relaksacji lub snu, podświadomość panuje w całości. Charakteryzują go zwolnione fale mózgowe o częstotliwości 1 do 4 Hz. Delta jest doświadczana jako najgłębszy sen. Dzięki treningowi medytacyjnemu można też być w stanie Delta na jawie. Spektakularne doświadczenia różnych zabiegów chirurgicznych bez znieczulenia medycznego odbywają się właśnie w tym stanie umysłu pacjenta. W stanie Delta następują procesy samoregeneracji ciała i umysłu.

Wizualizacja jest jedną z bardzo prostych metod służącą intencjonalnej zmianie stanu umysłu i osiąganiu stanu Alfa, Theta, a czasem Delta.

Wizualizacja w pracy z kobietami, które doświadczyły przemocy w rodzinie

W moim kilkuletnim doświadczeniu pracy metodami terapii przez sztukę (przede wszystkim za pomocą wizualizacji i pracy z rysunkiem) z kobietami, które przeszły przez doświadczenie przemocy w rodzinie, zauważyłam, że kobiety mają bardzo dużą łatwość wizualizowania wewnętrznych obrazów. W trakcie pracy korzystam z kilku sposobów pracy z wizualizacją, tj. uczę relaksu przy pomocy przywoływania konkretnych wizji, pracuję z aktywną wyobraźnią, amplifikuję doświadczenie wzrokowe w różnych kanałach (priopriocepcji, słuchu, węchu). Przy zapraszaniu do wchodzenia w wizję najczęściej korzystam z metody pustego dojścia, tj. podrzucam ogólny temat, ale nie podaję konkretnych obrazów. Moje klientki w dużej mierze mają (zdiagnozowany lub nie) zespół stresu pourazowego. Jedną z cech PTSD jest uruchamianie się reakcji lękowej na bodźce np. obrazy sprzężone z doświadczeniem traumy. Jest to proces całkowicie nieprzewidywalny. Zdarzyło mi się towarzyszyć doświadczeniu kobiety, która przeżyła bardzo silny lęk podczas wizualizacji z pozoru neutralnego, a wręcz pozytywnego obrazu łąki (doświadczyła w takim miejscu nadużycia) albo przy zastosowaniu podkładu dźwiękowego do relaksu w postaci szumu wiatru (wiatr towarzyszył sytuacji napaści). Zapraszam zatem do poszukania obrazu „bezpiecznego miejsca" (którego nie definiuję) i poczucia go na poziomie różnych modalności zmysłowych, np. „wsłuchaj się w dźwięki tego miejsca", „poczuj zapachy", „zobacz otaczające cię kolory". W grupach, w których nie ma kobiet z nasilonymi objawami PTSD, nie zdarzyło mi się, żeby uczestniczka doświadczyła lęku w trakcie wizualizacji jakiegokolwiek miejsca w naturze.

W nurcie terapii przez sztukę duże znaczenie ma wyrażenie na zewnątrz własnego doświadczenia poprzez jakiś rodzaj aktywności twórczej – rysunek, rzeźbę itp. W moich grupach kobiety dużo rysują. Poprzedzam to zawsze instrukcją mającą na celu wyeliminowanie głosu wewnętrznej krytyki: „nie umiem rysować", „jestem beztalenciem", „inne w grupie są zdolniejsze" itp. Zapraszam do rysowania „jak w przedszkolu", podaję instrukcję w sposób, który minimalizuje krytyka nastawionego na „efekt", np. „wyraź swoje doświadczenie za pomocą dowolnego obrazu, może to być po prostu bazgroł", czasem zachęcam grupę do rysowania lewą ręką (dla osób praworęcznych), która jest mniej sprawna i na starcie jest „skazana" na stworzenie obrazu spoza kategorii ocen, jakich nauczyłyśmy się w szkole. Dla jaśniejszego przedstawienia metody pracy z wizualizacją i rysunkiem przedstawiam jedno z moich autorskich ćwiczeń.

Narodziny

Opis przykładowego ćwiczenia „Narodziny", pochodzi z projektu „Wewnętrzna matka, wewnętrzne dziecko" dla kobiet, które przeszły przez doświadczenie przemocy. Narodziny są początkiem historii, której dziecko będzie doświadczało w późniejszym życiu. Często ten początek w bardzo symboliczny sposób pokazuje pewnego rodzaju scenariusz podstawowych doświadczeń w relacji. W normalnym stanie świadomości nasza własna pamięć nie sięga do tego czasu, ale pamiętamy opowieści rodziców, opiekunów, dziadków, które pozwalają nam poczuć „klimat" tego, co przydarzyło się nam na starcie. W opowieściach kobiet po doświadczeniu przemocy w rodzinie często historie ich własnych narodzin zawierają dużo śladów odrzucenia lub przynajmniej silnej ambiwalencji uczuć rodziców. Na początku ćwiczenia rozmawiamy na ten temat w grupie, pretekstem są moje pytania: „W jakim momencie życia twojej rodziny pojawiłaś się na świecie, co działo się w życiu ojca?, Co działo się w życiu matki?, Jakie opowieści na temat twoich narodzin ci przekazywano?". Pojawiają się bardzo różne opowieści, wśród nich zdania: „Rodzice się cieszyli, ale tata jak się dowiedział, że to kolejna dziewczynka powiedział, żeby jej nie przynosić do domu. Potem mnie jednak kochał". „Rodzice byli bardzo młodzi, mama nigdy nie brała mnie na ręce. Nie wiem dlaczego". „Ojciec zaraz po moim urodzeniu zniknął z domu. Poznałam go, kiedy byłam już na studiach". Za każdą z tych historii kryje się niewyrażony ból, smutek, lęk czy złość dziecka, które dowiaduje się, że „coś z nim jest nie tak", powinno być chłopcem, a nie dziewczynką, było kłopotem dla mamy, stało się źródłem rozpadu rodziny itp. Historia, która wydarzyła się na początku, powtarza się często przez kolejne lata i staje się zinternalizowaną „jedyną prawdą" na własny temat.

Wizualizacja powitania dziecka

W stanie głębokiego relaksu zapraszam do wyobrażenia sobie „bezpiecznej przestrzeni", przywołania obrazu siebie jako młodej kobiety, nastolatki, dziecka i noworodka. Podaję instrukcję: „Popatrz na siebie-noworodka oczami dorosłej kobiety, którą jesteś teraz. W jaki sposób chcesz przywitać na świecie siebie-noworodka? Wyobraź sobie takie przywitanie, jakiego pragniesz. Zrób to w swojej wyobraźni". Następnie uczestniczki rysują doświadczenie swoich wyobrażonych narodzin w symboliczny sposób. Rozmawiamy na ten temat w grupie. Podczas wizualizacji, rysowania i rozmowy pojawia się bardzo wiele emocji dotyczących zarówno żalu za tym, co się wydarzyło lub właśnie nie wydarzyło w przeszłości (np. brak dotyku matki), jak i wzruszenia, miłości, troski o nowonarodzoną siebie.

Prezent dla noworodka

Na zakończenie tego ćwiczenia zapraszam uczestniczki do zrobienia prezentu dla dziewczynki, z którą spotkały się w swojej wizualizacji. Prezentem jest lalka uszyta lub sklejona ze sterty materiałów, sznurków, patyków, koralików i innych materiałów, które przygotowuję do tego ćwiczenia. Proces tworzenia lalki jest dobrym zakończeniem, trwa dość długo, powoli zamienia się po prostu w pełną śmiechu, dziecięcą zabawę.

W mojej praktyce pracy z kobietami, które doświadczyły przemocy, korzystam z wizualizacji w kilku celach terapeutycznych. Po pierwsze dla nauczenia ich świadomego wchodzenia w stan relaksu – kobiety, które doświadczyły przemocy mają chronicznie „spięte" ciało i są tak do tego przyzwyczajone, że nawet nie próbują się rozluźniać (często też po prostu tego nie umieją). Wizualizacja daje jednak o wiele szersze możliwości niż sam relaks. Pozwala na wyjście poza „normalny" stan umysłu i zobaczenia z szerszej perspektywy jakiegoś innego niż wyuczony w przeszłości wzorca myślenia oraz czucia w danej sytuacji. Przykładem może być opisane ćwiczenie „Narodziny", które pozwala spojrzeć na siebie z większym współczuciem i akceptacją niż jesteśmy tego nauczone. Wizualizacja pozwala też na bezpieczne, bo symboliczne wyrażenie trudnych doświadczeń i związanych z tym emocji (np. uczuć wokół traumy). Są to ćwiczenia, podczas których rysujemy, np. złość i nienawiść, a później ją transformujemy. Przywoływanie wewnętrznych wizji wpływa po jakimś czasie praktyki na generalną zmianę perspektywy myślenia o sobie samej. Moje klientki często mówią, że „odkryły", czasami po kilkudziesięciu latach zapomnienia, że nadal są zdolne do marzeń, ekspresji twórczej, czucia się choć na moment bezpiecznie we własnym ciele. To bardzo poprawia samoocenę. Przemoc jest w stanie znacznie spustoszyć psychikę, ale nigdy do końca. Praca z wizualizacją to niebywale efektywne narzędzie przywracania zdolności do samoregeneracji i powrotu do dobrostanu zarówno na poziomie ciała, jak i psychiki.

Agnieszka Czapczyńska – psycholożka, psychoterapeutka, superwizorka w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, Warszawa.

BIBLIOGRAFIA

Martin Neil G. (2001). Neuropsychologia, Wydawnictwo Lekar- O. Vedfelt (2001). Poziomy świadomości, Wydawnictwo Psychoskie PZWL, Warszawa. logii i Kultury „Eneteia", Warszawa.

F.J. Paul-Cavallier (1994). Wizualizacja, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań.

Błędne przekonania co do przepisów prawa

• 
• 

Szczegóły

Kategoria: Artykuły "Niebieskiej Linii"

Utworzono: 2014-12-31

Agnieszka Ziółkowska

Niebieska Linia nr 6/2014

Celem niniejszego artykułu jest zweryfikowanie błędnych przekonań prawnych prezentowanych przez osoby korzystające z pomocy w ramach systemu przeciwdziałania przemocy. Autorka oparła się na własnych doświadczeniach zawodowych w zakresie interwencji kryzysowej, w głównej mierze związanych ze świadczoną pomocą i edukacją prawną. Wszystkie przypadki, w których zaistniały przesłanki wszczęcia procedury „Niebieskie Karty" dotyczyły kobiet.

Czynniki sprzyjające występowaniu przemocy

Przemoc w rodzinie nazywana też, nie bez powodu przemocą domową, stanowi poważny problem społeczny – tym groźniejszy, że wciąż nagminnie lekceważony. Przejawy przemocy manifestowanej w inny sposób niż fizyczna są bagatelizowane, często spotykają się ze społecznym przyzwoleniem lub, co gorsza, stają się powodem ośmieszania doświadczających jej osób. Wśród nich najliczniejszą grupę stanowią kobiety – jak wynika z raportu KGP liczba kobiet doświadczających przemocy w Polsce jest niemal sześciokrotnie wyższa niż liczba znajdujących się w analogicznej sytuacji mężczyzn i w roku 2013 przekraczała 58 tys. Według zatrważającego raportu WHO około 35% – a zatem ponad 1/3 wszystkich kobiet na świecie – pada ofiarą przemocy, z reguły stosowanej przez bliskie im osoby – najczęściej partnerów. Z pewnością jest to związane z niekwestionowaną co do zasady przewagą fizyczną mężczyzn, jednak nierównowaga sił fizycznych nie jest sama w sobie czynnikiem indukującym przemoc. O słabszej pozycji kobiet w społeczeństwie w dalszym ciągu stanowią także czynniki kulturowe i społeczne. Podłożem sprzyjającym występowaniu zachowań przemocowych wobec kobiet są funkcjonujące stereotypy, takie jak obowiązek posłuszeństwa żony wobec męża, zwierzchnictwo ojca nad rodziną czy słabsze możliwości intelektualne, a w konsekwencji i zawodowe kobiet, ustalające wzajemne stosunki pomiędzy mężczyznami i kobietami na zasadach dominacji i podporządkowania. Zatem nie tylko przewaga, i nie tylko fizyczna, stanowi o występowaniu zjawiska przemocy w rodzinie, ale przede wszystkim wykorzystywanie jej pod egidą pełnienia uwarunkowanych kulturowo ról społecznych, czy też ustanawiania tradycyjnej hierarchii, w której kobieta sytuowana jest jako słabsza, niezdolna do samodzielnego zarządzania własnym życiem, wymagająca opieki i nadzoru ze strony mężczyzny.

Mity dotyczące przemocy

Nic dziwnego, że na takim gruncie łatwo o szereg mitów i stereotypów funkcjonujących w przestrzeni społecznej, a dotyczących przemocy. Należą do nich m.in.: „Nikt nie powinien wtrącać się w prywatne sprawy rodziny", „Jeżeli ktoś jest bity, to znaczy, że na to zasługuje", „Przemoc jest wtedy, gdy widoczne są ślady pobicia" i tym podobne. Z analogicznymi przekonaniami dotykającymi materii prawnej, spotykam się w swojej pracy zawodowej. Pytanie, na ile one są powiązane z występującym u osób doświadczających przemocy zjawiskiem wtórnej wiktymizacji i powszechnym przekonaniem, iż „nic nie da się zrobić", na ile zaś stanowią efekt ogólnie niskiej świadomości prawnej wśród osób zgłaszających się po pomoc nie jest zagadnienieniem tego artykułu, jednak wobec jego treści pozostaje otwarte.

Najczęstszym stereotypem powtarzanym w niemal każdym przypadku jest przekonanie: „nie stać mnie na prawnika". Znamienne, że wypowiadane przez osoby, które właśnie przekraczają próg gabinetu prawnika świadczącego na ich rzecz nieodpłatne porady, w ramach gminnego systemu przeciwdziałania przemocy. Przekonanie o niedostępności tego typu usług wydaje się powszechne, w szczególności wśród osób najbardziej potrzebujących pomocy. Tymczasem ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie nakłada na gminy obowiązek pomocy i edukacji prawnej dla osób doświadczających przemocy, do realizacji którego zatrudniane są każdorazowo osoby świadczące usługi w ramach działania Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie, Ośrodków Pomocy Społecznej, czy innych jednostek samorządu gminnego. W każdej gminie istnieją punkty bezpłatnej informacji prawnej.

Równie powszechna, zapewne z powodu wspólnego mianownika w postaci trudnej sytuacji materialnej, jest obawa i przekonanie o konieczności spłacania długów powstałych w wyniku marnotrawienia pieniędzy przez współmałżonka. Często długi spłacane są aż do zupełnego wyczerpania środków finansowych kosztem zaspokajania podstawowych potrzeb rodziny. Stosunkowo niewiele kobiet zgłasza, że zobowiązania zostały zaciągnięte za ich wiedzą i zgodą, np. na zawarcie umowy kredytowej; jeszcze mniej jest w sytuacji współkredytobiorcy. Najczęściej długi są zaciągane samodzielnie w bankach i parabankach, a także u osób prywatnych i marnotrawione na potrzeby nałogu, najczęściej alkoholowego, współmałżonka. W takim przypadku za zadłużenie odpowiada majątkiem osobistym wyłącznie małżonek zaciągający zobowiązanie. Wierzyciel nie ma możliwości sięgania ani do majątku wspólnego, ani tym bardziej osobistego współmałżonka. Każdorazowo w takich sytacjach możliwe jest zaprowadzenie ustroju rozdzielności majątkowej małżeńskiej, które w przypadku braku zgody współmałżonka można uzyskać także w drodze orzeczenia sądu rodzinnego. W wyjątkowych przypadkach sąd może nawet ustalić powstanie rozdzielności majątkowej ze wsteczną datą. To wyłącza istnienie majątku wspólnego, w stosunku do którego mogłyby być podejmowane próby egzekucji, zaś każdy z małżonków odpowiada wyłącznie za własne zobowiązania.

Osobną kwestię stanowi brak jakichkolwiek podstaw prawnych do żądania spłaty zobowiązań od dzieci, rodziców, rodzeństwa czy nawet dalszych krewnych przez wierzycieli, co niestety, zdarza się w praktyce. Wierzyciele zwykle korzystają z nadmiernego poczucia odpowiedzialności współuzależnionych osób oraz braku adekwatnej informacji prawnej. Zdarzają się próby wysuwania roszczeń finansowych opartych jedynie na fakcie zameldowania dłużnika, np. u matki.

Konsekwencją pozostawania w relacjach rodzinnych czy małżeńskich z osobą zadłużającą się w sposób nieodpowiedzialny są problemy na gruncie prawa spadkowego. Lęk przed koniecznością zapłaty długów spadkowych pozostałych po uzależnionych, rozrzutnych czy nieodpowiedzialnych współmałżonkach lub krewnych jest zwykle czynnikiem motywującym do poszukiwania informacji prawnej. Jeśli działania zostaną podjęte wystarczająco szybko, zwykle pozwalają uniknąć odpowiedzialności za długi poprzez złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Natomiast bardzo szkodliwe jest przekonanie o braku masy spadkowej, w sytuacji gdy składają się na nią w przeważającej mierze lub wyłącznie długi. Pojawia się wówczas pytanie – dlaczego mam płacić, skoro mąż (rodzic, dziecko) nie pozostawił żadnego majątku? Niestety, długi także stanowią spadek, który podlega dziedziczeniu. Osobną kwestię stanowi fakt, iż moim zdaniem, prawo polskie nadmiernie chroni wierzycieli kosztem spadkobierców. Z mocy ustawy, w przypadku niepodjęcia przewidzianych prawem działań, ciąży bowiem na nich odpowiedzialność za długi także wtedy, gdy w składzie spadku nie było żadnych aktywów. Nawet nie troszcząc się o uprzednie należyte zabezpieczenie swojej należności, wierzyciel może łatwo sięgnąć do majątku spadkobierców, w szczególności, gdy są nimi osoby o niskiej świadomości prawnej, do których często zaliczają się osoby doświadczające przemocy w rodzinie.

Pozostając w kręgu spraw finansowych, nie sposób nie wspomnieć o nagminnym i mocno wspieranym przez osoby stosujące przemoc przekonaniu, że skoro tylko mąż pracuje zarobkowo, cały zgromadzony majątek należy do niego. Pogląd ten jest ściśle związany z obiegową opinią, iż kobieta zajmująca się dziećmi i prowadzeniem gospodarstwa domowego „nic nie robi". Te dwa przekonania łącznie stanowią skuteczny instrument przemocy ekonomicznej służący zastraszaniu i niszczeniu poczucia własnej wartości kobiet. Tymczasem, w myśl przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli małżonków łączy ustrój ustawowej wspólności majątkowej, co dotyczy przeważającej liczby polskich małżeństw, cały zgromadzony majątek stanowi wspólną własność obojga małżonków. Nie ma przy tym znaczenia przyjęty podział obowiązków, a z treści przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wynika wprost, iż zaspokajanie potrzeb rodziny może polegać nawet w całości na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i pracy we wspólnym gospodarstwie domowym. Pomijając przypadki, gdzie co do zasady niepodejmowanie przez żonę pracy zawodowej wynika ze stosowania przemocy ekonomicznej i jest narzędziem kontroli ze strony męża, często istnieje potrzeba przejęcia przez jednego z małżonów odpowiedzialności i troski o sprawne funkcjonowanie rodziny. Pozostawia to większą swobodę działania i możliwości zarobkowe drugiemu i taki podział obowiązków przekłada się realnie na lepszą kondycję finansową rodziny. W sytuacji przeciwnej, gdy wyłącznie jedno z małżonków utrzymuje rodzinę i samodzielnie przyczynia się do gromadzenia majątku, wobec nałogu, najczęściej alkoholowego, drugiej strony, która pasożytuje bądź trwoni pieniądze i w żaden sposób nie troszczy się o dobro rodziny, istnieje możliwość ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym na drodze sądowej.

Źródłem uzyskania środków na rzecz utrzymania rodziny w czasie trwania małżeństwa od współmałżonka, który ich odmawia, może być wytoczenie przed sądem rodzinnym powództwa o przyczynianie do zaspokajania potrzeb rodziny. Zasądzone kwoty można wyegzekwować m.in. poprzez przedłożenie u pracodawcy orzeczenia sądu rodzinnego nakazującego wypłatę części lub całości wynagrodzenia do rąk współmałżonka. Po ustaniu małżeństwa, jak i w trakcie jego trwania, można żądać alimentów na rzecz dzieci, natomiast orzeczona sądownie separacja lub rozwód uprawnia do żądania alimentów także na własną rzecz, przez małżonka nieuznanego w wyroku za wyłącznie winnego rozkładu pożycia. To znaczy, że nawet jeśli rozwód nastąpił za porozumieniem stron czy z obopólnej winy, osoba, której sytuacja materialna uległa pogorszeniu, może wystąpić o alimenty.

Zdarza się, że powodem odstępowania od dochodzenia roszczeń alimentacyjnych nawet w imieniu dzieci jest przekonanie, iż sąd ich nie przyzna, gdyż ojciec dzieci nie pracuje zarobkowo bądź też zatrudniony jest nielegalnie albo umowa opiewa na kwotę znacznie niższą niż w rzeczywistości. W myśl przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego, przy czym „możliwości zarobkowe" oznaczają możliwość podjęcia zatrudnienia odpowiedniego do posiadanych kwalifikacji i stanu zdrowia. Nic nie zwalnia zatem rodzica od podejmowania wysiłków w celu zapewnienia środków utrzymania dla dzieci. Z drugiej strony warto pamiętać, iż możliwości „zarobkowe i majątkowe" mogą być dość duże i wówczas dziecko ma także prawo do odpowiednio wiekszych środków, a nie tylko takich, które zaspokają jego potrzeby w minimalnym stopniu. Jeżeli mimo wyroku sądowego zobowiązany nie płaci alimentów, sprawę należy skierować do komornika, a następnie w wypadku, gdy i to okaże się nieskuteczne, złożyć wniosek o wypłatę ze środków funduszu alimentacyjnego. W dłuższym okresie umożliwia to ostatecznie uzyskanie pieniędzy, co bez podjęcia wskazanych działań mogłoby faktycznie okazać się niemożliwe.

Kobiety doświadczające przemocy w rodzinie często wyrażają obawę, iż interwencja w tej sprawie pozbawi je i dzieci dachu nad głową, gdyż mieszkają w domu/ mieszkaniu, należącym do sprawcy. Podobnie kształtują się przekonania w przypadku mieszkania stanowiącego składnik majątku wspólnego, w szczególności, gdy kobieta doświadcza równocześnie przemocy ekonomicznej. Na gruncie ostatniej nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie wprowadzono przepis umożliwiający uzyskanie w trybie postępowania przed sądem cywilnym nakazu opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania przez osobę stosującą przemoc. Rozprawa powinna odbyć się w ciągu 30 dni od daty złożenia wniosku. Dodatkowo osobie, w stosunku do której wydano nakaz, nie przysługuje prawo do lokalu zastępczego, nie mają też zastosowania przepisy o okresach ochronnych (od 1 listopada do 31 marca). Uzyskanie nakazu nie jest w żaden sposób związane z prawem do lokalu, może on nawet stanowić wyłączną własność sprawcy. Ponadto, nakaz o identycznym skutku można uzyskać również na wszystkich etapach postępowania karnego w przypadku wystąpienia ustawowych przesłanek, po zgłoszeniu przestępstwa związanego ze stosowaniem przemocy w rodzinie. W wyroku rozwodowym sąd może nakazać eksmisję małżonkowi, który rażąco nagannym zachowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, o ile prawo do lokalu nie stanowi jego majątku odrębnego. Zawsze należy rozważyć, czy w przypadku dużego zagrożenia ze strony sprawcy lepszym rozwiązaniem nie byłoby jednak opuszczenie lokalu przez osoby doświadczające przemocy i podjęcie dalszych kroków z miejsca, w którym będą bezpieczne.

Efektem jednego z fałszywych przekonań co do skutków faktycznych i prawnych zamierzonych działań jest pomysł na ubezwłasnowolnienie alkoholika. Pojawia się często w sytuacjach, gdy pomimo podejmowanych przez otoczenie (rodziców, rodzeństwo, dzieci czy współmałżonka) wysiłków, osoba uzależniona nie zamierza podjąć leczenia odwykowego lub też zastosowane na podstawie orzeczenia sądu leczenie przymusowe nie przynosi poprawy. Pozornie może się wydawać, iż jest to dobre rozwiązanie, gdy osoba wnosząca o ubezwłasnowolnienie liczy, że przeniesie w ten sposób ciężar decyzji o zachowaniu ubezwłasnowolnionego na ręce opiekuna prawnego. W istocie jednak, opiekując się osobą ubezwłasnowolnioną, nie decydujemy o tym, jak ona się zachowa, gdyż nie mamy na to wpływu. Jedyne, o czym możemy decydować, to sposób postępowania z tą osobą. Zostając opiekunem ubezwłasnowolnionej osoby uzależnionej od alkoholu ponosimy odpowiedzialność za skutki jej zachowań wobec innych ludzi, mienia i jej samej.

Zarówno w sprawach o alimenty, separację, w postępowaniu rozwodowym, jak i karnym czasami niezbędni są świadkowie. Bardzo często osoby doświadczające przemocy w rodzinie przekonane są, iż nikt nie zechce być świadkiem. Zdarza się, że pytają o to wprost osób, w obecności których dochodziło do aktów przemocy, a te odmawiają, tłumacząc się niechęcią i stresem związanym ze stawieniem się w sądzie, także obawą przed zemstą ze strony osoby, dla której zeznania mogłyby być niekorzystne. Stąd niechęć do wskazywania osób mogących stanowić źródło dowodowe w sprawie. Przekonanie to może być usprawiedliwione w tym zakresie, iż rzeczywiście nie warto powoływać jako świadków ludzi, co do których wiadomo, że są niechętnie, a nawet wrogo nastawione, gdyż istnieje duże prawdopodobieństwo, że ich zeznania będą nieprzydatne. Co do zasady jednak, osoba wezwana przez sąd jako świadek, poza ściśle wskazanymi w ustawie wyjątkami, nie ma prawa odmówić składania zeznań. Musi także, pod groźbą odpowiedzialności karnej, zeznawać zgodnie z prawdą. Zatem to, czy ktoś jest świadkiem nie wynika w żaden sposób z jego woli, czy też jej braku, a jedynie z obiektywnego faktu, czy istnieją przesłanki, aby przypuszczać, że posiada wiedzę na dany temat oraz czy sąd zadecydował o dopuszczeniu dowodu z zeznań tej osoby. Prawidłowo wezwany świadek ma obowiązek stawić się w sądzie.

Pomimo licznych kampanii informacyjnych, powszechnie spotykam się z przeświadczeniem, najczęściej usprawiedliwiającym osoby stosujące przemoc, iż dziecku wolno dać klapsa. Nie wdając się w polemikę na tematy wychowawcze czy światopoglądowe należy wskazać, że prawo polskie definitywnie zabrania bicia dzieci. Zgodnie z brzmieniem art. 96[1] Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego osobom wykonującym władzę rodzicielską oraz sprawującym opiekę lub pieczę nad małoletnim zakazuje się stosowania kar cielesnych. Zatem nie chodzi tylko o klapsy, ale także wszelkiego rodzaju szarpanie, popychanie czy podobne zachowania. Przekroczenie granic rodzicielskiego prawa karcenia może nawet stanowić znęcanie się, jeśli polega na długotrwałym, ewentualnie powtarzającym się zadawaniu bólu fizycznego lub cierpienia psychicznego. Przede wszystkim nieletnie dzieci znajdują się w stosunku zależności od swych rodziców, stanowiącej podstawowy warunek tego przestępstwa.

W przypadku kobiet, które doświadczają przemocy, od dłuższego czasu pojawia się wątpliwość, czy mogą złożyć zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa, skoro nie zrobiły tego dotychczas. Upływ czasu w przypadku popełnienia przestępstwa ma znaczenie jedynie w kwestii przedawnienia karalności, a nie w przypadku przestępczego charakteru czynu. Najkrótszy okres przedawnienia zgodnie z Kodeksem karnym wynosi 5 lat od popełnienia czynu, maksymalny – w przypadku zabójstwa – 30. W kontekście trwającej przez wiele lat przemocy nie można mówić o przedawnieniu karalności, a dodatkowa długotrwałość zdarzeń powoduje, że spełnione są przesłanki przestępstwa znęcania poprzez zachowania powtarzające się w czasie, co nadaje mu charakter czynu ciągłego. W takim wypadku bieg przedawnienia rozpoczyna się od momentu ostatniego zachowania sprawcy.

Dotychczas tylko raz w swojej pracy spotkałam się z obawą ofiary przestępstwa znęcania, iż poniesie ona odpowiedzialność za złamanie przez sprawcę orzeczonego sądownie zakazu zbliżania. Domniemana „wina" miałaby polegać na tym, iż ulegając prośbom, wpuściła sprawcę do domu. Zdarzenie jest istotne, gdyż jaskrawie wskazuje jak dalece starannie należy wyjaśniać przepisy prawa, aby uniknąć tego rodzaju nieporozumień. Widać jak osoby doświadczające przemocy mają tendencję do obwiniania się za zachowania sprawcy. Zgodnie z obowiązującym prawem naruszenie sądowego zakazu zbliżania zagrożone jest karą pozbawienia wolności do lat trzech. Jedyną osobą mogącą dokonać naruszenia zakazu jest ta, wobec której go orzeczono – a zatem wyłącznie sprawca.

Źródła wsparcia

Bezdyskusyjnie, niska świadomość własnych praw u osób doświadczających przemocy w rodzinie jest jedną z przyczyn sprzyjających powstawaniu i trwaniu przemocy. Natomiast informowanie i edukacja w tym zakresie mogą stanowić znaczącą pomoc i źródło wsparcia we wprowadzaniu pozytywnych zmian w sytuacji i postawach życiowych ofiar przemocy. Znalazło to swój wyraz w przepisach ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, która wśród zadań realizowanych w ramach przeciwdziałania i interwencji słusznie wymiena także pomoc i edukację prawną. Warto zwrócić uwagę, iż wymieniona ustawa zakresem wprowadzonej definicji przemocy w rodzinie obejmuje nie tylko sytuacje, w których dochodzi do realizacji znamion przestępstwa w rozumieniu przepisów Kodeksu karnego. Przedmiotem ochrony stały się także prawa i wolności wynikające z Konstytucji RP, znajdujące odbicie w normach Kodeksu cywilnego, których ochrony nie gwarantowały dotychczas przepisy karne, ze względu na szczególny, dyskretny i trudny do udowodnienia charakter naruszeń. Przestępczy charakter przemocy psychicznej, seksualnej czy ekonomicznej może być bardzo trudny, a nawet niemożliwy do udowodnienia. Ilustracją niech będzie cytat, iż „(...) dany czyn jest traktowany jak przestępstwo, jeśli przekracza poziom przymusu akceptowany przez mężczyzn – a poziom ten okazuje się niezwykle wysoki. Według opinii znawczyni praw Catherine MacKinnon „z punktu widzenia kobiety gwałt nie jest zakazany, lecz jedynie objęty regulacją prawną". Według tradycyjnych standardów gwałt ma miejsce tylko wtedy, gdy napastnik użył skrajnej przemocy (dużo większej niż na ogół potrzeba, by sterroryzować kobietę)"[1].

Ponadto, przemoc dokonywana przez zaniechanie, zaniedbanie czy porzucenie, w tym emocjonalne, prawdopodobnie w większości przypadków nigdy nie doczeka się konsekwencji prawnych. Dlatego funkcjonowanie powołanego ustawą systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie: instytucji wspierających, oferty nieodpłatnej terapii i edukacji są istotnym elementem pomocy dla osób doświadczających przemocy.

Rozważając charakter i przyczyny funkcjonowania wśród osób doświadczających przemocy w rodzinie przedstawionych błędnych przekonań co do prawa nasuwa się refleksja, że niezwykle potrzebna jest nie tylko edukacja – ale i informowanie o możliwości edukacji, nie tylko pomoc – ale i wiedza o możliwości pomocy. Nawet jeżeli ograniczenia w zakresie ich oddziaływania wynikają ze sposobu funkcjonowania osób doświadczających przemocy, nie zwalnia nas to z podejmowania wysiłków.

Agnieszka Ziółkowska – prawniczka, członkini Zespołu Interdyscyplinarnego w Wieliczce, udziela porad prawnych osobom uwikłanym w przemoc w rodzinie.

BIBLIOGRAFIA

Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z dnia 29 lipca 2005 r. (Dz.U. z 2010 r. poz. 842).

Kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. z 2013 r. poz 849).

Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U. z 2014 r. poz. 121).

Kodeks rodzinny i opiekuńczy z dnia 25 lutego 1964 r. (Dz.U. z 2014 r. poz 1188).

_____________

[1] Judith Lewis Herman (2002), Przemoc, uraz psychiczny i powrót do równowagi", s. 77.

Dziecko w przyjaznych procedurach

• 
• 

Szczegóły

Kategoria: Artykuły "Niebieskiej Linii"

Utworzono: 2014-12-31

Alina Prusinowska-Marek

Niebieska Linia nr 6/2014

13 czerwca 2013 roku Parlament RP przyjął zmiany Kodeksie karnym oraz w Kodeksie postępowania karnego. Wprowadzone zmiany stanowią częściową realizację dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady m.in. dyrektywy 2012/29/UE z 25 października 2012 roku ustanawiającej normy minimalne w zakresie praw i ochrony ofiar przestępstw oraz są kontynuacją zapoczątkowanych 10 lat temu działań* na rzecz zwiększania ochrony małoletnich pokrzywdzonych/świadków przestępstw.

Istotą wspomnianych zmian w procedurze karnej jest zwiększenie poziomu ochrony dzieci pokrzywdzonych/świadków przestępstw oraz ochrona osób pokrzywdzonych przestępstwami z art. 197–199 kk. Ponadto ustawodawca wprowadził zapis o obowiązku określenia w akcie wykonawczym sposobu przygotowania przesłuchania i warunków technicznych, jakie mają spełniać pomieszczenia do ich przeprowadzania.
Opisane zmiany weszły w życie 27 stycznia 2014 roku.

Ustawodawca określił również czas dostosowania warunków do przeprowadzenia przesłuchania w trybie art. 185a kpk maksymalnie przez 18 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy, tj. do 27 lipca 2015 roku oraz dopuścił możliwość przeprowadzania przesłuchania w trybie art. 185a kpk bez zapisu obrazu i dźwięku przez okres maksymalnie 12 miesięcy (tj. do 26 stycznia 2015 roku) od wejścia w życie nowelizacji.

Zmiany w procedurze karnej

Główne zmiany w procedurze karnej wprowadzone nowelizacją z dnia 13 czerwca 2013 roku dotyczą:

• Poszerzenia zakresu podmiotowego stosowania art.185a kpk.
  Dotychczas przepisy tego artykułu miały zastosowanie w odniesieniu do małoletnich poniżej 15. roku życia w chwili wykonywania czynności przesłuchania – pokrzywdzonych przestępstwem z rozdziału XXV (przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności) lub XXVI (przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece) Kodeksu karnego. Obecnie przepis art. 185a kpk stosuje się wobec pokrzywdzonego przestępstwem z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub określonym w rozdziałach XXIII (przestępstwa przeciwko wolności), XXV (przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności) i XXVI (przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece) Kodeksu karnego, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat i tylko wówczas, jeśli jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Wprowadzone zmiany stanowią odpowiedź na sygnalizowaną przez profesjonalistów potrzebę objęcia ochroną art. 185a kpk większego grona małoletnich pokrzywdzonych. Ponadto ustawodawca dodał zastrzeżenie, iż małoletni pokrzywdzony może być przesłuchiwany tylko wówczas, gdy jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.
• —Rozszerzenia zakresu stosowania art. 185a kpk namałoletnich pokrzywdzonych przestępstwami wymienionymi w § 1, którzy w chwili wykonywania czynnościprzesłuchania mają ukończone 15 lat, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że przesłuchanie w innych warunkach mogłoby wywrzeć negatywny wpływ na ich stan psychiczny.
  Również ta zmiana prawa odpowiada oczekiwaniom specjalistów w zakresie udzielania pomocy małoletnim pokrzywdzonym, których nie obejmowała dotychczasowa ochrona wynikająca z art. 185a kpk. Rolą przedstawiciela ustawowego małoletniego pokrzywdzonego, który w chwili czynności przesłuchania ma ukończone 15 lat, jest sygnalizowanie organowi prowadzącemu postępowanie istnienia przesłanek do zastosowania procedury przesłuchania określonej w art. 185a § 1–3 kpk.
• —Wprowadzenia obowiązku utrwalenia zapisu przesłuchania pokrzywdzonego, o którym mowa w art. 185a i art. 185c oraz świadka, o którym mowa w art. 185c kpk, za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk. Ustawodawca dopuszcza, że możliwe jest niewykonanie tego obowiązku, jeśli urządzenie rejestrujące obraz i dźwięk nie jest dostępne w siedzibie organu przeprowadzającego przesłuchanie, nie dłużej jednak niż do 27 stycznia 2015 roku[1].
• —Wprowadzenia obowiązku ustanowienia obrońcy z urzędudla oskarżonego, jeśli nie posiada on obrońcy z wyboru oraz dookreślenie, kto ma prawo wziąć udział w czynności przesłuchania.
  Zmieniony zapis art. 185a § 2 kpk porządkuje sytuację sprawcy (oskarżonego) przestępstwa, który w chwili wykonywania czynności przesłuchania nie ma obrońcy z wyboru. Nowelizacja obliguje sąd do ustanowienia dla tego oskarżonego obrońcy z urzędu.
  Ponadto nowy zapis art. 185a § 2 kpk precyzuje, kto może wziąć udział w czynności przesłuchania oprócz prokuratora, obrońcy i pełnomocnika pokrzywdzonego. Nowelizacja określa, że w czynności przesłuchania może wziąć udział również: przedstawiciel ustawowy dziecka/opiekun faktyczny dziecka/kurator procesowy ustanowiony w sprawie do reprezentowania pokrzywdzonego przestępstwem dziecka lub inna osoba pełnoletnia wskazana przez pokrzywdzone przestępstwem dziecko, jeśli w/w osoby nie ograniczają swobody wypowiedzi świadka. Wydaje się, że wprowadzone w § 2 regulacje porządkują kwestie organizacyjne czynności przesłuchania, w tym szczególnie – kto i na jakich zasadach może wziąć udział w tej czynności.
• —Poszerzenie zakresu podmiotowego stosowania art.185b kpk oraz wprowadzenie możliwości przesłuchaniaświadka, który w chwili wykonywania czynności przesłuchania ma ukończone 15 lat w trybie art. 177 § 1a kpk, gdy istnieje uzasadniona obawa, że obecność oskarżonego przy przesłuchaniu tego świadka może być dla niego krępująca lub może wywierać negatywny wpływ na jego stan psychiczny. Ustawodawca poszerzył zakres stosowania art. 185b kpk wobec świadków nie tylko przestępstw określonych w rozdziałach XXV i XXVI Kodeksu karnego, ale również świadków przestępstw z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej. Można zatem powiedzieć, że również ta zmiana przepisu odpowiada postulatom zgłaszanym przez profesjonalistów pracujących z małoletnimi „uwikłanymi" w procedury karne. Dzięki temu zapisowi większa liczba małoletnich świadków przestępstw podlega specjalnej ochronie. Ponadto w odniesieniu do świadków, którzy w chwili wykonywania czynności przesłuchania ukończyli 15 lat, przedstawiciel ustawowy świadka może wnioskować do organu prowadzącego przesłuchanie o wykonanie tej czynności w trybie art. 177 § 1a kpk (chodzi o wysłuchanie świadka przy użycia środków technicznych umożliwiających przeprowadzenie czynności na odległość), wskazując na negatywny wpływ obecności oskarżonego na kondycję psychiczną świadka. Należy oczekiwać, że stosowanie tej regulacji uchroni małoletnich świadków przed wtórną wiktymizacją.
• —Określenia, w jakich warunkach winno być dokonane przesłuchanie. Ustawodawca zamieścił w art. 185d § 2 kpk delegację do wydania przez Ministra Sprawiedliwości rozporządzenia określającego: sposób przygotowania przesłuchania w trybie art. 185a–185c kpk, warunki, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia przeznaczone do prowadzenia przesłuchań oraz jak powinny być wyposażone.

Warunki przesłuchania dziecka

18 grudnia 2013 roku Minister Sprawiedliwości wydał rozporządzenie w sprawie sposobu przygotowania przesłuchania przeprowadzanego w trybie określonym w art. 185a-185c Kodeksu postępowania karnego (dalej rozp. MS) , które określa także sposób przygotowania czynności przesłuchania oraz warunki, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia przeznaczone do przeprowadzania przesłuchania.

Sposób przygotowania przesłuchania:

• —Jeśli przesłuchiwanym jest dziecko, które nie ukończyło 15. roku życia, planowana pora i czas przesłuchania powinny uwzględniać: potrzeby wynikające z wieku dziecka, potrzebę nawiązania z nim kontaktu przez biegłego psychologa przed przystąpieniem do przesłuchania oraz potrzebę ewentualnych przerw w czynności przesłuchania (§ 2 rozp. MS).
• —Przed rozpoczęciem czynności przesłuchania dziecka poniżej 15. roku życia lub osoby upośledzonej umysłowo, a także w innych wypadkach uzasadnionych stanem emocjonalnym lub właściwościami osobistymi świadka sędzia, prokurator, obrońca i pełnomocnik pokrzywdzonego mogą uzgodnić z biegłym psychologiem sposób formułowania zadawanych świadkowi pytań, w szczególności dotyczących sfery intymnej (§ 3 ust. 1 rozp. MS).
• —Przed rozpoczęciem przesłuchania małoletniego świad-ka sędzia poucza osoby wymienione w art. 51 § 2 kpk (przedstawiciel ustawowy/opiekun faktyczny/kurator) oraz osobę, o której mowa w art. 185a § 2 kpk (osoba dorosła wskazana przez małoletniego przesłuchiwanego) o sposobie prowadzenia czynności przesłuchania (§ 3 ust. 2 rozp. MS).
• —Przed rozpoczęciem czynności biegły psycholog przepro-wadza ze świadkiem wstępną rozmowę w celu obniżenia poziomu lęku i niepokoju dziecka (§ 4 ust. 1 rozp. MS).
• —Jeśli osobą przesłuchiwaną jest dziecko poniżej 15. roku życia lub osoba upośledzona umysłowo, biegły psycholog w miarę potrzeby udziela sędziemu pomocy w wyjaśnieniu w sposób zrozumiały dla świadka zasad przesłuchania (np. prawa odmowy składania zeznań, obowiązku mówienia prawdy i faktu utrwalania czynności w formie zapisu na nośnikach) (§ 4 ust. 2 rozp. MS).

Warunki, jakie powinno spełniać pomieszczenie przeznaczone do prowadzenia przesłuchania:

Miejsce, gdzie przeprowadza się czynność przesłuchania składa się z: pokoju przesłuchań i pomieszczenia technicznego (§ 5 ust. 1 rozp. MS).

Pokój przesłuchań

• —Pokój przesłuchań może znajdować się w siedzibie sądu, prokuratury, Policji, instytucji państwowej lub samorządowej albo podmiotu, do zadań którego należy pomoc małoletniemu lub ofiarom przestępstw zgwałcenia (§ 6 ust. 1 rozp. MS).W przypadku, gdy żaden z w/w podmiotów nie posiada na obszarze właściwości sądu pokoju przesłuchań spełniającego warunki określone w rozporządzeniu lub gdy pokój przesłuchań nie jest dostępny, przesłuchanie można przeprowadzić w pokoju przesłuchań spełniającym wymienione w rozporządzeniu warunki udostępnione przez inny podmiot (§ 6 ust. 2 rozp. MS).
• —Pokój przesłuchań powinien być izolowany od odgłosów dobiegających z zewnątrz w stopniu wystarczającym, by zapewnić należytą jakość zapisu dźwięku (§ 8 ust. 1 rozp. MS).
• —Pokój przesłuchań znajdujący się w budynku sądu, prokuratury lub Policji, jeśli warunki lokalowe na to pozwalają powinien posiadać: odrębne wejście lub być zlokalizowany w taki sposób, aby dojście do niego nie prowadziło przez części budynku, gdzie przebywają oskarżeni, zatrzymani lub pokrzywdzeni innymi czynami (§ 7 ust. 1 pkt. 1 rozp. MS); w bezpośrednim sąsiedztwie pokoju przesłuchań powinna znajdować się toaleta (§ 7 ust. 1 pkt. 2 rozp. MS); możliwie najbliżej pokoju przesłuchań należy wyodrębnić poczekalnię (§ 7 ust. 1 pkt. 3 rozp. MS), która zapewnia możliwość oczekiwania świadka na czynność przesłuchania w miejscu, do którego nie mają wstępu osoby nieuprawnione do udziału w przesłuchaniu (§ 7 ust. 2 rozp. MS). Poczekalnia jest wyposażona w książki, czasopisma, kredki, papier i inne przedmioty zapewniające świadkowi możliwość aktywnego spędzenia czasu oczekiwania na przesłuchanie (§ 7 ust. 3 rozp. MS).
• —W pokoju przesłuchań obecny jest sędzia i biegły psy-cholog, w obecności którego sędzia prowadzi przesłuchanie. W pokoju przesłuchań jest także obecny tłumacz, jeśli został powołany w sprawie (§ 5 ust. 2 rozp. MS).
• —Za zgodą sędziego w pokoju przesłuchań może być obecny przedstawiciel ustawowy dziecka/opiekun faktyczny/kurator ustanowiony lub inna osoba dorosła wskazana przez pokrzywdzone dziecko poniżej 15. roku życia.
• —Kolorystyka pokoju przesłuchań powinna być utrzymana w jasnych i stonowanych barwach (§ 8 ust. 2 rozp. MS).
• —Pokój przesłuchań powinien być wyposażony w meble dostosowane zarówno w meble dla osób dorosłych, jak i dzieci, a podłoga powinna być wyłożona miękką wykładziną (§ 8 ust. 3 rozp. MS).
• —Pokój przesłuchań jest wyposażony w środki techniczne umożliwiające: utrwalanie obrazu i dźwięku z przebiegu czynności (§ 9 ust. 1 pkt.1 rozp. MS), obserwowanie i słuchanie przebiegu przesłuchania przez uczestników czynności przebywających w pokoju technicznym (§ 9 ust. 1 pkt. 2 rozp. MS), przekazywanie sędziemu prowadzącemu przesłuchanie oraz biegłemu psychologowi pytań do świadka oraz wypowiedzi kierowanych przez uczestników czynności przebywających w pokoju technicznym (§ 9 ust. 1 pkt. 3 rozp. MS), utrwalanie w formie zapisu dźwięku, pytań i wypowiedzi kierowanych do sędziego i biegłego przez uczestników czynności przebywających w pokoju technicznym (§ 9 ust. 1 pkt. 4 rozp. MS) w miarę możliwości na dodatkowym nośniku (§ 9 ust. 2 rozp. MS). Środku techniczne służące uczestnikom czynności do oglądu pokoju przesłuchań oraz mimiki twarzy świadka instaluje się w taki sposób, by była możliwa obserwacja nawet wtedy, gdy świadek opuszcza głowę (§ 10 ust. 1 rozp. MS). Rozmiar urządzeń technicznych oraz sposób ich pracy nie może rozpraszać uwagi świadka (§ 11 rozp. MS).

Pokój techniczny

• —Jest to pomieszczenie przylegające do pokoju przesłu-chań i oddzielone od niego lustrem obserwacyjnym albo pomieszczenie połączone z pokojem przesłuchań za pomocą środków technicznych, które umożliwiają przeprowadzenie przesłuchania na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku (w takim wypadku pokój techniczny może znajdować się w innym budynku niż pokój przesłuchań) (§ 5 ust. 3 pkt. 2 rozp. MS).
• —W pokoju technicznym przebywają: prokurator, obrońca, pełnomocnik pokrzywdzonego, przedstawiciel ustawowy dziecka/opiekun faktyczny/kurator ustanowiony w sprawie, inna osoba dorosła wskazana przez małoletniego pokrzywdzonego oraz protokolant (§ 5 ust. 4 rozp. MS).

Ustawodawca zobowiązał organ procesowy do zagwarantowania poufności zgromadzonych danych w postaci zapisu obrazu i dźwięku, gdy czynność przesłuchania odbywa się poza budynkiem sądu, prokuratury lub Policji (§ 9 ust. 3 rozp. MS).

Należy oczekiwać, że zmiany wprowadzone w prawie w istotny sposób spowodują ograniczenie liczby przesłuchań małoletnich pokrzywdzonych/świadków w pomieszczeniach, które nie spełniają wymogów określonych w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 2013 roku w sprawie sposobu przygotowania przesłuchania przeprowadzanego w trybie określonym w art. 185a-185c Kodeksu postępowania karnego.

Ustawodawca dopuszcza przeprowadzenie przesłuchania osób wymienionych w art. 185a, 185b i 185c w warunkach innych niż określone w art. 185d kpk jedynie do 27 lipca 2015 roku i tylko wówczas, gdy w obszarze właściwości sądu nie jest dostępne pomieszczenie spełniające wymogi określone w rozporządzeniu MS z dnia 18 grudnia 2013 roku.

Oznacza to, że jeśli we właściwości danego sądu znajduje się pomieszczenie spełniające warunki określone w rozporządzeniu MS z dnia 18 grudnia 2013 roku, organ prowadzący postępowanie ma obowiązek przeprowadzić czynność przesłuchania w tym pomieszczeniu.

Szczególna ochrona dla ofiar gwałtu

Nowelizacja ustawy Kodeks postępowania karnego z dnia 13 czerwca 2013 roku wprowadziła również szczególną ochronę dla osób pokrzywdzonych przestępstwem z art. 197 kk (zgwałcenie), 198 kk (wykorzystanie seksualne bezradności, niepoczytalności) i 199 kk (seksualne nadużycie stosunku zależności) w czasie przeprowadzania czynności ich przesłuchania.

Ustawodawca zdecydował bowiem, że w/w pokrzywdzeni będą przesłuchiwani w charakterze świadka przez sąd na posiedzeniu z udziałem prokuratora, obrońcy i pełnomocnika pokrzywdzonego. Przesłuchanie osoby pokrzywdzonej będzie się odbywać w odpowiednio przystosowanych pomieszczeniach w siedzibie sądu lub poza jego siedzibą.

Podobnie, jak w przypadku czynności przesłuchania małoletniego pokrzywdzonego/świadka na podstawie art. 185a § 1 kpk i 185b § 1 kpk, czynność przesłuchania pokrzywdzonego przestępstwem z art. 197-199 kk jest organizowana i przeprowadzana w pomieszczeniach, o których mówi rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 2013 roku w sprawie sposobu przygotowania przesłuchania przeprowadzanego w trybie określonym w art. 185a-185c Kodeks postępowania karnego (Dz.U. poz. 1642).

Na zakończenie pragnę przypomnieć, że od roku 2007 jest realizowany przez Fundację Dzieci Niczyje i Ministerstwo Sprawiedliwości program Certyfikacji Przyjaznych Pokoi Przesłuchań[2]. Obecnie (stan na 31.01.2014 roku) zostało przyznanych 76 Certyfikatów, przy czym 5 pokoi utraciło przyznany Certyfikat.

Akty prawne:

1.  Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. 1997 nr 88, poz. 553 z późn. zm).

2.  Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. 1997 nr 89 poz. 555 z późn. zm.).

3.  Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 roku o zmianie ustawy Kodeks karny oraz ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz.U. 2013 poz. 849).

4.  Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 2013 roku w sprawie sposobu przygotowania przesłuchania przeprowadzanego w trybie określonym w art. 185a–185c Kodeksu postępowania karnego (Dz.U. 2013 poz. 1642).

5.  Dyrektywa Parlamentu Europejskiego I Rady 2012/29/UE z dnia 25 października 2012 roku ustanawiająca normy minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw oraz zastępująca decyzję ramową Rady 2001/220/WSiSW (Dz.Urz. UE L 315 z 14.11.2012 roku, s. 57).

Alina Prusinowska-Marek – kurator III Zespołu Kuratorskiej Służby Nieletnich w Sądzie Rejonowym w Grodzisku Mazowieckim.

_____________

* Art. 185a kpk został wprowadzony ustawą z 10 stycznia 2003 roku o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego (...) (Dz.U. 2003 nr 17 poz.155) – przyp. autora.

[1] Art. 4 ust.2 ustawy z 13 czerwca 2013 roku o zmianie ustawy Kodeks karny oraz ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz.U. 2013 poz.849).

[2] http://dzieckoswiadek.fdn.pl/pokoje-ktore-uzyskaly-certyfikat

Ochrona dla pokrzywdzonych i świadków

• 
• 

Szczegóły

Kategoria: Artykuły "Niebieskiej Linii"

Utworzono: 2015-02-27

Michał Lewoc

Niebieska Linia nr 1 / 2015

Nowa regulacja prawna

Obowiązujące dotychczas przepisy prawne umożliwiały pośrednią ochronę osób dotkniętych przemocą w rodzinie na etapie postępowania przygotowawczego oraz rozpoznawczego, poprzez możliwość zastosowania środków zapobiegawczych wobec sprawcy przemocy w rodzinie. Środki te, w postaci np. tymczasowego aresztowania, dozoru Policji z zakazem kontaktowania się, nakaz opuszczenia lokalu mieszkalnego, można zastosować w toku postępowania przygotowawczego, tj. po przedstawieniu sprawcy przemocy zarzutu popełnienia przestępstwa.

Za wyjątkiem środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania, podejrzany nie jest w trakcie trwania wymienionych środków zapobiegawczych poddany stałej kontroli ich wykonywania. Zatem może mieć miejsce sytuacja, że pomimo stosowanego zakazu kontaktowania się bądź też zakazu zbliżania, sprawca będzie nachodził osobę pokrzywdzoną bądź też nadal stosował wobec niej przemoc. Oczywiście takie zachowanie nie pozostanie bez konsekwencji (mogą to być decyzje prokuratora o zastosowaniu środka silniejszego bądź też wystąpienie do sądu o zastosowanie tymczasowego aresztowania). Niemniej jednak osoba dotknięta przemocą w rodzinie nie miała proceduralnej możliwości ubiegania się o bezpośrednią ochronę funkcjonariuszy Policji, w sytuacji zagrożenia jej życia lub zdrowia ze strony sprawcy przemocy w rodzinie.

Sytuacje związane z zagrożeniem dla osoby dotkniętej przemocą w rodzinie mogły zdarzyć się w toku całego postępowania karnego, także podczas jej uczestnictwa w czynnościach procesowych, np. podczas drogi do prokuratury bądź sądu na przesłuchanie, podczas samego przesłuchania i w drodze powrotnej do domu. Zdarzało się, że sprawcy, obwiniając osobę dotkniętą przemocą w rodzinie za toczące się wobec nich postępowanie karne, dokonywali aktów przemocy także w tym czasie. Niezwykle istotne było wówczas zadbanie o bezpieczeństwo osoby pokrzywdzonej, występującej w charakterze świadka, gdy po złożeniu obciążających zeznań, musiała sama wracać do domu. W tym czasie sprawca przemocy, np. w akcie zemsty za treść zeznań, mógł w sposób realny zagrozić życiu lub zdrowiu osoby pokrzywdzonej. O ile prokurator czy też sąd dysponują środkami natury dyscyplinarnej podczas przeprowadzania czynności procesowej, w postaci np. kar porządkowych bądź wezwania funkcjonariuszy Policji lub ochrony sądu na salę rozpraw, tak po zakończeniu czynności procesowych brak było wyraźnych przepisów umożliwiających eskortowanie osoby pokrzywdzonej bądź świadków do domu w towarzystwie funkcjonariuszy Policji. W tym czasie osoba pokrzywdzona mogła stać się ofiarą kolejnych napaści ze strony sprawcy przemocy w rodzinie.

Na konieczność wprowadzenia prawnych możliwości fizycznej ochrony osoby pokrzywdzonej zwróciła uwagę Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej 2012/29/UE z dnia 25 października 2012 roku ustanawiająca normy minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw oraz zastępująca decyzję ramową Rady z 2001/220/WSiSW (Dz.U. UE L 315/57). W art. 18 Dyrektywa przewidziała m.in. prawo do ochrony przed wtórną wiktymizacją oraz zastraszaniem i odwetem, a w razie konieczności zapewnienie fizycznej ochrony ofiar i członków rodzin.

Wskazana Dyrektywa Unii Europejskiej jest aktem prawnym, który zobowiązuje kraje członkowskie do wprowadzenia w życie przepisów niezbędnych do jej wykonania w terminie do 16 listopada 2015 roku. Po tym czasie, w razie braku odpowiednich działań implementacyjnych, będzie miała skutek bezpośredni, tj. osoba pokrzywdzona przestępstwem będzie mogła powoływać się na jej rozwiązania i wywodzić skuteczne roszczenia w zakresie np. ochrony przed sprawcą. Z powyższych przyczyn ten akt prawny jest bardzo istotny dla organów postępowania oraz wymiaru sprawiedliwości.

Ustawa o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka

W ramach wdrożenia zapisów w/w Dyrektywy, a także w celu wypełnienia wskazanych powyżej deficytów obecnego stanu prawnego w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa osób pokrzywdzonych, w dniu 28 listopada 2014 roku została uchwalona ustawa o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka (Dz.U. z 2015 roku, poz. 21).

Ustawa ta składa się z trzech części. Pierwsza część obejmuje rozwiązania samoistne, stanowiące samodzielną podstawę do stosowania odpowiednich środków ochronnych. Przyjęte w niej rozwiązania czerpią swoją inspirację z Ustawy z dnia 25 czerwca 1997 roku o świadku koronnym (tekst jedn. Dz.U. 2014, poz. 1801)[1]. Druga część ustawy zawiera przepisy zmieniające Kodeks postępowania karnego w zakresie podwyższenia standardów procesowych dotyczących ochrony świadków i pokrzywdzonych. Trzecia część dotyczy implementacji Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/99/UE z dnia 13 grudnia 2011 roku w sprawie europejskiego nakazu ochrony, dotyczącej podniesienia standardów ochrony pokrzywdzonego w postępowaniu karnym w tzw. stosunkach transgranicznych.

Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy[2], przyczyną umieszczenia specyficznych i samoistnych rozwiązań dotyczących ochrony i pomocy pokrzywdzonym i świadkom poza kodyfikacjami karnymi (Kodeks karny, Kodeks postępowania karnego, Kodeks karny wykonawczy) jest to, że środki te można zastosować zarówno przed wszczęciem postępowania karnego, jak i po jego zakończeniu. Nadto, powołano się na analogiczne rozwiązania we wspomnianej już ustawie o świadku koronnym, a zatem precedens umieszczenia istotnych przepisów proceduralnych poza Kodeksem postępowania karnego. Ze swojej strony dodałbym także argument samego sposobu ich stosowania i uchylania, który jest dokonywany przez inny podmiot (Komendanta Wojewódzkiego Policji), aniżeli organ procesowy. Wydaje się zatem, że wprowadzenie poniższych środków ochrony do procedury, bez zmiany organu uprawnionego do ich stosowania, byłoby niespójne systemowo i wprowadzało do Kodeksu postępowania karnego (zwanego dalej „kpk”) dodatkowy, pozaprocesowy podmiot decyzyjny.

Samoistne środki ochrony i pomocy

Przepisy art. 1 ustawy wskazują zakres podmiotowy i przedmiotowy stosowania środków ochrony i pomocy, opisanych w jej dalszych przepisach. Środki te stosuje się zatem wobec pokrzywdzonych lub świadków oraz osób im najbliższych, czyli tzw. osób chronionych.

Zgodnie z art. 49 § 1 kpk pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.

Świadkiem, zgodnie z istotą art. 177 kpk może być także tylko osoba fizyczna, bez względu na jej wiek i stan zdrowia[3].

Ustawa w art. 1 ust. 3 definiuje osobę najbliższą, poprzez odesłanie do art. 115 § 11 kk. Zgodnie z tym przepisem osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.

Zakres przedmiotowy został określony także w art. 1 ustawy, który stanowi, że ustawa wskazuje zasady, warunki i zakres stosowania środków ochrony i pomocy, jeżeli w związku z toczącym się albo zakończonym postępowaniem karnym istnieje zagrożenie dla życia lub zdrowia pokrzywdzonego lub świadka oraz osób im najbliższych.

Warto dodać, że środki ochrony i pomocy mogą być, zgodnie z art. 1 ust. 2 ustawy stosowane zarówno przed wszczęciem postępowania karnego (i karnego skarbowego), jeżeli zagrożenie życia lub zdrowia ujawni się w toku podjętych czynności operacyjno-rozpoznawczych lub postępowania sprawdzającego (zob. art. 307 kpk), w trakcie postępowania, jak i po jego zakończeniu.

Podstawową przesłanką stosowania środków ochrony i pomocy jest fakt występowania zagrożenia dla życia lub zdrowia osób wskazanych w zakresie podmiotowym, w związku z toczącym się albo zakończonym postępowaniem karnym z ich udziałem w charakterze pokrzywdzonego lub świadka.

Środków ochrony i pomocy udziela Komendant Wojewódzki/Stołeczny Policji, w którego okręgu znajduje się miejsce pobytu osób chronionych. Takie uregulowanie świadczy o nadzwyczajnym trybie ich stosowania, co w praktyce może rzeczywiście ograniczyć zakres i liczbę ich stosowania do niezbędnego minimum.

Do środków ochrony i pomocy należą zatem:

1. ochrona na czas czynności procesowej,

2. ochrona osobista,

3. pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu.

Ochrona na czas czynności procesowej

Środek w postaci ochrony na czas czynności procesowej może być stosowany przed wszczęciem postępowania przygotowawczego oraz w jego trakcie, tj. w czasie, gdy czynności takie można przeprowadzać w każdej sprawie, niezależnie od jej wagi.

Najczęściej zdarza się, że przesłuchanie pokrzywdzonego następuje przed oficjalnym wszczęciem postępowania karnego, tj. przed wydaniem postanowienia o wszczęciu dochodzenia bądź śledztwa. Częstokroć, w wyniku zawiadomienia pokrzywdzonego o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstwa, a następnie przesłuchaniu pokrzywdzonego w charakterze świadka, ewentualnie po przeprowadzeniu dodatkowych czynności operacyjno-rozpoznawczych lub sprawdzeniu faktów w zakresie danych zawartych w zawiadomieniu, zostaje wydane postanowienie o wszczęciu postępowania karnego.

W takim wypadku, w razie zagrożenia dla życia lub zdrowia osoby chronionej, można udzielić jej ochrony na czas czynności procesowej.

Ochrona ta może polegać na obecności funkcjonariusza Policji w pobliżu osoby chronionej w trakcie czynności procesowej z jej udziałem, w drodze do miejsca przeprowadzenia tej czynności lub w drodze powrotnej.

Jak już wspomniano powyżej, zdarzały się przypadki, gdy osoba pokrzywdzona, która zeznawała w sądzie w charakterze świadka, była w drodze powrotnej do domu narażona na ataki ze strony sprawcy, ewentualnie na groźby pozbawienia życia lub zdrowia.

Powyższy środek ma na celu ochronę osoby chronionej, poprzez fizyczną obecność funkcjonariusza Policji. W zależności od potrzeby, w decyzji o sposobie i zakresie udzielenia ochrony (zarządzeniu Komendanta Wojewódzkiego/Stołecznego Policji w przedmiocie ochrony) powinno znaleźć się dokładne określenie ram czasowych obecności funkcjonariusza Policji w pobliżu osoby chronionej.

Ochrona na czas czynności procesowej może polegać zarówno na obecności funkcjonariusza Policji w pobliżu osoby chronionej od początku, tj. od jej miejsca zamieszkania, podczas trwania samej czynności, a następnie towarzyszenie jej w drodze do miejsca zamieszkania. Może także ograniczyć się do obecności funkcjonariusza na jednym z tych etapów (np. tylko na udziale w samej czynności procesowej) bądź też kilku (obecność przy osobie chronionej podczas jej udziału w czynności i podczas powrotu do domu), w zależności od potrzeby.

Jak wskazano powyżej, przesłanką zastosowania tego rodzaju ochrony jest zagrożenie dla życia lub zdrowia osoby chronionej. Należy dodać, że chodzi o obiektywne zagrożenie, a nie o obawę osoby chronionej o swoje życie lub zdrowie.

Ochrona osobista

Tego rodzaju środek ochrony wymaga, aby przy jego stosowaniu wystąpiły dodatkowe surowsze przesłanki dotyczące realności zagrożenia, a także czasu trwania ochrony. Zgodnie z art. 5 ustawy, ochrona osobista może zostać udzielona w przypadku:

1. wysokiego stopnia zagrożenia dla życia lub zdrowia osoby chronionej,

2. w związku z postępowaniem karnym lub karnym skarbowym,

3. jeżeli zachodzi konieczność długotrwałej ochrony,

4. w sprawach, których rozpoznanie w pierwszej instancji należy do właściwości sądu okręgowego, oraz w sprawach o przestępstwa określone w art. 197 § 1 i 2 kk oraz art. 207 kk,

5. w szczególnie uzasadnionych przypadkach także w innych sprawach.

Wskazane powyżej przesłanki muszą być spełnione łącznie, aby można było ubiegać się o zastosowanie tego środka ochrony. Ostatnia przesłanka uelastycznia jedynie częściowo wymóg wyłącznego stosowania tego środka w przypadku konkretnych, wyróżnionych szczególnie rodzajach spraw.

Analizując w/w przesłanki należy wskazać, że ustawodawca wymaga przy tego rodzaju środku ochrony tzw. wysokiego stopnia zagrożenia dla życia lub zdrowia osoby chronionej. Okoliczności, jakie należy brać w tym zakresie pod uwagę, przewidziano w art. 2 ustawy, w którym wskazano, że przy ocenie stopnia zagrożenia dla życia lub zdrowia osób chronionych bierze się pod uwagę:

• ich właściwości i warunki osobiste,

• związek ze sprawcą,

• rodzaj, sposób i okoliczności popełnienia czynu,

• motywację sprawcy.

Warto zwrócić uwagę na ujęcie w tym przypadku zarówno elementów podmiotowych osoby chronionej (właściwości i warunki osobiste), sprawcy (motywacja) oraz okoliczności przedmiotowe (rodzaj, sposób i okoliczności popełnienia czynu), a także relacje pomiędzy osobą chronioną a sprawcą.

Zagrożenie dla życia lub zdrowia musi mieć związek ze sprawą, w której osoba chroniona występuje w charakterze pokrzywdzonego, świadka bądź też osoby najbliższej tym osobom.

Istotne jest także wystąpienie niezbędnej przesłanki w postaci konieczności długotrwałej ochrony. Środek ten nie będzie zatem stosowany w sytuacjach doraźnych, z natury krótkotrwałych. Chodzi raczej o sprawy, w których sprawca bądź osoby z nim związane, znajdują się na wolności i zagrażają przez dłuższy czas osobie chronionej. Czas ten może się wiązać z długotrwałym postępowaniem przygotowawczym, rozpoznawczym bądź wykonawczym, wynikającym np. z ukrywania się sprawcy lub też jego działaniami obstrukcyjnymi, wpływającymi na przedłużanie się postępowania. Niejednokrotnie sprawy związane z przemocą w rodzinie mogą toczyć się przez dłuższy czas, a sprawca, pomimo zamieszkiwania w innym miejscu, nadal stanowi zagrożenie dla osoby chronionej. Takie sytuacje mogą mieć miejsce, szczególnie w razie uchylania się sprawcy od nałożonych środków zapobiegawczych i nieustanne kontaktowanie się, nachodzenie, włamywanie się do mieszkania etc.

Ów nadzwyczajny środek ochrony może mieć zastosowanie w sprawach najpoważniejszych, należących do właściwości sądu okręgowego, jako sądu I instancji, a ponadto w sprawach z art. 197 § 1 i 2 kk i art. 207 kk.

Z punktu widzenia osób dotkniętych przemocą w rodzinie, są to sprawy dotyczące przestępstw: zabójstwa, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, zgwałcenia oraz znęcania się nad osobą najbliższą. Ustawa umożliwiła jednakże zastosowanie tego rodzaju środka ochrony, także i w innej sprawie, jeżeli jest to szczególnie uzasadniony przypadek, np. gróźby karalne z art. 190 § 1 kk, które mogą w następstwie skutkować wysokim stopniem rzeczywistego zagrożenia życia lub zdrowia osoby pokrzywdzonej lub świadka. Z wieloletniego doświadczenia osoby pokrzywdzonej może wynikać, że sprawca zwykł realizować uprzednio wypowiadane groźby. Dobrze zatem, że taka furtka legislacyjna znalazła się w niniejszej ustawie.

Ochrona osobista może polegać na:

1. stałej obecności funkcjonariuszy Policji w pobliżu osoby chronionej,

2. czasowej obecności funkcjonariuszy Policji w pobliżu osoby chronionej,

3. czasowej obserwacji osoby chronionej i otoczenia, w którym przebywa,

4. wskazaniu osobie chronionej bezpiecznych miejsc przebywania oraz czasu i bezpiecznego sposobu przemieszczania się,

5. określeniu zakresu, warunków i sposobu kontaktowania się osoby chronionej z innymi osobami.

Wydaje się, że w art. 5 ust. 2 został opisany zamknięty katalog rodzajów ochrony osobistej osób chronionych. Pomimo pozornie elastycznego zwrotu: „ochrona osobista może polegać na”, wykładnia literalna, jak i celowościowa całego przepisu prowadzi do przekonania, że jest to katalog, w którym wyczerpano rodzaje ochrony osobistej. Brak dodanych słów np. „m.in.”, „w szczególności”, a także brak kolejnego punktu, w brzmieniu np.: „innym niezbędnym działaniu...”, przemawia za taką interpretacją. Należy jednak wskazać, że różnorodność rodzajów ochrony osobistej pozwala na ich odpowiednie dopasowanie do okoliczności. Rodzaje ochrony osobistej mogą być ze sobą łączone w dowolnej konfiguracji bądź stosowane oddzielnie, w zależności od potrzeby.

Ponadto realizacja ochrony osobistej osoby chronionej wymaga ścisłej współpracy takiej osoby z funkcjonariuszami Policji, a w szczególności dyscypliny w dotrzymywaniu ustaleń np. w zakresie ustalonych sposobów komunikacji z innymi osobami. Niedotrzymywanie ustalonych warunków może skutkować nawet uchyleniem ochrony osobistej.

Pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu

Środek pomocy w zakresie zmiany miejsca pobytu jest najbardziej złożonym, wielowątkowym i skomplikowanym przedsięwzięciem, mającym na celu zabezpieczenie życia lub zdrowia osoby chronionej.

Środek ten jest nadzwyczajny w tym sensie, że stosuje się go wyłącznie wówczas, gdy pozostałe środki ochrony i pomocy mogą być niewystarczające.

Przesłanki jego stosowania są podobne do ochrony osobistej, tj.:

1. wysoki stopień zagrożenia dla życia lub zdrowia osoby chronionej,

2. w związku z postępowaniem karnym lub karnym skarbowym,

3. jeżeli zachodzi konieczność długotrwałej ochrony,

4. w sprawach, których rozpoznanie w pierwszej instancji należy do właściwości sądu okręgowego, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach także w innych sprawach.

Warto wskazać, że w tym przypadku ustawodawca nie wskazuje bezpośrednio przestępstwa zgwałcenia oraz znęcania się nad osobą najbliższą, niemniej jednak klauzula dotycząca szczególnie uzasadnionych przypadków może także rozciągać się na sprawy związane z tego typu przestępstwami. Oczywisty jest fakt, że zwłaszcza w przypadkach przemocy w rodzinie miejsce zamieszkania osoby pokrzywdzonej sprawca zwykle zna. Zatem byłoby uzasadnione zastosowanie tego środka w szczególnie uzasadnionych, np. wyjątkowo agresywnym zachowaniem sprawcy, wypadkach przemocy w rodzinie.

Środek polegający na pomocy osobie chronionej w zakresie zmiany miejsca jej pobytu polega na podejmowaniu czynności organizacyjnych umożliwiających takiej osobie pobyt w innym miejscu niż dotychczasowe poprzez:

1. udostępnienie tymczasowego lokalu mieszkalnego, zapewniającego zaspokojenie podstawowych potrzeb bytowych,

2. pomoc w wynajęciu mieszkania,

3. pomoc w przeprowadzce lub zagospodarowaniu,

4. pomoc w załatwieniu ważnych spraw życiowych związanych ze zmianą miejsca pobytu.

Konstrukcja przepisu art. 6 ust. 2 ustawy nie pozostawia wątpliwości, że jest to katalog zamknięty, z możliwością łączenia różnych rodzajów pomocy. Zwłaszcza w tym przypadku współpraca osoby chronionej z funkcjonariuszem Policji jest nieodzowna i konieczna do prawidłowej realizacji przedmiotowego środka pomocy.

Ustawa przewiduje i szczegółowo normuje także kwestie związane z udzieleniem pomocy finansowej oraz w zakresie doręczeń przesyłek pocztowych i kwot pieniężnych.

W razie udzielenia pomocy w zakresie zmiany miejsca pobytu, o pomoc finansową może ubiegać się osoba, która nie posiada źródeł utrzymania ani nie może podjąć pracy z powodu zagrożenia dla życia lub zdrowia. Unormowanie to wyraźnie wskazuje, że pomoc finansowa przysługuje jedynie wówczas, gdy powodem braku źródeł utrzymania i możliwości podjęcia pracy jest zagrożenie dla życia lub zdrowia. Przykładem tego może być sytuacja, gdy osobie chronionej udostępniono tymczasowy lokal zastępczy w innej miejscowości aniżeli ta, gdzie dotychczas pracowała i nie może ona, z obawy przed zagrożeniem stwarzanym przez sprawcę, kontynuować wykonywania pracy.

Pomocy finansowej  można udzielić z przeznaczeniem na:

1. zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych,

2. pokrycie całości lub części kosztów tymczasowego udostępnienia lokalu mieszkalnego lub wynajęcia mieszkania,

3. pokrycie kosztów uzyskania niektórych świadczeń opieki zdrowotnej[4], jeżeli osoba ta nie podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu.

W razie udzielenia osobie chronionej pomocy dotyczącej świadczeń zdrowotnych, właściwy komendant Policji może wskazać lekarzy i placówki medyczne, które mogą świadczyć opiekę zdrowotną.

Wysokość pomocy finansowej określa się biorąc pod uwagę zakres i charakter udzielanych środków pomocy i ochrony oraz dotychczasowe wynagrodzenie osoby chronionej. Pomoc finansowa nie może jednak przekraczać 3500 zł miesięcznie, a dla osoby małoletniej 2000 zł miesięcznie. Pomoc finansowa może być wypłacana w gotówce za pokwitowaniem, przekazem pocztowym, przelewem lub w inny sposób, uzgodniony z osobą chronioną.

Ustawa normuje także szczegóły związane z potrąceniami z pomocy finansowej, dotyczącymi opłat i wydatków związanych z lokalem, odszkodowań, a także z ograniczeniami dotyczącymi wysokości pomocy finansowej w przypadku świadczeń zdrowotnych, o których wspomniano powyżej.

W zakresie przekazywania korespondencji (przesyłek pocztowych lub kwot pieniężnych określonych w przekazach pocztowych), ustawa wprowadziła szczegółowe regulacje, uprawniające właściwego komendanta Policji do zobowiązania operatora pocztowego do: przekazywania korespondencji przeznaczonej dla osoby chronionej pod adres wskazanej przez siebie komendy Policji bądź za pośrednictwem osoby przez niego upoważnionej.

Komendant Policji powinien także podjąć kroki, w celu zapewnienia niezwłocznego wydania korespondencji osobie chronionej, co jest równoznaczne z jej doręczeniem.

Ustawa upoważnia też komendanta Policji do wskazania miejsca do odbioru korespondencji, czy to przez samą osobę chronioną, czy też upoważnionego przez nią funkcjonariusza Policji bądź właściwego komendanta. Miejscem takim może być adres wskazany na korespondencji, placówka pocztowa, komenda Policji wskazana operatorowi pocztowemu przez właściwego komendanta Policji.

Przepisy szczegółowo regulują także sposób odbierania korespondencji przez funkcjonariusza Policji, sposób kwitowania odbioru przez osobę chronioną, zasad postępowania w przypadku odmowy kwitowania, odmowy odbioru, kontroli zawartości przesyłki, a także zasad nadawania przesyłek osoby chronionej przez funkcjonariusza Policji.

Informacja o możliwości uzyskania pomocy psychologicznej

Ustawa przewiduje w art. 10 zasady i sposób informowania pokrzywdzonego, świadka lub osób im najbliższych o możliwości uzyskania pomocy psychologicznej przez podmioty, które otrzymały na ten cel dotację z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej lub inne podmioty świadczące pomoc psychologiczną.

Informacji takiej udziela organ prowadzący czynności operacyjno-rozpoznawcze albo postępowanie sprawdzające lub postępowanie przygotowawcze albo sąd, w przypadku zagrożenia dla zdrowia psychicznego osób uprawnionych, wraz ze wskazaniem listy w/w podmiotów i określeniem sposobu kontaktu.

W tym miejscu należy wskazać, że ustawa o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks karny wykonawczy oraz ustawy – Prawo ochrony środowiska[5], powołała do życia z dniem 1 stycznia 2012 roku Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej, będący państwowym funduszem celowym, którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości. Przychodami Funduszu są m.in. orzeczone przez sądy nawiązki i świadczenia pieniężne, a środki są przeznaczane na pomoc osobom pokrzywdzonym przestępstwem oraz członkom ich rodzin. Ministerstwo Sprawiedliwości co roku organizuje na podstawie przepisów art. 43 Kodeksu karnego wykonawczego[6] oraz wydanego na jego podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej[7], otwarte konkursy ofert, w których jednostki niezaliczane do sektora finansów publicznych i niedziałające w celu osiągnięcia zysku, w tym stowarzyszenia, fundacje, organizacje i instytucje, mogą ubiegać się o uzyskanie dotacji celowej ze środków Funduszu. Dotacji celowych udziela się na dofinansowanie różnego rodzaju świadczeń pomocowych, w tym m.in. pokrywanie kosztów związanych z psychoterapią lub pomocą psychologiczną; organizowanie i finansowanie pomocy przez osobę pierwszego kontaktu, a także pomoc prawną i psychologiczną świadkom i osobom im najbliższym.

Aktualna lista podmiotów, które otrzymały dotację m.in. na pomoc pokrzywdzonym przestępstwem, znajduje się na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości[8], a także na stronie internetowej Biuletynu Informacji Publicznej[9].

Ustawa, oprócz poinformowania osób uprawnionych o możliwości udzielenia pomocy psychologicznej, wprowadziła procedurę, w myśl której, na wniosek pokrzywdzonego lub świadka organ albo sąd wzywa podmiot, który otrzymał dotację z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej, do udzielenia pomocy psychologicznej w terminie 14 dni od dnia wezwania.

W sytuacji odmowy świadczenia pomocy psychologicznej przez w/w podmiot, organ bądź sąd poinformuje specjalnie powołanego w Komendzie Wojewódzkiej Policji koordynatora do spraw ochrony i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka, który z kolei poinformuje o tym fakcie Ministerstwo Sprawiedliwości.

Na marginesie należy wskazać, że do zadań takiego koordynatora należy ponadto:

1. zapewnienie współdziałania jednostek Policji w zakresie stosowania środków ochrony i pomocy,

2. przekazywanie jednostkom Policji informacji o podmiotach udzielających pomocy psychologicznej.

Procedura udzielania środków ochrony

Zgodnie z treścią art. 12 ustawy środków ochrony i pomocy udziela właściwy komendant Policji na pisemny wniosek:

1. pokrzywdzonego lub świadka, złożony za pośrednictwem organu prowadzącego czynności operacyjno-rozpoznawcze albo postępowanie sprawdzające lub postępowanie przygotowawcze albo sądu, który może przedstawić pisemną opinię w przedmiocie wniosku;

2. organu prowadzącego czynności operacyjno-rozpoznawcze albo postępowanie sprawdzające lub postępowanie przygotowawcze albo sądu, złożony za zgodą pokrzywdzonego lub świadka.

W składanym wniosku o udzielenie środków ochrony i pomocy należy wskazać okoliczności uzasadniające ich udzielenie każdej osobie, wobec której mają one być stosowane, a zatem pokrzywdzonemu, świadkowi, a także osobie bądź osobom im najbliższym.

Udzielenie środków ochrony i pomocy następuje w wyniku wydania przez właściwego komendanta Policji zarządzenia w terminie nie dłuższym niż 14 dni od dnia otrzymania wniosku. Wcześniej należy przeprowadzić ocenę okoliczności uzasadniających udzielenie środków ochrony i pomocy odpowiednio do stopnia zagrożenia dla osób chronionych. Zarządzenie takie podlega natychmiastowemu wykonaniu.

Zgodnie z procedurą, o udzieleniu lub odmowie udzielenia środków ochrony i pomocy niezwłocznie powiadamia się osobę chronioną, której dotyczy zarządzenie, oraz sąd albo organ, który składał wniosek za zgodą pokrzywdzonego, a w postępowaniu przygotowawczym dodatkowo organ nadzorujący to postępowanie.

Osobie, której odmówiono udzielenia środków ochrony i pomocy przysługuje możliwość złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, w terminie 7 dni od dnia powiadomienia o odmowie. Jeżeli nie ujawniły się nowe okoliczności, ponowny wniosek o udzielenie środków ochrony i pomocy nie będzie podlegał rozpatrzeniu, o czym zawiadamia się wnioskodawcę.

W związku z tym, że z okoliczności faktycznych może wynikać, iż osobie składającej wniosek może zagrażać niebezpieczeństwo już w chwili składania wniosku, ustawa przewidziała możliwość stosowania środków ochrony i pomocy po złożeniu wniosku, do czasu jego rozpatrzenia („w szczególnie uzasadnionych przypadkach”).

W razie zmiany okoliczności sprawy, właściwy komendant Policji, po wysłuchaniu osoby chronionej, może zmieniać zastosowane środki ochrony i pomocy, w tym wysokość pomocy finansowej.

Procedura przewiduje, że po wydaniu zarządzenia w przedmiocie udzielenia środków ochrony i pomocy, właściwy komendant Policji wyznacza jednostkę Policji właściwą do wykonywania zarządzenia.

Środki ochrony i pomocy stosuje się na czas oznaczony, wskazany w zarządzeniu w przedmiocie środków ochrony i pomocy. Istnieje jednakże możliwość stosowania w/w środków na dalszy czas oznaczony w sytuacji, gdy okoliczności uzasadniające udzielenie środka ochrony i pomocy nie ustały. W tym przypadku właściwy komendant Policji, na wniosek osoby chronionej albo na wniosek sądu lub organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze, może za zgodą osoby chronionej wydać zarządzenie o udzieleniu środków ochrony i pomocy na dalszy czas oznaczony.

Przepisy ustawy regulują także obowiązki osoby, której udzielono ochrony osobistej lub pomocy w zakresie zmiany miejsca pobytu. Osoba taka jest obowiązana do przekazywania jednostce Policji wykonującej zarządzenie w przedmiocie środków ochrony i pomocy informacji niezbędnych do jego prawidłowej realizacji, w tym informacji dotyczących kontaktów rodzinnych i towarzyskich, stanu majątkowego oraz stanu zdrowia. Przed udzieleniem środka ochrony i pomocy osoba chroniona może zostać poddana za jej zgodą badaniu psychologicznemu.

Procedura przewiduje także możliwości wcześniejszego uchylenia środków ochrony i pomocy zarówno obligatoryjne, jak i fakultatywne.

Zgodnie z art. 17 ustawy, komendant Policji, który wydał zarządzenie w przedmiocie środków ochrony i pomocy, uchyla te środki, jeżeli:

1. ustały przesłanki, które uzasadniały ich udzielenie,

2. osoba chroniona bezpodstawnie uchyliła się od złożenia zeznań w toku postępowania, w związku z którym udzielono jej środka ochrony i pomocy,

3. osoba chroniona pomimo wezwania nie złożyła pisemnego zobowiązania, o przestrzeganiu zasad i zaleceń w zakresie udzielonej ochrony i pomocy,

4. osoba chroniona złożyła wniosek o ich uchylenie.

Fakultatywnymi podstawami uchylenia środków ochrony i pomocy są:

1. wydanie postanowienia o przedstawieniu osobie chronionej zarzutów złożenia fałszywych zeznań w toku postępowania, w związku z którym udzielono jej środków ochrony i pomocy,

2. umyślne wprowadzenie przez osobę chronioną w błąd lub zatajenie przez nią istotnych informacji, co do okoliczności, w związku z którymi udzielono jej środków ochrony i pomocy,

3. nie przestrzeganie przez osobę chronioną zasad lub zaleceń w zakresie udzielonych środków ochrony i pomocy,

4. korzystanie przez taką osobę ze środków ochrony i pomocy niezgodnie z ich przeznaczeniem.

W przypadku uchylenia środków ochrony i pomocy udzielonych pokrzywdzonemu lub świadkowi ustają również środki ochrony i pomocy udzielone osobie najbliższej.

Podsumowanie

Ustawa o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka wprowadziła nowe, nieistniejące w naszym porządku prawnym instytucje, które zwiększają poziom bezpieczeństwa i ochrony osób pokrzywdzonych, a także świadków oraz osób im najbliższych. Przepisy te realizują po części zalecenia wskazywanej na wstępie Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej ustanawiającej normy minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw, a takżewypełniają lukę w przepisach prawa w zakresie ochrony osób pokrzywdzonych. Pomimo świadomości, że procedura ustanawiania środków ochrony i pomocy jest zarezerwowana jedynie do najcięższych przypadków, w których zagrożenie życia lub zdrowia jest realne, a nawet obarczone wysokim stopniem zagrożenia, przepisy te należy ocenić pozytywnie. Ponadto, dzięki wprowadzonej ustawie, zostały także zmienione przepisy Kodeksu postępowania karnego, które dotyczą wszystkich pokrzywdzonych bądź świadków, w tym podkreślające konieczność poszanowania godności pokrzywdzonego, zwiększające ochronę prywatności (brak możliwości zadawania pytań i odnotowywania w protokole miejsca zamieszkania i pracy pokrzywdzonych i świadków), bezpieczeństwa (powiadomienie pokrzywdzonego o ucieczce oskarżonego z aresztu śledczego), a także zagwarantowania psychicznego wsparcia osobie pokrzywdzonej, poprzez dopuszczenie podczas czynności w postępowaniu przygotowawczym z udziałem osoby pokrzywdzonej, do obecności wskazanej przez nią osoby. Na uwagę zasługują także nowe przepisy wykonania europejskiego nakazu ochrony, jednakże ramy niniejszego artykułu uniemożliwiają ich omówienie.

Wydaje się, że ustawa stanowi krok w dobrym kierunku, przybliżając nasze uregulowania prawne do stanu, w którym osoba pokrzywdzonego, zwłaszcza osoby dotkniętej przemocą w rodzinie, jest wreszcie zauważona przez system wymiaru sprawiedliwości, a jej interesy odpowiednio zabezpieczone.

Ustawa, za wyjątkiem przepisów regulujących wykonanie europejskiego nakazu ochrony, wejdzie w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia, tj. 8 kwietnia 2015 roku.

Michał Lewoc – sędzia, Naczelnik Wydziału ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Koordynator ds. Realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, Ministerstwo Sprawiedliwości.