Algorytmy dla pracowników oświaty. Postępowanie w związku z wystąpieniem przemocy wobec dziecka

30.06.2015

Zawsze, kiedy mamy do czynienia z podejrzeniem, że dziecko jest krzywdzone, pojawia się dużo wątpliwości – czy sytuacja jest naprawdę taka, na jaką wygląda? Pracownicy oświaty będą musieli zmierzyć się z tym tematem, ponieważ wynika to z Ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie[2] oraz z Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie procedury Niebieskie Karty oraz wzorów formularzy Niebieska Karta[3].

Ważne, aby korzystaniu z tego narzędzia towarzyszyła rozwaga. Niezależnie od tego, jak szczegółowo, jako Autorki, chciałybyśmy opisać postępowanie dotyczące jego stosowania, to mamy świadomość, że nie uda nam się zawrzeć w tym artykule wszystkich informacji. Chcemy zwrócić Państwa uwagę na czynniki wskazujące na możliwość doświadczania przez dziecko przemocy domowej. Jednakże, posługując się narzędziem, należy uwzględnić przypadek konkretnego dziecka, a więc jego wiek, możliwości komunikacyjne oraz kontekst jego sytuacji rodzinnej. Może się zdarzyć, że sprawa dziecka, będącego pod Waszą opieką będzie wymagała konsultacji z innym pracownikiem albo dodatkowej obserwacji po to, abyście mogli prawidłowo ocenić daną sytuację. Starajcie się z jednej strony nikogo nie skrzywdzić, posądzając o stosowanie przemocy tam, gdzie jej nie ma. Z drugiej zaś strony reagujcie adekwatnie do przepisów prawa i swojej wiedzy zawodowej w celu ochrony dzieci przed przemocą domową.

Opis narzędzia

Narzędzie pn. Postępowanie w związku z wystąpieniem przemocy wobec dziecka dla pracowników oświaty stanowi pomoc służącą do sprawdzenia podejrzenia, czy konkretne dziecko doznaje przemocy w rodzinie. Zostało ono opracowane z myślą o pracownikach szkół i placówek oświatowych, którzy na mocy przepisów prawnych zobowiązani są do reagowania w każdym przypadku podejrzenia wystąpienia przemocy domowej wobec dziecka. Narzędzie zawiera dwa integralne elementy:

  1. Lista sygnałów ostrzegawczych mogących wskazywać na to, że dziecko jest ofiarą przemocy w rodzinie – KWESTIONARIUSZ

    Składa się z 30 czynników w części dla dzieci młodszych (do 9. roku życia) oraz 30 czynników w części dla dzieci starszych (powyżej 9. roku życia), podzielonych na trzy bloki: A, B i C. Blok A dotyczy poważnego podejrzenia występowania przemocy wobec dziecka. Blok B określa podejrzenie przemocy wobec dziecka. Blok C oznacza pojawienie się czynników ryzyka zwiększających prawdopodobieństwo wystąpienia przemocy w rodzinie. Lista sygnałów służy do diagnozy stopnia zagrożenia przemocą domową w odniesieniu do konkretnego dziecka. Należy wypełnić całą listę sygnałów ostrzegawczych, zaznaczając w niej informacje i obserwacje na temat danego dziecka i jego rodziny. Wszystkie trzy bloki są podstawą całościowego oszacowania stopnia zagrożenia dziecka przemocą w rodzinie.

  2. Wskazówki do postępowania w związku z podejrzeniem przemocy wobec dziecka – ALGORYTM.

    Po wypełnieniu listy sygnałów otrzymamy wynik punktowy w trzech kategoriach: A, B i C. Wynik ten przenosimy do algorytmu, zaczynając od określenia liczby otrzymanych punktów w bloku A, który opisuje poważne podejrzenie przemocy wobec dziecka.

    Algorytm określa trzy tryby postępowania w zależności od wyników uzyskanych po ustaleniu listy sygnałów ostrzegawczych. Analizę poszczególnych trybów zawsze należy rozpocząć od punktu START, tzn. sprawdzenia, czy w bloku A znajduje się przynajmniej 1 zaznaczony punkt. Jeżeli liczba punktów zaznaczonych w liście sygnałów ostrzegawczych w bloku A jest równa lub większa od 1 przechodzimy do postępowania w trybie A, tzn. poważne podejrzenie przemocy wobec dziecka. Jeżeli nie - przechodzimy do analizy wyników w bloku B. W przypadku otrzymania 1 lub więcej punktów w bloku B, przechodzimy do trybu postępowania B, tzn. podejrzenie przemocy wobec dziecka. Jeżeli w bloku B ilość punktów wynosi 0, przechodzimy do bloku C listy sygnałów. Jeżeli ilość punktów w bloku C wynosi przynajmniej 3, przechodzimy do trybu postępowania C, tzn. czynniki ryzyka. Jeżeli w bloku C ilość punktów wynosi poniżej 3, oznacza to, że sytuacja dziecka nie jest na tyle jednoznaczna, żeby podejmować działania ochronne i interwencyjne.

Zastosowanie narzędzia

Narzędzie powinniśmy zastosować zawsze wtedy, kiedy wystąpi jakiekolwiek podejrzenie pracownika oświaty, że dane dziecko doznaje przemocy w rodzinie.

W każdej takiej sytuacji należy wypełnić listę sygnałów ostrzegawczych – KWESTIONARIUSZ i zastosować wskazówki do postępowania – ALGORYTM niezwłocznie po wystąpieniu podejrzenia.

Osobą dokonującą oceny stopnia zagrożenia przemocą danego dziecka powinien być pracownik szkoły lub placówki oświatowej, który posiada największą wiedzę o jego sytuacji, np. wychowawca lub pedagog.

Lista sygnałów ostrzegawczych i wskazówki do postępowania nie są przeznaczone do prezentowania dzieciom ani rodzicom. Nie należy dawać kwestionariusza do samodzielnego wypełnienia ani dzieciom, ani jego opiekunom. Jest to narzędzie pomocnicze, które ma służyć pracownikowi oświaty do weryfikowania wątpliwości co do bezpieczeństwa danego dziecka w rodzinie.

Nie należy wypełniać kwestionariusza w obecności dziecka ani rodzica, ponieważ taka sytuacja może wywołać niepotrzebny stres u osoby pytanej. Przygotowując się do rozmowy z dzieckiem lub rodzicem, warto przygotować sobie notatkę z podpowiedzią, o co powinniśmy zapytać.

Uzasadnienie reagowania na przemoc i podejrzenie przemocy przez pracowników oświaty

Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz rozporządzenie w sprawie procedury Niebieskie Karty z jednej strony nakładają na pracowników służb, w tym oświaty, obowiązek reagowania w każdej sytuacji podejrzenia występowania przemocy wobec dziecka. Z drugiej zaś dają możliwość skutecznej interdyscyplinarnej współpracy na rzecz pomocy i ochrony dziecka i jego rodziny. Uruchamiając procedurę Niebieskie Karty pracownik oświaty otrzymuje możliwość udziału w grupie roboczej składającej się z przedstawicieli także innych służb. Są to: pracownik socjalny, policjant, przedstawiciel ochrony zdrowia, przedstawiciel komisji rozwiązywania problemów alkoholowych i opcjonalnie inni specjaliści, którzy znają sytuację rodzinną dziecka, np. przedstawiciel organizacji pozarządowej, kurator. Uczestnictwo w grupie roboczej daje pracownikowi oświaty możliwość:

  • wymiany informacji na temat dziecka i jego rodziny z innymi profesjonalistami,

  • podziału zadań między przedstawicieli poszczególnych służb, które mają na celu diagnozę sytuacji w rodzinie, ochronę dziecka oraz monitorowanie jego sytuacji.

  • podejmowania decyzji o ewentualnej interwencji prawnej wspólnie z innymi profesjonalistami w grupie roboczej.

  • wzajemnego wsparcia w pracy z dzieckiem i jego rodziną.

Granice wieku dzieci przyjęte w narzędziu

W narzędziu występują dwie grupy wiekowe dzieci, dla których przygotowano listę sygnałów ostrzegawczych i wskazówki do postępowania. Określenie dziecko młodsze odnosi się do dzieci, które nie ukończyły 9. roku życia. Analogicznie – określenie dziecko starsze odnosi się do dzieci, które ukończyły 9 rok życia. Górna granica wiekowa jest równoznaczna z opuszczeniem przez dziecko placówki.

Przy wypełnianiu listy sygnałów ostrzegawczych w przypadku dziecka zaburzonego rozwojowo, upośledzonego należy zastosować indywidualne podejście, nie kierując się kryteriami wieku dla dzieci zdrowych, tylko możliwościami danego dziecka.

Jeżeli uczeń jest osobą pełnoletnią bez zaburzeń rozwojowych, czy niepełnosprawności determinującej jego funkcjonowanie, należy stosować przepisy prawa jak wobec osoby dorosłej doświadczającej przemocy w rodzinie.

Zachęcamy Państwa do zapoznania się z 20-stronicową broszurą, będącą przewodnikiem do stosowania algorytmów. Dostępna jest ona na stronie: www.algorytmy.niebieskalinia.pl.

Ze strony możecie także Państwo pobrać pliki pdf obydwu narzędzi (dzieci młodsze i dzieci starsze).

Katarzyna Fenik-Gaberle - psychoterapeutka, specjalistka i superwizorka w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie

Renata Kałucka – psycholożka i superwizorka w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, od wielu lat prowadzi terapię rodzin i dzieci krzywdzonych

[1] Projekt Algorytmy działania w przypadkach przemocy w rodzinie jest realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji finansowanego z funduszy EOG.

[2] Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, Dz.U. 2005 nr 180 poz. 1493.

[3] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury Niebieskie Karty oraz wzorów formularzy Niebieska Karta, Dz.U. 2011 nr 209 poz. 1245.

Inne z kategorii

Umysł zniewolony przemocą - Fragment książki Jerzego Melibrudy “Przeciwdziałanie przemocy domowej”

Umysł zniewolony przemocą - Fragment książki Jerzego Melibrudy “Przeciwdziałanie przemocy domowej”

31.10.2009

Niebieska Linia 5/2009 Fragment książki Jerzego Melibrudy „Przeciwdziałanie przemocy domowej' Jeszcze inna perspektywa otwiera się, kiedy zastanawiamy...

czytaj dalej
Spektakl w Teatrze Nowym im. Kazimierza Dejmka w Łodzi

Spektakl w Teatrze Nowym im. Kazimierza Dejmka w Łodzi

09.05.2023

Wspieramy sztukę zaangażowaną w tematy społeczne.

Tym razem obszar najbliższy działalności...

czytaj dalej

Newsletter Niebieskiej Linii

Dołącz do biuletynu Niebieskiej Linii i otrzymuj wszystkie bieżące informacje o akcjach, szkoleniach, wydarzeniach oraz nowych artykułach.