GPS a zapobieganie przemocy domowej

Aktualności

30.06.2010

Niebieska Linia 3/2010

Celem środków zapobiegających narastaniu przemocy po jej ujawnieniu powinna być nie tylko separacja od sprawcy, ale przede wszystkim umożliwienie normalnego funkcjonowania ofierze w swoim środowisku. Środki te mogą się wiązać z zastosowaniem nowoczesnych technologii, takich jak GPS.

Zwalczanie przemocy domowej jest zjawiskiem wyjątkowo skomplikowanym, gdyż do aktów przemocy dochodzi pomiędzy osobami, które łączy bliska relacja. Obecnie jednym z najskuteczniejszych sposobów zapobiegania przestępczości domowej są zakazy zbliżania się do ofiary. Jednakże i te przepisy są często atakowane ze względu na częstotliwość ich łamania przez sprawców, niejednokrotnie w odwecie za zwrócenie się ofiar o pomoc. Krytykowany jest również brak mechanizmów skutecznie zapobiegających atakom na osoby, które zakazy te powinny chronić.

Dla osób zajmujących się zawodowo problemem przemocy domowej nie jest zaskakującą obserwacja, że przemoc narasta po odseparowaniu sprawcy od ofiary. &Źródłem &przemocy domowej jest potrzeba kontroli i kiedy sprawca odczuwa jej utratę, przemoc narasta. Z tego powodu prawo powinno chronić nie tylko osoby aktualnie doświadczające przemocy w związku, ale również w odpowiedni sposób zapewnić ochronę, gdy ofiara została odseparowana od sprawcy.

Coraz częściej w literaturze podnosi się¹ kwestię, że samo prawne uregulowanie zakazu zbliżania się do ofiary nie zapewnia w wystarczający sposób jej ochrony i nie przyczynia się zadowalająco do zapobiegania przemocy domowej. Potrzebne są bardziej zintensyfikowane działania i skuteczniejsze środki, szczególnie te zapobiegające narastaniu przemocy po jej ujawnieniu. Życie i zdrowie ofiar przemocy w rodzinie zależy od sposobu, w jaki zostanie uregulowana ich ochrona po zakończeniu sprawy karnej.

Z pomocą technologii

Jedną z najnowszych inicjatyw w dziedzinie zapobiegania przemocy w rodzinie jest wprowadzony w stanie Massachusetts w Stanach Zjednoczonych monitoring oparty na wykorzystaniu GPS. Zgodnie z prawem tego stanu (An Act Relative to Enhanced Protection for Victims of Domestic Violence"), sąd może dodatkowo wydać, obok nałożonego już na sprawcę &zakazu &zbliżania się, także zakaz kontaktu z osobą pokrzywdzoną poprzez sądowe ustalenie geograficznych stref, których sprawcy nie wolno przekroczyć. Strefy te obejmują co najmniej okolice miejsca zamieszkania osoby pokrzywdzonej, miejsca zatrudnienia, szkoły, do której uczęszcza dziecko osoby pokrzywdzonej. Sąd nakłada równocześnie obowiązek noszenia przyrządu GPS, dzięki któremu można zidentyfikować miejsce pobytu sprawcy. Jeżeli ten naruszy strefy wyznaczone przez sąd, informacja zostaje natychmiast przekazana ofierze i policji (telefonicznie, za pośrednictwem beepera albo pagera).

W stanie Massachusetts zainicjowany został ponadto specjalny system, którego celem jest odróżnienie sprawców szczególnie niebezpiecznych, którzy powinni zostać objęci monitoringiem, od tych, w przypadku których monitoring przy użyciu GPS nie wydaje się aż tak konieczny. System ten polega na oszacowaniu ryzyka kolejnego ataku. Ocena dokonywana jest przez funkcjonariuszy policji za pomocą specjalnego kwestionariusza.

Wieloletnie badania nad przemocą domową pozwoliły wyodrębnić czynniki, które wiążą się ze zwiększonym ryzykiem zabójstwa ofiary przemocy domowej przez sprawcę. Czynniki te można wyróżnić na podstawie analizy zachowania sprawcy i analizy schematu ataków, do których dochodzi w trakcie trwania związku. Do czynników wskazujących na narastające zagrożenie dla życia ofiary, oprócz stosowania przemocy wobec niej, należą: grożenie ofierze zabójstwem, posiadanie broni przez sprawcę, próby opuszczenia sprawcy podejmowane przez ofiarę, duszenie ofiary, przemoc sprawcy w stosunku do dzieci lub ulubionych zwierząt ofiary oraz grożenie popełnieniem samobójstwa przez sprawcę².

Dzięki temu systemowi osoby odpowiedzialne za zapobieganie przemocy domowej mogą w bardziej efektywny sposób przeciwdziałać narastaniu przemocy, szczególnie tej, w przypadku której można przewidzieć prawdopodobieństwo, że zakończy się ona zabójstwem ofiary. Poziom niebezpieczeństwa grożącego ofierze ze strony sprawcy oraz jego charakter są oceniane na bieżąco z uwzględnieniem szczególnych okoliczności. Zachowanie sprawcy może ulec zmianie także pod wpływem przewidywalnych wydarzeń, takich jak: zbliżające się terminy przesłuchań w sądzie, zniesienie zakazu zbliżania się czy rozpoczęcie przez ofiarę związku z innym partnerem³.

Urządzenie GPS w Massachusetts jest administrowane przez Wydział Probacji. Jeżeli sąd uzna, iż sprawca naruszył wyłączone strefy, probacja zostaje uchylona i na sprawcę zostaje nałożona kara pozbawienia wolności lub kara grzywny. Ponadto, w zależności od zarobków sprawcy, sąd może nałożyć obowiązek pokrycia miesięcznych kosztów albo części kosztów utrzymania monitoringu.

Zanim będzie za późno

Program w Massachusetts, wykorzystujący technologię GPS przy zapobieganiu przemocy domowej, jest odpowiedzią na narastającą przemoc wobec kobiet, którym zostało zagwarantowane bezpieczeństwo poprzez nałożenie na sprawcę zakazu zbliżania się. Bezpośrednim powodem wprowadzenia tej regulacji prawnej było zabójstwo Dorothy Guinta-Cotter przez jej męża⁴. Kobieta była ofiarą przemocy domowej przez ponad 20 lat. Udało jej się udokumentować przypadki znęcania się męża nad nią, nad ich wspólnymi dziećmi oraz podejmowane próby ucieczki. Mąż groził jej zabójstwem, gdyby zwróciła się o pomoc. Dorothy Guinta-Cotter zażądała wydania zakazu zbliżania się męża do niej i zakaz ten został wydany. Poszkodowana złożyła również wniosek rozwodowy. Po dokonaniu tych czynności została zastrzelona w swoim domu przez męża, który następnie popełnił samobójstwo⁵.

Technologia GPS umożliwia kuratorowi szybkie przeciwdziałanie planowanemu atakowi na ofiarę. Sprawcy przemocy domowej nakłada się bransoletę na nogę. Jeżeli przekroczy on strefę, w której nie wolno mu przebywać, włącza się alarm i kurator informuje o tym ofiarę i policję. Zostają tym samym wyeliminowane sytuacje, gdy to ofiara zawiadamia policję, że sprawca jest już przy drzwiach jej domu. Dzięki monitoringowi GPS policja ma możliwość interwencji zanim będzie za późno. Do zabójstw najczęściej dochodzi, gdy ofiara zrywa związek. Szczególnie niebezpieczny dla kobiet jest pierwszy rok po opuszczeniu sprawcy. W tym okresie dzięki monitoringowi przy pomocy GPS, ryzyko ataku maleje⁶. Wykorzystując monitoring, znacznie łatwiej można wykryć oraz udowodnić przypadki naruszenia warunków probacji. Przy administrowaniu monitoringiem istotną kwestią jest utrzymanie jak najmniejszej ingerencji w prywatność ofiary przemocy domowej. Osoby pracujące przy monitoringu są odpowiednio przeszkolone i poddane kontroli pod kątem ewentualnych powiązań sprawcą przemocy.

Korzyści

Wprowadzenie technologii GPS w ramach zapobiegania przemocy domowej w Massachusetts jest wyrazem głębszej refleksji nad niebezpieczeństwem grożącym ofierze, której udało się zgłosić przemoc, i adekwatnej reakcji na zwiększone ryzyko wystąpienia tej przemocy. To nowe rozwiązanie ogranicza co prawda wolność osób poddanych temu monitoringowi, czyli szczególnie niebezpiecznych sprawców przemocy domowej, ale dzięki zastosowaniu technologii GPS ofiary mogą cieszyć się wolnością i funkcjonować w społeczeństwie bez strachu o życie swoje i swoich najbliższych.

WKLEIĆ OBRAZEK

Jeżeli możliwość zaatakowania ofiary przez sprawcę zostaje w taki sposób ograniczona, ofiara ma większą swobodę funkcjonowania w dotychczasowym środowisku i nie jest skazana na pobyt w ośrodku dla ofiar przemocy w rodzinie. Możliwość swobodnego i bezpiecznego przemieszczania się oraz niezależność finansowa są istotnymi wyznacznikami powodzenia terapii ofiar przemocy domowej, ponieważ pomagają uzyskać im stopniową kontrolę nad swoim życiem.

Wprowadzenie monitoringu GPS, zakładając, że będzie on działał poprawnie, ma również wymiar ekonomiczny. Można przyjąć, że część osób przebywających w ośrodkach dla ofiar przemocy w rodzinie, po wprowadzeniu tego systemu, będzie mogła je opuścić i rozpocząć samodzielne życie, nie korzystając z tej formy pomocy.

Brak odpowiednich środków kontrolujących, szczególnie niebezpiecznych sprawców przemocy domowej, zagraża zdrowiu i życiu ofiary, a także zdrowiu i życiu jej osób najbliższych. Z tego powodu ochrona ofiar przemocy domowej przez wymiar sprawiedliwości jest niezbędna nawet wtedy, gdy sprawa znęcania się wydaje się już być zakończona.

M. S.

Przypisy

¹ Dianę L. Rosenfeld &Correlative Rights and the Boundries of Freedom: Protecting the Civil Rights of Endangered Women", &43 Harvard Civil Liberties Law Review, s. 262; Susan L. Keilitz et al.,US Dep't of Justice, Nat'l Inst. Of Justice, Civil Protection Orders: Victim's View's on Effectiveness" 2 (1998), dostępne na stronie: http://www.ncjrs.gov/pdffiles/fs000191.pdf.

² Diane L. Rosenfeld, Kirstin Scheffler, &GPS Monitoring Systems for Batterers: Exploring a New Paradigm of Offender Accountability and Victim/Survivor Safety", &The Domestic Violence Report, 2007.

³Tamże.

⁴ Dianę L. Rosenfeld, &Correlative Rights and the Boundries of Freedom: Protecting the Civii Rights of Endangered Women", &43 Harvard Civil Liberties Law Review, s. 268.

⁵&Jeanne Geiger Crisis Center - 2007, &dostępne na stronie: http://www.necn.com/ champions-in-action/Jeanne-Geiger-Crisis-Center-2007/1213645433.html.

⁶Tamże