Kara cielesna w świetle Biblii
Aktualności
Niebieska Linia nr 5 / 2000
Wykład wygłoszony w dniu 15września 2000 r. na Konferencji Polskiego Stowarzyszeniaim. Janusza Korczaka "Bicibiją".
Nie doznałem nigdy w swejrodzinie kary cielesnej. Ojciec nie mógł mi jej wymierzyć: umarł, gdy miałemdwa lata. Babcia mnie tylko straszyła powiedzeniem jakoby biblijnym: "Duch Świętyrózeczką dziateczki bić radzi". Oczywiście takiej dyrektywy nie ma w Piśmieświętym. Faktem jest jednak, że właśnie z ksiąg objawionych czerpią natchnieniezwolennicy kary cielesnej. Przyjrzymy się więc najpierw im samym, następniezastanówmy się nad rzeczywistością biblijną, na którą oni lubią się powoływać,wreszcie spróbujmy dokonać odpowiedniej interpretacji tekstów Biblii.
Apologeci?
Zwolenników kary cielesnej,czerpiących argumenty z Pisma św., określam jako "apologetów", ale ze znakiemzapytania. Dlaczego?
Nie jestem bowiem pewny, czyich postawa stanowi wyraz obrony wartości życiowej tekstów biblijnych, czy możeraczej jest tylko "świętym" podparciem przekonania, że przemoc wobec wychowankanależy uznać za niezbędny element procesu pedagogicznego. Załóżmy jednak tępierwszą możliwość, aby w następnej części naszych rozważań zastanowić się, czyma ona podstawy w biblijnej rzeczywistości. Przedstawię obecnie "apologetów",którzy pochodzą z czterech krajów: z Polski, z Anglii, Izraela i USA.
Polska
Robert Toporkiewicz,socjolog, opublikował w czasopiśmie "Odpowiedzialność i czyn" (nr 1, 1988)artykuł zatytułowany Model rodziny chrześcijańskiej. Według Toporkiewicza nietylko "symboliczny klaps", lecz także kara cielesna sprawiająca dziecku ból(nie poniżenie) powinna być składnikiem chrześcijańskiego modelu rodziny.Zaskakujący jest brak odniesienia się do Nowego Testamentu w cytowanym artykule,co pod znakiem zapytania stawia jego tytuł.
Anglia
Karę cielesną w WielkiejBrytanii zniesiono na terenie szkół publicznych w 1987 roku. W styczniu 1999roku jej zakazem zostały objęte szkoły prywatne. Wówczas 40 szkółchrześcijańskich zaprotestowało, wyrażając gotowość zwrócenia się o uchylenietego zakazu do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. DyrektorSzkoły Bractwa Chrześcijańskiego w Liverpoolu, F. Williamson, tak motywował swestanowisko: "Kara cielesna wiąże się z dobrym stosunkiem do karanego iprzetrwała wielowiekowe doświadczenie. Jest ona cząstką spuściznyjudeo-chrześcijańskiej".
Izrael
Prof. Meir Bar Ilan wbroszurce zatytułowanej Bicie dziecka żydowskiego w starożytności stwierdza, żew owym czasie kary cielesne - w dużej mierze usankcjonowane przekazem biblijnym- były powszechnym zwyczajem u Żydów we wszystkich warstwach społecznych.Często zdarzały się zranienia, a nawet zadanie śmierci karanemu. Ojciec rodzinybył właściwie absolutnym panem i władcą domowników, od jego woli zależał ichlos.
USA
Z raportu stowarzyszenia podnazwą Tolerancja Religijna wynika, że w 13 stanach na południu USA, którestanowią tzw. Pas biblijny, a są zamieszkałe w znacznej części przezchrześcijan należących do Kościoła metodystów, panuje fundamentalizm religijny.Przejawia się on m. in. dosłownym, literalnym rozumieniem Pisma św. Stąd bierzesię w "Pasie biblijnym" przeświadczenie o zasadniczym znaczeniu kar cielesnychw procesie pedagogicznym, jakoby wynikającym z Biblii. Nic dziwnego, żekandydat na prezydenta USA G. Bush, który pochodzi z "Pasa biblijnego" otwarcieopowiada się za karami cielesnymi, podczas gdy jego konkurent Al Gore,mieszkaniec jednego ze stanów położonych bardziej na północ, jest stosowaniutakich kar przeciwny.
"Rzeczywistość"
Jak przedstawiają się tekstybiblijne, które wysuwają "apologeci" jako podstawę do karania cielesnegodzieci? Zbiór cytatów z Pisma św., który teraz zostanie tu zamieszczony,nazwałem "rzeczywistością", ale w cudzysłowie. W ostatniej części rozważań,mianowicie w Interpretacji, wyjaśnię znaczenie tego cudzysłowu. Cytaty będąpochodziły z trzech ksiąg Starego Testamentu (tzw. Biblii Hebrajskiej), a więcz Księgi Przysłów, Mądrości Syracha i Księgi Powtórzonego Prawa.
Księga Przysłów
Zwróćmy uwagę na motywacjękary cielesnej
Miłość
Nie kocha syna, kto rózgiżałuje, i kto kocha go, w porę go karci (Prz 13, 24)
Mądrość Syracha
Ironiczne ostrzeżenie
Pieść dziecko, a wprawi cię wosłupienie,
Baw się nim, a sprawi cismutek.
Nie śmiej się razem z nim,abyś nie został wraz z nim zasmucony
I abyś na koniec nie zgrzytałzębami.
W młodości nie dawaj muzbytniej swobody
Okładaj razami boki jego, gdyjest jeszcze młody,
Aby, gdy zmężnieje, nieodmówił ci posłuchu.
Wychowuj syna swego i używajgo do pracy,
Abyś nie został zaskoczonyjego bezczelnością. (Syr 30, 9 - 13)
Księga Powtórzonego Prawa
Jeśli ktoś będzie miał synanieposłusznego i krnąbrnego, nie słuchającego upomnień ojca ani matki, tak żenawet po upomnieniach jest im nieposłuszny, ojciec i matka pochwycą go,zaprowadzą do bramy, do starszych miasta, i powiedzą starszym miasta: "Otonasz syn jest nieposłuszny i krnąbrny, nie słucha naszego upomnienia, oddajesię rozpuście i pijaństwu". Wtedy mężowie tego miasta będą kamienować go, ażumrze. Usuniesz zło spośród siebie, a cały Izrael, słysząc to, ulęknie się. (Pwt21 18 - 21)
Oto komentarz Biblii Tysiącleciado tego tekstu:
"W starożytności dawanorodzicom uprawnienia nieograniczone w stosunku do dzieci. Prawo Mojżeszoweogranicza tu samowolę rodziców".
Interpretacja
"Apologeci" kary cielesnej -interpretując Biblię - popełniają zazwyczaj dwa błędy: część branej pod uwagęrzeczywistości uważają za całość, czyli jest to tzw. pars pro toto oraz wpadająw "pułapkę anachronizmu". Dlatego rzeczywistość biblijną, na którą oni siępowołują, ująłem w cudzysłów.
Pierwszy błąd:
Pars pro toto - część zacałość
W odniesieniu do BibliiHebrajskiej (Starego Testamentu)
Uwadze "apologetów" uchodząwymowne fakty i słowa Pisma św.:
a) Pan Bóg zaprasza dodialogu przede wszystkim dzieci, którym powierza przekazanie przyszłościczekającej dorosłych: mały Samuel zostaje przez Niego w tym celu wybrany, niezaś kapłan Heli, opiekun Samuela (1Sm 3,
1-18),
b) Potem Samuel, jako sędzia,udaje się do domu Jessego, aby na rozkaz Boży wybrać jednego z jego synów nakróla. Jesse przedstawia ich siedmiu. Żaden nie zostaje wybrany. Pan Bógnakazuje bowiem Samuelowi udzielić godności królewskiej zlekceważonemu przezJessego Dawidowi, który był najmłodszy i pasł wówczas owce (1 Sm 16, 1-13),
c) Autor Księgi Psalmówpodkreśla znaczenie dziecięcej modlitwy, poskramiającej wrogów Boga:
O Panie, nasz Boże,
Jak przedziwne Twe imię pocałej ziemi!
Tyś Twój majestat wyniósł nadniebiosa.
Sprawiłeś, że nawet ustadzieci i niemowląt oddają Ci chwałę,
Na przekór Twym przeciwnikom,
Aby poskromić nieprzyjacielai wroga. (Ps 8, 2-3)
d) Hiob sprzeciwia siępanującemu wówczas przekonaniu, że raczej ludzie starzy odznaczają sięmądrością i cnotą:
Mądrość nie z wiekiemprzychodzi,
A prawość nie tylko starcomjest znana. (Hi 32, 9)
Zacytowane wyżej fragmentybiblijne wskazują na godność dziecka w ocenie Bożej, co pod znakiem zapytaniastawia poniżanie jego wartości przez użycie przemocy.
W odniesieniu do NowegoTestamentu
Błąd interpretacyjny pars prototo szczególnie razi, gdy weźmiemy pod uwagę, że "apologeci" będącychrześcijanami Biblię tak traktują, jakby ograniczała się jedynie do swejczęści hebrajskiej, nie dostrzegając zupełnie pedagogicznej wymowy NowegoTestamentu. W części zatem tylko Pisma św. widzą jego całość.
Oto przesłanienowotestamentowe.
a) Św. Paweł - nie pomijajączgodnego z tradycją napomnienia i karcenia dzieci - ostrzega ojców przed złymiskutkami stosowania przemocy w wychowaniu. List do Efezjan:
Ojcowie, nie pobudzajcie dogniewu waszych dzieci, lecz wychowujcie je stosując karcenie i napominaniePańskie. (Ef 6, 4)
List do Kolosan:
Ojcowie, nie rozdrażniajciewaszych dzieci, aby nie traciły ducha. (Kol 3, 21)
b) Jezus Chrystus grozi karąza zgorszenie dziecka i nie pozwala nim gardzić. Ewangelia św. Mateusza:
Strzeżcie się, abyście niegardzili żadnym z tych małych, albowiem powiadam wam, Aniołowie ich w niebiewpatrują się zawsze w oblicze Ojca waszego, który jest w niebie. (Mt 18, 10)
Uczniom jednak Jezusa zapewnetrudno było wyzwolić się z poczucia wyższości wobec dziecka. Jakże wymowne jestpod tym względem zdarzenie opisane w markowej Ewangelii; zwróćmy uwagę na "szorstkość"uczniów wobec najmłodszych i "oburzenie" Nauczyciela wobec takiej postawy:
Przynosili Mu również dzieci,aby ich dotknął, lecz uczniowie szorstko zabraniali im tego. A Jezus widząc tooburzył się i rzekł do nich: "Pozwólcie dzieciom przychodzić do mnie, nieprzeszkadzajcie im; do takich bowiem należy królestwo Boże. Zaprawdę powiadamwam: Kto nie przyjmie Królestwa Bożego jako dziecko, ten nie wejdzie do niego.I biorąc je w objęcia, kładł na nie ręce i błogosławił je. (Mk 10, 13 - 16)
c) A czyż nie rewolucyjniebrzmią słowa Jezusa, który zamiast przemocą wywrzeć na dziecku, by dostosowałosię do wzorca wytyczonego przez dorosłych, żąda czegoś zupełnie odwrotnego. Otowedług Niego postawa dziecięca jest ideałem, do którego dążyć mają dorośli.
Ewangelia św. Mateusza:
W tym czasie uczniowieprzystąpili do Jezusa z zapytaniem: "Kto właściwie jest największy w królestwieniebieskim?" On przywołał dziecko, postawił je przed nimi i rzekł: "Jeżeli sięnie odmienicie i nie staniecie jak dzieci, nie wejdziecie do królestwaniebieskiego. Kto się uniży jak to dziecko, ten jest największy w królestwieniebieskim. I kto by przyjął jedno takie dziecko w imię moje, Mnie przyjmuje. (Mt18,1 -5)
Drugi błąd:
pułapka anachronizmu
Anachronizm polega nanieliczeniu się z odmiennością uwarunkowań społeczno-kulturowych epoki. Patrzysię wówczas na odległe czasy oczami człowieka współczesnego. Wpada się wtedy wpułapkę, anachronicznie oceniając ludzi z odległych czasów albo uważając zanadal aktualne stosowane przez nich rozwiązania. Pułapka anachronizmu może miećmiejsce również w odniesieniu do zaleceń biblijnych. Ks. Stanisław Haręzastwierdza, że "bezpośrednia i mechaniczna aplikacja tekstu do dzisiejszejrzeczywistości bez przejścia poprzez pośrednictwo kulturalne oznaczałaby zdradętekstu świętego". Tak więc nikt nie domagałby się dzisiaj zastosowania zaleceńśw. Pawła wyrażonych w pierwszym Liście do Koryntian: Każda zaś kobieta modlącsię lub prorokując z odkrytą głową, hańbi swoją głowę, wygląda bowiem tak,jakby była ogolona. (...) Czy wypada, aby kobieta z gołą głową modliła się doBoga? Czyż sama natura nie poucza nas, że hańbą jest dla mężczyzny nosić długiewłosy, podczas gdy dla kobiety jest to właśnie chwałą. (1 Kor 11, 5.13.14).
Ale wróćmy do kar cielesnychzalecanych przez niektóre teksty Biblii Hebrajskiej. Na ówczesny kontekstspołeczno-kulturowy zwraca uwagę ks. Marian Filipiak. Oto przykłady świadczące,że rodzice izraelscy uważali dzieci za swoją własność. 2 Księga Królewska:
Pewna kobieta nie mogącspłacić długów oddaje w niewolę lichwiarzowi dwóch swoich synów. (2 Krl 4,1)
Księga Nehemiasza:
Niektórzy oddawali synów icórki w zastaw celem nabycia zboża, aby jeść i żyć. (Ne 5-2)
Księga Kapłańska:
Wolno było Izraelitom kupowaćna własność dzieci cudzoziemców. (Kapł 25, 44-46)
2 Księga Królewska, KsięgaSędziów, Księga Rodzaju
Składano wówczas synów wofierze całopalnej, czego Bóg zabronił Abrahamowi. (2 Krl 3, 27; Sdz 11, 30-40;Rdz 22, 11-12)
Charakterystyczny jestwyrzut, jaki w Księdze Ezechiela czyni Pan Bóg narodowi wybranemu jako swejoblubienicy za krwawy kult składany bożkom: Zabijałeś przecież synów moich ipaląc ich, składałeś im w ofierze. (Ez 16, 21).
Warto zwrócić uwagę, że synówIzraela Bóg nazywa swoimi, zatem według niego nie stanowią oni własnościrodziców, co było wówczas powszechnym przekonaniem. Tutaj tkwi właśnieuzasadnienie stosowania kar cielesnych przez Izraelitów - "posiadaczy" dziecitraktowanych przedmiotowo (M. Filipiak, Dziecko w Biblii).
Wnioski
Powstaje zatem pytanie: czynależy odrzucić wskazania wychowawcze zawarte w Biblii hebrajskiej? Bynajmniej.Są one przejawem - pojętej w duchu epoki - miłości do dziecka oraz docenianiaautorytetu rodziców w wychowaniu. A bez tych dwóch czynników nie ma szansy naskuteczność procesu wychowawczego. Trzeba więc uchwycić istotną myśl wskazań, anie jej sformułowanie uwarunkowane kontekstem kulturowo-społecznym epoki. Azatem - jak mówi Bóg przez proroka Ezechiela - syn lub córka nie należy do ojcai matki, lecz mają oni godność dzieci Bożych, powierzonych przez Najwyższegorodzicom, którzy odpowiedzialni są za poszanowanie ich pełnej ludzkiejgodności. Tę właśnie myśl uchwycił Janusz Korczak, gdy zwraca się do matkibędącej w ciąży: Powiadasz: Moje dziecko! (...) Nie, nawet w ciągu miesięcy ciążyani w godzinach porodu dziecko nie jest twoje! Czyją jest więc ono własnością? StaryDoktor odpowiada: przez to niepozorne dziecko (...) przemawia natura, jej prawaodwieczne, Bóg. Oczywiście, nie możemy uchylić się od zleconego nam przezStwórcę wychowania dziecka, napominania go i karcenia. Ale nie przestaje onobyć dla nas wzorem, zgodnie z zacytowanymi wyżej słowami Chrystusa - skoroczujemy się Jego uczniami: Jeżeli się nie odmienicie i nie staniecie jakdzieci, nie wejdziecie do Królestwa niebieskiego (Mt 18, 3). Jak pięknieprzedstawił to Stary Doktor, prawdziwy chrześcijanin z ducha. Oto jego słowa:Gdy dostrzegę w dziecku nieśmiertelną iskrę bogom wykradzionego ognia, błyskmyśli nie karnej, dostojność gniewu, poryw zapału, smutek jesienny, słodyczofiarną, lękliwą dostojność, dzielne, radosne poszukiwanie przyczyn i celów,mozolne próby, groźny odruch sumienia - przyklękam kornie, bom gorszy, słaby itchórz.
J.T.
Inne z kategorii
Zostań koordynatorem(-ką) poradni pomocowej platformy dla osób w kryzysie psychicznym
18.06.2025
Poszukujemy osoby na stanowisko koordynatora(-ki)...
czytaj dalej
Poszukujemy osoby do pierwszego kontaktu i obsługi sekretariatu
02.12.2024
Jeżeli chcesz wspierać osoby pokrzywdzone przemocą domową i innymi...
czytaj dalej
