Dziecko jako karta przetargowa. Oskarżenia o wykorzystanie seksualne dziecka w konflikcie okołorozwodowym

Aktualności

22.01.2018

Wykorzystanie seksualne dziecka jest dla niego traumatycznym doświadczeniem, ponieważ ze względu na etap swojego rozwoju emocjonalnego, poznawczego, intelektualnego, społecznego oraz seksualnego nie rozumie zachowań seksualnych, których uczestnikiem bądź świadkiem się staje. Osoba poniżej 15. roku życia, która przedwcześnie zostaje wprowadzona w świat seksu jest zdezorientowana i nie potrafi się w nim odnaleźć, ponieważ jest to świat przeznaczony dla osób na takim poziomie dojrzałości psychicznej, aby umiały zrozumieć panujące w nim reguły, zasady orazzależności. Już sam Sandor Ferenczi podczas kongresu psychoanalitycznego mówił o tym w 1932 roku w referacie o pomieszaniu języków między dzieckiem i dorosłym, stając się prekursorem psychotraumatologii.

Objawy wykorzystania seksualnego

Diagnostyka dzieci z podejrzeniem wykorzystywania seksualnego sprowadza się do stwierdzenia bądź wykluczenia u badanych objawów wykorzystywania seksualnego. Objawy te koncentrują się na dwóch podstawowych poziomach: somatycznym i psychoseksualnym. Wśród objawów somatycznych możemy znaleźć jednoznaczne objawy wykorzystywania seksualnego, do których należą: znalezienie plemników w jamach ciała (pochwa, odbyt, jama ustna) bądź na ciele dziecka lub ciąża. Do objawów wysoce prawdopodobnych wykorzystania należą: rozdarcia błony dziewiczej, zakażenie chorobą weneryczną, ślady ukąszeń, oparzeń. Ponadto jest wiele nieswoistych objawów wykorzystywania seksualnego, które nie wykluczają, ale też nie wskazują wsposób jednoznaczny na wykorzystywanie seksualne. Należą do nich na przykład: zaczerwienienie sromu, otarcia błon śluzowych w obrębie jamy ustnej, nawracające infekcje układu moczowego.

Do najczęściej występujących objawów psychoseksualnych, prezentowanych przez dzieci wykorzystywane seksualnie, należą: erotyzacja dziecka, poczucie winy, poczucie bycia złym, obniżenie nastroju i pogorszenie funkcjonowania, lęki (w tym także lęki nocne połączone z koszmarami sennymi), nadpobudliwość psychoruchowa bądź sztywność psychoruchowa, agresja, moczenie nocne, zaburzenia łaknienia – bulimia, lęki przed określonymi osobami lub sytuacjami, związanymi ze specyfiką sytuacji nadużycia, nawracające wspomnienia, tzw. flashbacki, psychosomatyczne bóle brzucha, mdłości i wymioty. Należy podkreślić, iż objawy psychoseksualne wykorzystywania seksualnego dzieci są niespecyficznymi, i tylko sugerującymi wykorzystanie. Te same objawy mogą być wywołane zupełnie innymi niż wykorzystywanie seksualne czynnikami. Oceny objawów wykorzystywania seksualnego w sferze psychoseksualnej dokonuje się na podstawie badania psychologiczno-seksuologicznego. Jednak zdarza się, że mogą występować u dzieci objawy wykorzystania seksualnego, ale nie zostać zdiagnozowane czy też mogą one nie występować w danym czasie lub mogą nie występować w ogóle albo pojawić się długo po sytuacji doświadczenia przez dziecko nadużycia seksualnego (na przykład w okresie dojrzewania). Zakres i rodzaj objawów oraz ich natężenie mogą być różne. Każde dziecko, które doświadczyło nadużyciaseksualnego, może rozwinąć inną konstelację objawów.

Rozwód rodziców

Rozstanie czy rozwód rodziców jest dla dziecka równie trudnym doświadczeniem, ponieważ dziecko nie rozumie jego przyczyn. Przeżycie przez dziecko rozstania lub rozwodu rodziców mocno zakłóca bądź zaburza u niego poczucie bezpieczeństwa, stałości i przewidywalności. Jeżeli te dwa doświadczenia – wykorzystanie seksualne oraz rozpad rodziny zbiegną się jednocześnie w historii życia dziecka, to powodują u niego wystąpienie głębokiego urazu psychicznego. Może tak być, że rozstanie rodziców jest konsekwencją wykorzystania seksualnego dziecka przez jednego z rodziców. Wtedy rodzic, który chce ochronić dziecko, decyduje się na rozwód. W takiej sytuacji dziecko może doświadczać ulgi i uspokojenia w związku z przerwaniem wykorzystania seksualnego. Jednak dziecko krzywdzone przez rodzica ma ambiwalentny obraz tego rodzica i nie postrzega go jednowymiarowo, ale jako krzywdzącego i troskliwego zarazem, widząc jednocześnie rozdźwięk między jego zaletami i wadami. Dlatego samo odizolowanie dziecka-ofiary od krzywdzącego rodzica nie jest wystarczającym rozwiązaniem. Potrzebne jest także psychiczne i emocjonalne przepracowanie przez dziecko tej sytuacji.

Po rozwodzie

Zdarza się również, że do wykorzystania seksualnego dziecka dochodzi po rozstaniu rodziców. Zdrowy seksualnie rodzic po rozwodzie zwykle wchodzi w nowy związek, natomiast rodzic zaburzony seksualnie może wykorzystać dziecko, stając się tym samym w typologii sprawców wykorzystania seksualnego dzieci sprawcą zastępczym. Sprawcy zastępczy z różnych względów nie podejmują kontaktu seksualnego z osobą dojrzałą, zgodnie z własną orientacją seksualną. Często dziecko jest dostępnym obiektem seksualnym dla dorosłego i łatwo osobie dorosłej nawiązać z nim kontakt seksualny, ponieważ w tej sferze ma przewagę nad dzieckiem i może nim swobodnie manipulować. Poza tym dziecko w tej sferze nie ma żadnych oczekiwań czy wymagań seksualnych, tak jak dorosły partner, dlatego też staje się bezpiecznym obiektem seksualnym dla dorosłego, bo nie oceni jego umiejętności i ich nie wyśmieje, natomiast daje dorosłemu zaspokojenie seksualne.

Niesłuszne oskarżenia

Zdarzają się też takie sytuacje, że rodzic po rozstaniu ma tak zły obraz drugiego rodzica, że niesłusznie oskarża go o wykorzystanie seksualne ich wspólnego dziecka. Jest to związane z nieświadomym mechanizmem projekcji własnego urazu psychicznego czy poczucia krzywdy, którego źródłem jest partner lub partnerka, rzutowanego na sytuację dziecka. Wtedy jeden rodzic może przenosić własne myśli, uczucia, stany psychiczne, opinie i sądy przeżywane względem tego drugiego rodzica na dziecko. Rodzic, który podejrzewa swojego byłego męża bądź żonę o wykorzystanie seksualne ich wspólnego dziecka, interpretuje prawidłowe rozwojowo zachowania seksualne dziecka jako objaw wykorzystania seksualnego. W ten sposób najczęściej błędnie jest interpretowana przez rodzica masturbacja dziecięca.

Odnosząc się do prawidłowości rozwoju seksualnego dzieci i młodzieży, możemy wyróżnić trzy rodzaje masturbacji dziecięcej, które mogą naturalnie występować u dzieci w preedypalnym (0-3 rok życia) oraz edypalnym (3-6 lat) okresie rozwoju. Masturbacja rozwojowa w tym wieku służy dla zaspokojenia przyjemności u dziecka. Zarówno chłopcy, jak i dziewczynki uczą się, że dotykanie narządów intymnych przez nich samych niesie ze sobą inne doznanie niż np. dotykanie ręki czy ucha. Dla dzieci jest to po prostu przyjemne, dlatego powtarzają to zachowanie, żeby czuć przyjemność. Natomiast celem masturbacji eksperymentalnej jest zaspokojenie potrzeby poznawczej u dziecka. Chłopcy i dziewczynki poprzez masturbację eksperymentalną badają swoje ciało oraz jego reaktywność. Z kolei masturbacja instrumentalna służy zaspokojeniu innej potrzeby niż potrzeba seksualna i pojawia się u dzieci w sytuacjach, gdy przeżywają frustrację potrzeby bezpieczeństwa oraz napięcie psychiczne w swoim dziecięcym życiu. Ten rodzaj masturbacji może, ale nie musi, być objawem wykorzystania seksualnego dziecka, może być jedną z form rozładowania napięcia psychicznego oraz uspokajania się w przeżywanym lęku. Doświadczane przez dziecko rozstanie rodziców i uwikłanie w konflikt towarzyszący ich rozstaniu powoduje u dziecka silne napięcie psychiczne, dlatego u tych dzieci może występować taki mechanizm psychologiczny. Dziecko poprzez masturbację instrumentalną może próbować zwrócić na siebie uwagę rodziców, którzy są skupieni na własnym konflikcie. Rodzice, nie znając przebiegu rozwoju seksualnego dzieci i nastolatków oraz nie rozumiejąc etologii zachowań seksualnych dzieci, mylnie interpretują masturbację jako objaw wykorzystywania seksualnego. Ponadto, jeżeli dziecko moczy się w nocy, to rodzice nie interpretują tego zachowania jako przejawu przeżywanego przez dziecko lęku, lecz jako objaw wykorzystania seksualnego.

Naciski i nadinterpretacje

Częstym zachowaniem rodzica, z którym dziecko mieszka po rozstaniu rodziców, jest wypytywanie go o to, co robił ten drugi rodzic, gdy dziecko się z nim spotkało. Wtedy rodzic, słysząc jakiekolwiek niepokojące słowa dziecka na temat drugiego rodzica, staje się podejrzliwy i dokonuje ich nadinterpretacji oraz nadaje im konotację seksualną. Ponadto dziecko w wieku przedszkolnym jest naturalnie sugestywne i bardzo łatwo mu zasugerować odpowiedź, zadając pytanie sugerujące. Poza tym dzieci w tym wieku często odpowiadają na pytania dorosłych w taki sposób, by spełnić ich oczekiwania, uzyskać aprobatę i akceptację. Dlatego też należy przeformułowywać kierowane do dziecka pytania sugerujące i zadawać je w postaci pytań otwartych. Rodzic zazwyczaj tego nie wie i tendencyjnie zadaje dziecku pytania zamknięte, podświadomie chcąc uzyskać od niego odpowiedź potwierdzającą. Zdarzają się także sytuacje, kiedy jeden z rodziców jest bezsprzecznie przekonany o tym, że drugi rodzic wykorzystał seksualnie dziecko. W związku z tym nieświadomie bądź z premedytacją może zasugerować dziecku wykorzystanie seksualne przez drugiego rodzica albo nawet indukować dziecku objawy takiego wykorzystania. Zdarza się również, że rodzice pozostający w silnym konflikcie wykorzystują swoje dziecko do rozgrywania konfliktu między sobą. Rodzic, który doświadczył zdrady i został zraniony psychicznie, może chcieć dążyć do odwetu i zemścić się, wykorzystując do tego celu dziecko. Wówczas świadomie i z premedytacją po to, aby utrudnić bądź uniemożliwić drugiemu rodzicowi kontakt z dzieckiem, oskarża go o wykorzystanie seksualne ich wspólnego dziecka.

Podsumowanie

Intencje i motywacje rodziców mogą być różnorakie, z tego powodu zachowania seksualne dziecka opisywane przez rodzica tak trudno jest ocenić pod kątem wiarygodności. Wobec tego należy je traktować z dużą ostrożnością oraz podchodzić do nich tak, jak do relacji osób trzecich, gdyż mogą być one zniekształcone werbalnie oraz obciążone oceną i interpretacją dokonaną przez rodzica. Zachowania dziecka, które opisuje rodzic, są w jego rozumieniu objawami psychoseksualnymi wskazującymi na wykorzystywanie seksualne. Tylko diagnosta psycholog–seksuolog może stwierdzić, które z tych objawów mogą być specyficznymi objawami wykorzystania seksualnego dziecka, a które są objawami niespecyficznymi i nie muszą być objawami wykorzystania seksualnego, ponieważ są one wywołane zupełnie innymi niż wykorzystywanie seksualnie czynnikami, np. konfliktem okołorozwodowym rodziców, w który prawdopodobnie uwikłane jest dziecko.

Karolina Budzik – psycholożka, pracuje w Komitecie Ochrony Praw Dziecka w Warszawie oraz współpracuje z Warszawską Grupą Psychologiczną. Zajmuje się psychoterapią i seksuologią.

BIBLIOGRAFIA:

Beisert M. (1991). Seks twojego dziecka, Dom Wydawniczy K. Domke, Poznań.
Beisert M. (2008). Kazirodztwo. Rodzice w roli sprawców, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Beisert M. (red.), (2006). Seksualność w cyklu życia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Glaser D., Frosh S. (1995). Dziecko wykorzystywane seksualnie, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
James B. (2003). Leczenie dzieci po urazach psychicznych, PARPA, Warszawa.
Lew-Starowicz Z. (1992). Przemoc seksualna, Jacek Santorski & Co, Warszawa.
Obuchowska I., Jaczewski A. (1992), Rozwój erotyczny, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.
Salter A.C. (2003). Pokonywanie traumy, Media Rodzina, Poznań.
Zielona-Jenek M., Chodecka A. (2010). Jestem dziewczynką, jestem chłopcem. Jak wspierać rozwój seksualny dziecka, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot.