Edukacja, psychokorekcja i psychoterapia osób stosujących przemoc w bliskich relacjach*

Aktualności

31.10.2014

Niebieska Linia nr 5/2014

* Artykuł zawiera niektóre tezy przedstawione w książce: Dyjakon, D. (2014) Diagnoza i psychoterapia sprawców przemocy domowej. Bezpieczeństwo i Zmiana. Warszawa: Difin

Praca ze sprawcami przemocy domowej ma już swoją kilkudziesięcioletnią tradycję. Jej historia rozpoczyna się w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku w Bostonie i rozwija się do czasów współczesnych. Pierwszą organizacją oferującą pomoc sprawcom przemocy domowej była grupa stworzona przez przyjaciół feministek z Bostonu o nazwie Emerge. Miała ona służyć sprawcom przemocy wobec kobiet do poszukiwania siły, motywacji oraz zmiany zachowania. Od tego czasu powstało wiele ośrodków stosujących różne formy wsparcia i terapii dla sprawców przemocy. Na podstawie tych doświadczeń uznano, że włączanie sprawcy przemocy domowej w proces dokonywania zmiany stanowi niezbędny element działań zatrzymujących przemoc i chroniących ofiary. Stwierdzono także, na podstawie licznych badań, że przemoc, to problem społeczny, a nie tylko indywidualny i rozpoczęto intensywną pracę nad poszukiwaniem różnych form zapobiegania przemocy i leczenia jej skutków. W ciągu tych trzydziestu lat pomocą objęto: dorosłe ofiary przemocy partnerskiej, dzieci jako ofiary przemocy domowej, dorosłe osoby doświadczające przemocy w dzieciństwie oraz samych sprawców. Współcześnie na świecie, i w Polsce także, działa wiele organizacji i ośrodków służących interwencji psychologicznej wobec ofiar przemocy oraz budowaniu sieci wsparcia i programów terapeutycznych dla sprawców przemocy domowej. Oczywiście interwencje psychologiczne stosowane są obok rozwiązań prawnych i działań Policji.

Wielowymiarowe i wnikliwe badania doprowadziły do stworzenia interaktywnego modelu ukazującego cztery poziomy życia społecznego i czynniki, które w szczególny sposób wpływają na rozwój przemocy wobec kobiet, dzieci i mniejszości seksualnych.

Model wypracowany przez zespół Uniwersytetu w Osnabrück: prof. dr. Carol Hagemann-White, prof. dr Barbara Kavemann, dr Heinz Kindler, dr Thomas Meysen, dr Ralf Puchert, (2011)[1] pozwala wszechstronnie analizować przyczyny i łączące je zależności w odniesieniu do szerszej niż przemoc domowa kategorii krzywdzenia. Skupiając się na czynnikach, które odgrywają szczególnie ważną rolę w przemocy domowej można prześledzić ich interakcję na różnych poziomach[2], analizując znaczenia poszczególnych czynników w odniesieniu do wyróżnionych rodzajów przemocy. Czynniki te opisane są na wspomnianych wyżej czterech poziomach, z których każdy oznacza inny stopień ogólności życia indywidualnego i społecznego. Należą do nich: poziom makro, meso, mikro i ontogenetyczny. Z punktu widzenia psychoterapii sprawców przemocy domowej uzasadnione wydaje się opisanie wszystkich czynników, które odnoszą się do przemocy w relacjach między bliskimi osobami.

W obrębie makropoziomu, który jest związany z kulturą, historycznymi i ekonomicznymi uwarunkowaniami oraz strukturą społeczną, najważniejsze są te czynniki, które decydują o dewaluowaniu wartości kobiet w kulturze i życiu społecznym, a także utrwalają przekonania społeczne na temat zależności materialnej i psychicznej kobiet od mężczyzn. Należą do nich kryteria określające wzorzec męskości na poziomie kulturowym, prawa przyznawane mężczyznom i stereotypy odnoszące się do męskości. Innymi czynnikami są stwarzane dla niektórych grup lub środowisk społecznych możliwości bycia bezkarnym w sytuacjach łamania prawa w odniesieniu do przemocy, np. funkcjonariusze Policji, wojskowi lub osoby pracujące w wymiarze sprawiedliwości (sędziowie, prokuratorzy itd.)

Dewaluowanie kobiet przedstawia kulturowe i materialne ich podporządkowanie, nierówny podział władzy związanej z płcią w szerszym zakresie, patriarchalny model rodziny i seksualności, przypisywanie kobietom i mężczyznom sztywnych ról w zakresie sprawowania władzy.
Męskość rozumiana jako sprawowanie władzy, dominacja i siła, heteroseksualność, przymus spełniania się przez mężczyznę w obszarze zawodowym, w funkcjach społecznych i seksualnych, przezwyciężanie lęku oraz odporność na ból i cierpienie. Najbardziej znanym jest wzór macho", który w różnych środowiskach w Polsce stanowi podstawowy sposób realizacji męskości.
Bezkarność odnosi się do takiego obszaru, który można określić jako braki w prawie lub uchybienia w wykonywaniu prawa dające możliwości unikania odpowiedzialności za swoje czyny związane z krzywdzeniem bliskich osób. Oznacza to, że prawo albo nie posiada odpowiednich zapisów regulujących proces postępowania wobec przemocy albo istnieje przyzwolenie na pobłażliwy stosunek do tego typu zdarzeń i zjawisk społecznych, które są bagatelizowane lub nawet celowo umarzane.

Mesopoziom odnosi się do instytucji i organizacji regulujących życie społeczne, które także mają wpływ na kształtowanie się norm i wartości uznawanych za społecznie ważne. Wyróżnianymi czynnikami umożliwiającymi stosowanie przemocy w związkach są: brak realizacji prawa, kodeksy określające znaczenie dla poszczególnych płci, tworzenie uprzywilejowanych grup, ubóstwo. Do najważniejszych należą:

Brak realizacji prawa – popełnianie błędów i niewłaściwe stosowanie procedur prawnych odnoszących się do przemocy sprawia, że pomimo istnienia prawa definiującego przemoc wobec kobiet i dzieci, sprawcy nie ponoszą odpowiedzialności za swoje czyny.
Tworzenie uprzywilejowanych grup – oznacza tworzenie norm społecznych i praw przysługujących tylko mężczyznom, np. upowszechnianie przekonań, że mężczyzna ma prawo żądać seksu od swojej żony i ma być przez nią obsługiwany w relacjach intymnych, partner/mąż/ojciec/ matka lub inny autorytet ma prawo żądać bezwzględnego podporządkowania się dzieci, którym nie przysługują prawa odnoszące się do dorosłych.
Ubóstwo – badania wskazują, że bieda i niski poziom wykształcenia są skorelowane z przemocą.

Mikropoziom określa wpływ grup rówieśniczych, relacji w rodzinie, klasie szkolnej, miejscu pracy i codziennych relacji z innymi ludźmi na tworzenie warunków sprzyjających przemocy wobec kobiet i dzieci. Na tym poziomie wymienia się normy i oczekiwania społeczne odnoszące się do stereotypów związanych z płcią, ukształtowane historycznie i kulturowo, wskazujące jak myśli i zachowuje się mężczyzna, kobieta i dziecko. Należą do nich:

Stereotypy – zwykle podkreślają różnice pomiędzy kobietami i mężczyznami, zawierają zbiór zasad ważnych i uznawanych w rodzinie lub życiu społecznym, prezentują kim jest mężczyzna, kobieta i dziecko, dziewczynka i chłopiec, dobra matka, dobry ojciec i co każde z nich powinno myśleć i robić.
Trudne sytuacje w rodzinie – odnoszą się do takich problemów rodziny, jak: społeczna izolacja, ograniczone zasoby materialne i duchowe, liczne konflikty w rodzinie, niska spójność rodziny lub nadmierna zależność w rodzinie. Badania dowodzą, że przemoc wobec dzieci w rodzinie związana jest z konfliktami pomiędzy partnerami.
Zasady wychowania – opisują metody stosowane w celu podporządkowania dziecka oczekiwaniom rodziców, bywają inne dla dziewcząt i chłopców. Różnice te zazwyczaj wynikają z tradycji i roli, jaką przypisuje się kobiecie i mężczyźnie.
Nagrody/korzyści – określają, w jaki sposób można uzyskać satysfakcję czy uznanie swojego środowiska za stosowanie przemocy. Podporządkowanie lub kontrolowanie kobiety i dziecka może stanowić źródło samopotwierdzenia swojej wartości przez mężczyznę.
Okazja – czynnik ten odnosi się do warunków ułatwiających stosowanie przemocy wobec partnera. Sprawca wiedząc, że w szczególnych okolicznościach nie poniesie konsekwencji za swoje zachowanie albo że nie natrafi na opór ofiary, może stosować przemoc.
Akceptacja rówieśników – grupy rówieśnicze (szczególnie w okresie dorastania) wzmacniają antyspołeczne zachowania i przemoc, a męskość wyrażana przez nienawiść i agresję bywa nagradzana.

Poziom ontogenetyczny wskazuje na czynniki odnoszące się do historii życia osoby, uwzględniając jej indywidualne skłonności (predyspozycje) do stosowania przemocy i czerpania z niej satysfakcji. Najważniejsze wśród nich to: niski poziom umiejętności rodzicielskich, wczesne doświadczenia traumy, emocje, procesy poznawcze, męskie ja", depersonalizacja seksu i stymulacja zachowań przemocowych. Kilka z nich wymaga wyjaśnienia:

Emocje – negatywne emocje doświadczane w dzieciństwie niszczą podstawową umiejętność budowania pozytywnych więzi, chociaż zaburzenia emocjonalne mogą mieć także inne podłoże. Badania wskazują, że istnieje związek pomiędzy stosowaniem przemocy a dysfunkcjami osobowości obejmującymi niską empatię, tendencje depresyjno-unikowe, trudności w powstrzymywaniu agresji.
Procesy poznawcze – jest to czynnik pokazujący, że sprawcy żyją w swoim własnym świecie i rzadko otwierają się na rzeczywistość partnera lub kogoś innego. Poznawcze i emocjonalne zniekształcenia oraz ograniczenia nie pozwalają im zrozumieć innych i stają się wyzwalaczami przemocy.
Męskie ja" – wroga i obronna męska samoocena, zawierająca aprobatę dla przemocy wobec kobiet, potrzeba udowadniania, że jest się prawdziwym mężczyzną"; wzorzec męskości określający kim jest prawdziwy mężczyzna: dominującą cechą tego wzorca jest siła, władza, podporządkowanie kobiet i dzieci, niski poziom empatii. Męskie ja" propagujące egocentryzm, wywiera negatywny wpływ na rozwój emocjonalny, tłumi empatię i stanowi zachętę do stosowania agresji.
Depersonalizacja seksu – czynnik charakteryzujący antyspołeczne wzorce seksualne, deficyty intymności, seks bez uwzględniania potrzeb partnera. Wykorzystanie seksualne w dzieciństwie, treści pornograficzne wspierające tworzenie męskiego ja", mogą przyczyniać się do depersonalizacji seksualności, zdobywania licznych partnerów i kontroli bliskich osób.
Stymulacja zachowań przemocowych – alkohol, narkotyki, pornografia. Nadużywanie środków chemicznych zmieniających świadomość prowadzi do stosowania przemocy fizycznej, pornografia zwiększa prawdopodobieństwo stosowania przemocy seksualnej.

Rozważając grupy czynników na każdym z czterech poziomów uświadamiamy sobie, jak ważne są oddziaływania poprzez prawo, edukację, kulturę (w tym szczególne znaczenie mają media), instytucje społeczne, grupy rówieśnicze, a także programy psychologiczne mające na celu powstrzymanie przemocy i tworzenie warunków społecznych chroniących ofiary. Nie można pominąć żadnego z tych obszarów, ponieważ dopiero działania na każdym z nich oraz współpraca pomiędzy różnymi instytucjami wpływającymi na życie społeczne i kulturę może stanowić skuteczny sposób przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Wiedza na temat społeczno-kulturowych oraz indywidualnych mechanizmów przemocy implikuje tworzenie równie bogatych sposobów oddziaływań na te obszary życia społecznego i indywidualnego. Kampanie społeczne propagowane w mediach, uczenie aktywnych strategii przeciwdziałania przemocy oraz ukazywanie nowych rozwiązań w procesie wychowywania bez przemocy i rozumienia trudnych sytuacji rodzinnych i społecznych wspomagają proces przekształcania czynników z makro- i mikropoziomu, osłabiając ich wpływy. Praca terapeutyczna z rodziną oraz ze sprawcą i ofiarą przemocy stanowi bazę do rozwiązywania problemów na poziomie ontogenetycznym, wzbogacając rodzinne i indywidualne zasoby alternatywnych sposobów radzenia sobie z agresją oraz niwelowania przyczyn tworzenia się mechanizmów przemocowych.

Rodzaje sprawców jako wyznaczniki terapii

Przegląd literatury odnoszącej się do przemocy domowej pokazuje, jak bardzo skomplikowane jest zrozumienie mechanizmów prowadzących do stosowania przemocy w bliskich związkach. Ze względu na planowanie pomocy psychologicznej ważne jest zrozumienie indywidualnych, społecznych i rodzinnych mechanizmów tworzenia się zachowań przemocowych. Dlatego odnoszenie się do wiedzy klinicznej oraz międzypokoleniowych transmisji zachowań krzywdzących, a także wiedzy z zakresu patologii małżeństwa i rodziny, stanowi dobrą podstawę planowania i tworzenia programów terapeutycznych dla osób krzywdzących bliskie osoby.

Definiując przemoc jako jednorazowe lub powtarzające się działania oraz zaniechanie działania, które prowadzą do poczucia krzywdy lub wywołują szkodę fizyczną, psychiczną u innej osoby w rodzinie i naruszają jej poczucie godności, wolności osobistej i cielesnej oraz wykraczają poza ogólnie uznawane w danym społeczeństwie formy kontaktów międzyludzkich (za Pospiszyl, 1999) można wyróżnić kilka grup sprawców. Pierwsza z nich to sprawcy z zaburzeniami dyssocjalnymi oraz osoby chore psychicznie bez diagnozy psychiatrycznej i osoby chore psychicznie zdiagnozowane psychiatrycznie pod opieką lekarską i pomimo tego stosujące przemoc. Zwykle ta grupa sprawców wymaga dokładnej diagnozy psychiatrycznej. Druga grupa sprawców to osoby z zaburzeniami osobowości: narcystycznym, borderline, histrionicznym, paranoicznym, a także osoby reaktywne z niskim ilorazem inteligencji (Dutton, 2002a, 2002b; Rode, 2010). Kolejną grupą sprawców są osoby uzależnione behawioralnie i/lub od środków chemicznych zmieniających świadomość (Denzin, 2007, Dyjakon, 2010, 2011). Następna grupa wyróżniana w literaturze to osoby bez zaburzeń, ale z predyspozycjami do zachowań agresywnych w sytuacjach przeciążenia stresem sytuacyjnym. Do tej grupy można także zaliczyć osoby zależne emocjonalnie od partnera, z wysokim poziomem ruminacji, trudnością w przyjmowaniu perspektywy innych osób, wrogimi atrybucjami, impulsywnością oraz niskim lub wysokim poczuciem wartości (Krahè, 2006).

Od lat 70. XX wieku wraz z badaniami nad przemocą wobec kobiet, rozwija się stereotyp, że tylko kobiety są ofiarami przemocy domowej. Współcześnie wiemy, że wiele kobiet cierpi z powodów religijnych, krzywdzących tradycji, kultury oraz innych czynników, to w krajach, gdzie jest równość płci pojawia się także przemoc ze strony kobiet, której ofiarami są mężczyźni. Badania pokazały, że kobiety stosują przemoc wobec nieagresywnych partnerów, a motywacją do jej stosowania nie jest obrona, lecz atak (Dutton, Nicholls, Spidel, 2005). Henning i współpr. (2003), opierając się na badaniach kobiet aresztowanych za przemoc domową, wskazał, że doświadczały one więcej zaburzeń osobowości i zaburzeń nastroju niż mężczyźni będący sprawcami przemocy domowej. Diagnozowano u nich zaburzenia urojeniowe, depresję, zaburzenia dwubiegunowe, somatoformiczne, zaburzenia myślenia oraz nadużywanie substancji chemicznych zmieniających świadomość. Z punktu widzenia relacji partnerskich i pomocy udzielanej przez różne służby społeczne oraz terapeutów wydaje się istotne dookreślenie, jak rozpoznać, kto jest sprawcą, a kto ofiarą przemocy w związku. Zwykle za sprawcę uważany jest mężczyzna, jednak osoby pracujące ze sprawcami przemocy oraz mężczyźni zgłaszający przemoc wobec nich, zwracają uwagę na zbyt stereotypowe traktowanie tego problemu. Należy brać pod uwagę to zjawisko, ponieważ wskazuje ono tendencję wzrostową, ale według statystyk przemoc mężczyzn wobec kobiet jest nadal dominującą formą przemocy w związkach.

Szczególną grupę sprawców przemocy domowej tworzą osoby wykorzystujące seksualnie swoje dzieci lub dzieci partnerki. Istnieje wiele teorii podejmujących próby wyjaśnienia pedofilii. Jedną z najnowszych jest koncepcja opracowana przez Marię Beisert (2012), w której szczególnie interesujące miejsce zajmuje mechanizm rozwoju pedofilii w rodzinie. Autorka, tworząc ten model uwzględnia takie czynniki, jak: czynniki biologiczne, uwarunkowania środowiskowe, utrwalony wzorzec pochyłej relacji seksualnej, zaburzenia skłonności do współpracy, deficyt kompetencji społecznych, zaburzenia rozwoju seksualnego. Uważa ona, że wszystkie te czynniki, wchodząc ze sobą w interakcje, tworzą kilka ścieżek rozwoju pedofilii rodzinnej.

Przedstawione grupy sprawców przemocy domowej stanowią jedynie zarys możliwości dokonywania diagnozy, pokazując złożoność problemu.

Program edukacyjny, psychokorekcyjny i psychoterapeutyczny

Program terapeutyczny proponowany sprawcom przemocy jest określony przez podstawowy cel, jakim jest zatrzymanie przemocy. Skuteczność działań terapeutycznych będzie wyznaczana zatem przez ocenę stopnia zmniejszenia się zachowań przemocowych sprawcy wobec bliskich osób. Oceny tej można dokonać na trzech poziomach. Pierwszy z nich odnosi się do oceny natężenia i częstotliwości stosowanych zachowań przemocowych lub wprowadzania nowych form przemocy w relacjach rodzinnych. Drugi poziom oceny dotyczy zmian w sposobach spostrzegania sytuacji w relacjach z bliskimi osobami (zmiana w częstotliwości i nasileniu wrogich atrybucji na rzecz bardziej przyjaznego spostrzegania i interpretowania interakcji z innymi ludźmi). Trzeci odnosi się do zmian w tożsamości osób stosujących przemoc (spostrzeganie siebie jako kogoś bardziej podobnego do bliskich osób i ocenianie siebie jako kogoś, kto popełnia błędy, bierze za nie odpowiedzialność i jest zdolny do empatii).

Co i dla kogo?

Stosowanie przemocy ma swoje bardzo różnorodne źródła. Rozpoznanie indywidualnych mechanizmów stanowi zatem podstawę do proponowania sposobów dokonania zmiany tych zachowań. Osoba stosująca przemoc powinna mieć możliwość zdobycia świadomości wpływu na swoje zachowania i ich wyboru. Można więc powiedzieć, że nie ma jedynie słusznego podejścia w pracy nad zmianą tych zachowań. To, co dla jednych będzie wskazaniem do zmiany, u innych może się okazać zbyt słabo motywującym działaniem. Jedni potrzebują przeczytać i dowiedzieć się czegoś na temat funkcjonowania człowieka, inni będą mieli szansę na zmianę, kiedy uzyskają wgląd w swoje postępowanie i będą mieli okazję ćwiczyć nowe zachowania.

W podejściu uwzględniającym indywidualne potrzeby osoby stosującej przemoc wyróżniamy: edukację, psychokorekcję i psychoterapię.

Edukacja zawiera takie elementy jak: kulturowe przekonania na temat roli kobiet, mężczyzn i dzieci, przekonania i mity na temat ról w rodzinie, przekonania na temat skutecznych metod wychowania, płci i seksualności. Edukacja stanowi ważny element zarówno psychokorekcji, jak i psychoterapii. Odgrywa ona znaczącą rolę zarówno w terapii mężczyzn, jak i kobiet oraz pedofilów.

Psychokorekcja jest skutecznym sposobem dokonywania zmiany dla osób, które posiadają umiejętności funkcjonowania w świecie społecznym, w tym także w rodzinie, ale w sytuacjach trudnych nie radzą sobie z napięciem lub innymi problemami, reagując agresywnie. Osoby te zwykle posiadają umiejętności budowania pozytywnych relacji, jednakże w sytuacjach nagromadzonego stresu wyczerpują się ich zasoby buforujące napięcia.

Psychoterapia będzie ofertą dla osób, które doświadczyły przemocy w dzieciństwie, doświadczają zaburzeń psychicznych: depresja, zaburzenia osobowości, nerwice, zaburzenia emocjonalne.

To co łączy wszystkie podejścia, to jest ich cel – powstrzymanie przemocy domowej.

Proponowany we Wrocławskim Centrum Zdrowia proces terapeutyczny realizowany jest jako proces zawierający sześć etapów:

1) Autodiagnoza i odpowiedzialność,

2) Historia życia a przemoc,

3) Rozwój samokontroli,

4) Szacunek i godność,

5) Zadośćuczynienie,

6) Praca z nawrotami.

Istotą etapu odnoszącego się do autodiagnozy jest wzmocnienie motywacji do zmiany, rozpoznanie zachowań krzywdzących i uświadomienie sobie mechanizmów zaprzeczania, które utrudniają rozwój alternatywnych do agresji zachowań. Dzięki dokonaniu autodiagnozy pacjent może lepiej zrozumieć siebie i wziąć odpowiedzialność za swoje zachowanie wobec bliskich osób. Bez uczenia się odpowiedzialności osoba stosująca przemoc nie może dokonać zmiany.

Kolejnym etapem jest analiza historii życia, która w procesie psychoterapii służy poszerzaniu świadomości klientów o wiedzę na temat transgeneracyjnego przekazywania przemocy. Pierwszy krok to przybliżenie osobie stosującej przemoc jej własnych doświadczeń związanych z przemocą domową, rówieśniczą lub doznawaną od innych osób w dzieciństwie i okresie dojrzewania. Podejmując decyzję o pracy klienta nad tym obszarem jego życia, musimy mieć pewność, że będzie to służyło jego rozwojowi emocjonalnemu oraz pomoże mu lepiej zrozumieć siebie i swoje reakcje wobec bliskich osób. W konsekwencji będzie mógł urealnić swoje oczekiwania wobec bliskich osób.

Kolejny etap procesu zmiany skoncentrowany jest na rozwoju samokontroli, bowiem stanowi ona podstawę do utrwalania zmian, które zachodzą w czasie terapii. Osoby stosujące przemoc w bliskich relacjach po dokonaniu autodiagnozy, przejęciu odpowiedzialności oraz uzyskaniu wglądu w swoje głębsze problemy wywodzące się z dzieciństwa, wkraczają w fazę integracji tych doświadczeń, która tworzy nową jakość działania.

Szacunek wobec innych i samego siebie stanowi podstawową zasadę w pracy nad zachowaniami przemocowymi. Osoby stosujące przemoc bywają bardzo wrażliwe na przejawy braku szacunku wobec siebie, jednocześnie interpretują szacunek jako uległość i podporządkowanie osobie zajmującej wyższą pozycję w rodzinie lub grupie rówieśniczej. W taki sposób uczyli się tego od własnych rodziców, opiekunów czy innych ważnych osób w swoim życiu. Szacunek zatem może mieć wiele znaczeń, które determinują określony rodzaj oczekiwań i zachowań. Uświadomienie sobie źródeł kształtowania się związku pomiędzy władzą, dominacją a szacunkiem opartym na przymusie i strachu prowadzi do odkrycia jednostronności zasady, że szacunek należy się silniejszemu, posiadającemu przewagę psychiczną bądź fizyczną. Weryfikacja oczekiwań kryjących się za utrwaloną zasadą szacunku wyznacza kierunek zmiany i prowadzi do odzyskania poczucia godności.

Zadośćuczynienie stanowi zakończenie pracy nad zachowaniami przemocowymi w programie terapeutycznym Bezpieczeństwo i Zmiana. Stanowi ono swego rodzaju test sprawdzający gotowość do wyrównania szkód, jakie poczynił sprawca w życiu swoich ofiar. Może także za pomocą zadośćuczynienia skonfrontować się z rozwijanymi i wdrażanymi w życie umiejętnościami służącymi budowaniu bezpiecznych relacji z bliskimi osobami.

Zakończenie procesu terapeutycznego oznacza pracę nad nawrotami zachowań krzywdzących. Ważne jest, żeby rozpoznając swoje zachowania przemocowe, osoba, która je stosowała mogła przejąć nad nimi kontrolę i zastosować wypracowane wcześniej procedury powrotu do równowagi. Osoba stosująca przemoc w końcowej fazie terapii powinna mieć okazję do rozpoznania sytuacji, które mogą stanowić zagrożenie nawrotem i wypracować wspólnie z terapeutą lub grupą swój własny plan działania. Celem tego planu jest wzmocnienie motywacji do zmiany i utrzymanie jej.

Przedstawiona propozycja nie wyczerpuje wszystkich możliwych interpretacji problemów związanych z przemocą domową i tematów, jakie powinny znaleźć się w pracy terapeutycznej z osobą stosującą przemoc. Obecnie we wszystkich krajach Europy prowadzone są programy korekcyjno-edukacyjne lub psychoterapeutyczne dla osób krzywdzących bliskie osoby i ten obszar pracy terapeutycznej rozwija się bardzo intensywnie. Mam nadzieję, że terapeuci, którzy zechcą zapoznać się z tą propozycją będą znajdowali w niej sporo inspiracji we własnej pracy oraz będą odczuwali niedosyt motywujący do poszukiwań.

dr Dorota Dyjakon – Dolnośląska Szkoła Wyższa, Ośrodek Psychoterapeutyczno-Szkoleniowy, Wrocław.

BIBLIOGRAFIA

Beisert, M. (2012) Pedofilia. Geneza i mechanizm zaburzenia. Gdańsk: GWP.

Denzin N.K. (2007). The Alcoholic Society: Addiction & Recovery of Self. New Brunswick, London: Transaction Publishers.

Dutton, D.G. (2002a). The abusive personality: Violence and control in intimate relationships. (Rev. ed.). New York: Guilford Press.

Dutton, D.G. (2002b). Psychiatric explanation of intimate abusiveness.Journal of Psychiatric Practice, 8(4), 216–228.

Dutton, D.G., Nicholls,T.L., Spidel,A. (2005) Women Who Perpetrate Relationship Violence: Moving Beyond Political Correctness.The Haworth Press, Inc. pp. 1–31.

Dyjakon, D. (2010). Przemoc, terapia, zadośćuczynienie. Wrocław: Wydawnictwo DSW.

Dyjakon, D. (2011). Odkrywanie traumy doświadczanej w dzieciństwie przez. sprawców przemocy domowej. W: (red.) A Widera-Wysoczańska, A. Kuczyńska Interpersonalna Trauma. Mechanizmy i konsekwencje. Warszawa: Difin, s. 375–389.

Dyjakon, D. (2014) Diagnoza i psychoterapia sprawców przemocy domowej. Bezpieczeństwo i Zmiana. Warszawa: Difin.

Hagemann-White, C., Kavemann, B.,Kindler, H., Meysen, T., Puchert, R. European Commission (2011) Feasibility study to assess the possibilities, opportunities and needs to standardise national legislation on violence against women, violence against children and sexual orientation violence http://ec.europa.eu/justice/fundamental-rights/document/index_en.htm

Henning, K., Jones, A.,&Holdford, R. (2003). Treatment needs of women arrested for domestic violence: A comparison with male offenders. Journal of Interpersonal Violence, 18, 839–856.

Krahé, B. (2006). Agresja. Gdańsk: GWP.

Pospiszyl, I. (1999). Razem przeciw przemocy. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak".

______________

1 European Commission. (2011): Feasibility study to assess the possibilities, opportunities and needs to standardise national legislation on violence against women, violence against children and sexual orientation violence. http://ec.europa.eu/justice/fundamentalrights/document/index_en.htm

2 http://ec.europa.eu/justice/funding/daphne3/multi-level_interactive_model/bin/html/pathmodels/pathmodels.html