Jak pracować w grupach roboczych

Niebieska Linia nr 2/2014

Stowarzyszenie OPTA wydało poradnik – kompendium wiedzy na temat organizacji pracy specjalistów w zespołach interdyscyplinarnych i grupach roboczych w obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Poradnik w sposób jasny i czytelny opisuje kolejne fazy pracy grupy roboczej – od jej formowania do podjęcia konstruktywnej współpracy na rzecz realizacji ustalonych celów.

Pod koniec ubiegłego roku staraniem Stowarzyszenia OPTA z Warszawy ukazał się poradnik wraz z filmem edukacyjnym Jak pracować w grupach roboczych?" autorstwa Marleny Dałek i Katarzyny Przyborowskiej. Materiał został dofinansowany przez Biuro Pomocy i Projektów Społecznych m.st. Warszawy. Poradnik i film są przeznaczone dla specjalistów z Zespołów Interdyscyplinarnych ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz członków powoływanych grup roboczych (zgodnie ze znowelizowaną w 2010 roku ustawą o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie). Poradnik opisuje kolejne fazy pracy grupy roboczej – od jej formowania do podjęcia konstruktywnej współpracy na rzecz realizacji ustalonych celów. Czytelnik wraz z autorkami podąża za kolejnymi krokami grupy, kiedy jej członkowie, zapoznając się ze sprawą konkretnej rodziny (w filmie fikcyjnych Nowaków), przystępują do organizowania zespołu, dzielą się kompetencjami, jednym słowem – przystępują do pracy. Już od pierwszych minut spotkania specjalistów obserwujemy proces grupowy", który według autorek determinuje pracę zespołu. Niezależnie od ich kompetencji zawodowych to właśnie ów proces – o ile zakończy się adekwatnym do zasobów jej członków podziałem zadań – w dużej mierze zadecyduje czy prace grupy będą konstruktywne oraz sprawnie realizowane i czy przybliżą rodzinę, na rzecz której działają, do przezwyciężenia przemocy.

Dane ze środowiska

Autorki przed omówieniem procesu grupowego" analizują realizację procedury Niebieskie Karty" (NK) w Warszawie na przestrzeni ostatnich dwóch lat. Notabene jest to pierwsza próba podsumowania pracy 18 stołecznych zespołów interdyscyplinarnych po wejściu w życie znowelizowanej ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie i rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie realizacji procedury Niebieskie Karty". Mimo że analiza danych ogranicza się tylko do Warszawy, wnioski powinny być interesujące dla wszystkich specjalistów, którzy na co dzień pracują w obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Dane o wszczętych procedurach NK za okres 2012 – I półrocze 2013 roku wskazują – co akurat nie powinno dziwić środowisk zajmujących się profesjonalnie tą problematyką – że są one inicjowane przede wszystkim przez funkcjonariuszy Policji (ponad 60% NK), a w drugiej kolejności pracowników pomocy społecznej (ponad 25% NK). Oznacza to, że na przedstawicieli oświaty, ochrony zdrowia i gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych (GKRPA) przypada niewiele ponad 10% Niebieskich Kart"! Wnioski nasuwają się same. Reprezentanci GKRPA, pracownicy oświaty i ochrony zdrowia w znikomym stopniu inicjują procedurę Niebieskie Karty", co może przemawiać za tezą, że przedstawiciele tych środowisk albo nie dostrzegają problemu przemocy w rodzinie lub że ich wiedza na ten temat jest niewystarczająca albo po prostu nie znają samej procedury, co hamuje ich inicjatywę w tym zakresie. Doświadczenie uczy, że w takich sytuacjach w grę wchodzi wiele czynników, dlatego warto te środowiska w większym stopniu edukować w zakresie celów i sposobów realizacji procedury Niebieskie Karty" czy szerzej problematyki przemocy w rodzinie. Być może dzięki edukacji w dalszej perspektywie zwiększy się ich udział w inicjowaniu działań oraz w pracach grup roboczych, w których obecnie dominują policjanci i pracownicy socjalni.

Zaangażowanie w pracy grup

Zastanawiają dane zestawione na diagramach, ilustrujące czasowe zaangażowanie specjalistów w grupach roboczych. Pokazują, że liczba spraw przez nie prowadzonych nie maleje. Przeciwnie – rośnie, przy czym wiele grup kontynuuje swoją pracę w kolejnym roku.

Autorki zwracają uwagę na przeciążenie lub nierównomierne obciążenie pracą poszczególnych specjalistów w grupach. Wspominają również (co tłumaczy pomysł na przygotowanie poradnika i realizację filmu) o trudnościach organizacyjnych i komunikacyjnych członków grup roboczych, co najczęściej negatywnie wpływa na proces konstruowania i realizację planu pomocy dla rodziny dotkniętej przemocą oraz sprawia, że prace w grupach roboczych przedłużają się, a czasami wręcz kończą się fiaskiem.

Najtrudniejszy początek

W drugiej części poradnika autorki omawiają fazy procesu grupowego", których (w ich ocenie) uświadomienie i kontrola jest kluczowym komponentem umożliwiającym konstruktywną pracę członków grupy.

Autorki publikacji poruszają ważną kwestię – tworzenia podstaw współpracy pomiędzy uczestnikami powołanej grupy roboczej, którym na początku często towarzyszy brak jasności co do oczekiwań zespołu interdyscyplinarnego wobec nich samych oraz instytucji, które ich oddelegowały, a także celów i działań możliwych do realizacji przez grupę. Te obawy autorki roboczo nazywają obszarami niepokoju". Warto wymienić niektóre z nich: czy moje cele i cele mojej instytucji będą spójne z celami grupy roboczej (..), czy wszyscy będą podobnie zaangażowani, czego grupa będzie oczekiwać ode mnie (...), jak długo należy monitorować sytuację rodziny (...), czy moje zadania służbowe nie będą kolidować z pracami grupy roboczej (...), czy będę potrafił przekonać innych do swojego zdania, moich opinii?". Te i inne wątpliwości oraz pytania towarzyszą, według autorek, każdemu, choć w różnym stopniu, kto został oddelegowany do pracy w grupie. Od tego, jak sobie na nie odpowie każdy z jej członków, zależy efektywność i zaangażowanie w jej pracę i – w dalszej perspektywie – powodzenie jej działań, czyli zrealizowanie ustalonego planu pomocy na rzecz konkretnej rodziny. Autorki dowodzą, że sam fakt utworzenia grupy jeszcze o niczym nie przesądza, bowiem nie wszystkie zespoły muszą zadziałać efektywnie. Niektóre z nich stają się pseudozespołami" (potencjalnymi zespołami") z góry skazanymi na porażkę. Czemu tak się dzieje? Autorki wskazują na możliwe niebezpieczeństwa, jak m.in.: brak inspiracji i zaangażowania członków grupy, niezdrowa rywalizacja pomiędzy nimi, niejasne cele i reguły obowiązujące w grupie roboczej itd. Jeśli zgodzić się z powyższym, zrozumiałym staje się odpowiedź na pytanie dlaczego w Warszawie nie maleje liczba grup roboczych, a praca niektórych z nich nie przynosi wymiernych efektów.

Oczywiście są też pozytywne przykłady – grupy robocze, które tworzą zespół rzeczywisty" charakteryzujący się bezpośrednią komunikacją pomiędzy jego członkami, pomysłowością, elastycznością, zaufaniem do innych, z wyraźnie nakreślonymi celami i regułami. Autorki publikacji dowodzą, że w przypadku tych ostatnich kluczowa jest świadomość członków zespołu co do udziału w procesie grupowym. Uświadomienie sobie i kontrolowanie tego procesu pozwala na wykreowanie zespołu rzeczywistego", co przekłada się na realną i efektywną pracę, choć i w takich przypadkach – warto mieć to na uwadze – nie ma gwarancji sukcesu.

Fazy procesu grupowego

Autorki, za Bruce Tuckman i Mary Jansen, dzielą proces grupowy na cztery fazy: formowania, burzenia, normowania i realizacji. O etapie formowania piszą, że cechuje członkowie są na niego niejako skazani", a od jego przebiegu zależy efektywność ich dalszej pracy. Wobec tego olbrzymiego znaczenia nabierają umiejętności świadomego kreowania tego procesu przez wszystkich członków grup roboczych.

Jak bezboleśnie przejść proces grupowy?

Jeśli proces grupowy jest tak ważny, to jak się z nim uporać, przejść bezboleśnie? Autorki dają swoim czytelnikom kilka prostych i zarazem skutecznych technik kreowania procesu, które powinny pozwolić na osiągnięcie lepszego zrozumienia i zaangażowania w pracę członków grup roboczych. Proponowane rozwiązania zostały – co jest niewątpliwą zaletą poradnika – w zrozumiały i przemyślany sposób uszeregowane, ze wskazaniem, jak je stosować w praktyce. Pomyślny przebieg procesu grupowego prowadzi do właściwego zorganizowania pracy przez członków grupy roboczej w celu maksymalnego wykorzystania swojego potencjału. Poświęcenie na to czasu w trakcie pierwszych spotkań pozwala na przejście do etapu konstruktywnej pracy. Jeśli proces grupowy nie zostanie zaopiekowany", grupa nie wyzwoli drzemiącej w niej energii, nie stanie się zespołem rzeczywistym", a wówczas szanse na realizację postawionych przed nią zadań są niewielkie.

Według autorek właściwa diagnoza przemocy w rodzinie, a w dalszej kolejności ustalenie kluczowego klienta, pozwala na zbudowanie realnego i adekwatnego do potrzeb rodziny planu pomocy. Dopiero na dalszym etapie autorki widzą przestrzeń na zaproszenie rodziny do współpracy. Podsuwają także czytelnikom uporządkowany i przemyślany katalog pytań i odpowiedzi, które ułatwią to zadanie. Na tym etapie bardzo ważne jest zdefiniowanie przez członków grupy roboczej sposobu realizacji zadania, czyli kto, kiedy i w jaki sposób zrealizuje cel.

Rekomendacje dla nowych grup

Uzupełnieniem powyższych rozważań jest krótkie omówienie przesłanek zakończenia procedury Niebieskie Karty", a także rekomendacje specjalistów – praktyków dla grup, które powstały podczas spotkania seminaryjnego zorganizowanego przez autorki. Wzięli w nim udział członkowie warszawskich zespołów interdyscyplinarnych oraz specjaliści z grup roboczych z dzielnic Ursynów, Śródmieście oraz Żoliborz. Rekomendacje zostały ujęte w trzech obszarach: na poziomie organizacyjnym, komunikacji wewnętrznej i merytorycznej. To usystematyzowane kompendium wiedzy, w którym można znaleźć podpowiedź jak przygotować i prowadzić grupy robocze, o czym należy pamiętać przed i podczas spotkań, jak moderować komunikację wewnątrz grupy. Cenne wskazówki mogą ułatwić grupie start. Tym bardziej, że poradnik zamykają wzory dokumentów, będące propozycjami autorek opartymi na wzorach już funkcjonujących w niektórych dzielnicach dokumentów. Mogą one posłużyć do pracy na każdym etapie funkcjonowania grupy. Ostatnim punktem publikacji jest indeks wybranych warszawskich NGO specjalizujących się w przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie.

Film jako uzupełnienie poradnika

Poradnik uzupełnia płyta DVD z filmem prezentującym pracę grupy roboczej, trwającym około 40 minut. Bohaterami są specjaliści zajmujący się problematyką przeciwdziałania przemocy i pracujący w grupach roboczych: dzielnicowa, kurator sądowy, pracownik socjalny, pedagodzy szkolni i psycholog. Na początku inicjatorka powołania grupy (pracownik socjalny) prezentuje historię rodziny, której założono z jej inicjatywy Niebieską Kartę". Jako przewodnicząca tego spotkania moderuje przebieg posiedzenia. Członkowie grupy w większości się nie znają. Wszyscy bacznie się obserwują, widać, że starają się wyrobić sobie zdanie o swoich nowych współpracownikach, poznać ich poglądy, sposób bycia, wyrażania emocji. Okazją ku temu jest wstępna wymiana informacji na temat rodziny Nowaków, na rzecz której zainicjowano Niebieską Kartę". Mimo że wszyscy pracują na co dzień w warszawskich grupach roboczych i problematyka przemocy w rodzinie nie jest im obca, trudno im wypracować wspólne stanowisko dotyczące oceny sytuacji w rodzinie. Nie wszyscy są przekonani, że w rodzinie Nowaków dochodzi do przemocy.

Prowadząca spotkanie zachęca wszystkich uczestników do wypowiedzi, zadaje dodatkowe pytania, co pewien czas porządkuje dyskusję, podsumowuje. Świadomie stosuje techniki służące angażowaniu uczestników. Korzysta z wyciągania i odzwierciedlenia, a także techniki tworzenia przestrzeni, prowokując do wyrażenia opinii także tych, którzy rzadziej zabierali głos. Grupa dochodzi do wspólnego wniosku, że potrzeba jej więcej informacji. Prowadząca okazała się dobrym moderatorem i sprawnie przeprowadziła grupę przez dwie najtrudniejsze fazy procesu grupowego: formowania i burzenia. Dzięki temu, być może na następnym spotkaniu, grupa wypracuje wspólne stanowisko, tym bardziej że uczestnicy składają deklaracje uważniejszego przyjrzenia się rodzinie Nowaków w celu wykluczenia lub potwierdzenia stosowania przemocy. Uczestnicy dzielą się zadaniami i ustalają zasadę wyboru spośród nich przewodniczącego na kolejne zebranie. To dobra decyzja i próba większego zaangażowania uczestników w działania grupy oraz równego rozłożenia odpowiedzialności za jej pracę między nich.

Po miesiącu grupa zbiera się ponownie. Tym razem nikt, włącznie z niezdecydowanym poprzednio pedagogiem szkolnym, nie ma wątpliwości: w rodzinie Nowaków dochodzi do przemocy ze strony męża i ojca. Pan Nowak stosuje wobec najbliższych przede wszystkim przemoc psychiczną. Uczestnicy przystępują do rozpisywania wstępnego planu, ustalenia ogólnego celu działań. Prowadząca zachęca grupę do zdefiniowania celu. Nie jest to łatwe. Pojawiają się różnice zdań. Praca grupy zacina się", dyskusja niebezpiecznie się przedłuża. Prowadząca proponuje ustalenie odpowiedzi na pytanie – kto jest kluczowym klientem. Jeśli zostanie on określony, łatwiej będzie wytyczyć cel. Znów pojawiają się różnice zdań. Nie dla wszystkich jest oczywiste, kto w rodzinie Nowaków doznaje przemocy. Część grupy widzi matkę jako głównego klienta, inni z kolei dzieci. Podnoszone są różne argumenty, ujawniają się ponownie różnice zdań pomiędzy członkami grupy roboczej.

Fazy procesu grupowego mogą się powtarzać. Grupa może, szczególnie w pierwszym okresie pracy, powracać do etapu burzenia, a potem ponownego normowania. To normalny proces i nie trzeba się go obawiać, ale mieć tego świadomość i stosować techniki ułatwiające współpracę. Filmowej grupie udaje się wprowadzać kolejne zasady i powoli podążać do etapu konstruktywnej pracy, którą cechuje otwartość w dzieleniu się swoimi przemyśleniami i wyłanianie wspólnych rozwiązań. Drugie spotkanie grupy roboczej kończy się konsensusem: klientami są dzieci. Stąd już tylko krok do ustalenia szczegółów dalszej pracy. Na spotkaniu zostają ustalone kolejne fazy przebiegu rozmowy z dorosłymi członkami rodziny Nowaków. Przed grupą jeszcze wiele pracy, nie ma pewności czy przyniesie ona planowane efekty, niemniej jej członkowie mają poczucie uczestnictwa w zespole z widokami na sukces. Chętnie umawiają się na kolejne posiedzenie. Film kończy się zakończeniem drugiego spotkania, kiedy członkowie grupy roboczej już jako zespół rzeczywisty" są zdeterminowani do działań na rzecz dotkniętych przemocą Nowaków.

Przypadek rodziny, na rzecz której pracuje w filmie grupa robocza, jest wymyślony, ale został oparty na prawdziwych historiach zaczerpniętych z pracy warszawskich zespołów interdyscyplinarnych. Dzięki temu film ma walory autentyczności i charakter paradokumentu. Został podzielony na dwie części – każda poświęcona jednemu spotkaniu grupy roboczej. W najważniejszych momentach pojawiają się plansze z krótkim podsumowaniem tego, co się zdarzyło, a dodatkowo towarzyszy temu komentarz lektora, który uszczegółowia problem. Oba zabiegi ułatwiają jego odbiór. Wielu osobom (szczególnie uczestniczącym na co dzień w pracy grup roboczych) może się wydawać, że taki film musi być nudny. Jednak to mylne wrażenie. Dzięki udziałowi w tym projekcie osób zaangażowanych w przeciwdziałanie przemocy w rodzinie, grających niejako siebie samych, a improwizujących na potrzeby filmu i z oddaniem analizujących przypadek rodziny Nowaków, tak nie jest. Dzięki temu, że kamery z dbałością rejestrują oba spotkania, widzowi nie umyka żaden szczegół obrad. Wszystkie niuanse procesu grupowego, na których zazwyczaj w rzeczywistości nie skupia się uwagi, teraz są widoczne, może nawet bardziej wyeksponowane. Widz, schowany za lustrem weneckim", z każdą minutą angażuje się coraz bardziej. Film skłania do refleksji w myśleniu o własnym uczestnictwie w grupach i może stanowić podstawę do analizy własnej.

Opracowany przez Stowarzyszenie OPTA materiał edukacyjny jest przydatny zarówno dla pracujących już w grupach roboczych, jak i dla tych, którzy z racji pełnionych zadań mogą się w nich znaleźć. Obie pozycje są dostępne bezpłatnie w Stowarzyszeniu. W tym roku, dzięki wsparciu finansowemu z Biura Pomocy i Projektów Społecznych m.st. Warszawy, Stowarzyszanie OPTA przygotowuje kolejny materiał (film wraz z broszurą), pokazujący sposoby budowania efektywnego i weryfikowalnego planu pomocy dla rodziny dotkniętej przemocą.

Katarzyna Przyborowska – prezeska Stowarzyszenia OPTA, prawniczka specjalizująca się w prawie rodzinnym i w zagadnieniach dotyczących przeciwdziałania przemocy, wice przewodnicząca warszawskiej Komisji Dialogu Społecznego ds. Przeciwdziałania Przemocy.

Inne z kategorii

Działalność sieci Ośrodków Pomocy Osobom Pokrzywdzonym Przestępstwem w języku migowym

23.02.2024

Na naszym kanale na YOU Tube osoby niesłyszące znajdą informację...

czytaj dalej

Zaburzenia odżywiania u kobiet a przemoc || PODCAST

12.01.2025

W jaki sposób zaburzenia odżywiania...

czytaj dalej