Jest taka potrzeba. Standardy i procedury w pracy z ofiarami i sprawcami przemocy w rodzinie

Niebieska Linia nr 1 / 2007

Profesjonalizacja praktyki działania w wielu dziedzinach związana jest z rozwojem i upowszechnianiem różnego rodzaju standardów i procedur postępowania, często przyjmujących formy rozległych i szczegółowych dokumentów. Dotyczy to również obszaru przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

W Stanach Zjednoczonych, w których tradycja zorganizowanej pracy ze sprawcami i z ofiarami przemocy w rodzinie jest najdłuższa, w większości stanów takie standardy obowiązują oraz tworzą podstawy do zlecania i finansowania programów. Stanowią także źródło inspiracji do opracowywania podobnych dokumentów w innych krajach. W Polsce proces opracowywania i wdrażania standardów dotyczących przeciwdziałania przemocy w rodzinie rozwija się od kilku lat, a ustawa z 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie tworzy warunki sprzyjające kontynuowaniu i promocji tych działań. Prace nad wytycznymi do realizacji zadań z zakresu tej ustawy pokazały, jak ważne jest, aby ujednolicić język i pojęcia, którymi się posługujemy w tej dziedzinie, zwłaszcza że do obszaru przeciwdziałania przemocy w rodzinie weszły pojęcia z zakresu bezpieczeństwa, prewencji, zdrowia publicznego, interwencji kryzysowej, wsparcia psychologicznego, psychoterapii, pracy socjalnej, socjologii, poradnictwa prawnego, wymiaru sprawiedliwości, edukacji i innych. Wiele osób pracujących dotychczas w innych obszarach, które wyszkoliły się w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, wniosło do niego sporo pojęć, standardów i przyzwyczajeń (dobrych i złych) wyniesionych z poprzednich specjalności. To ogromny zasób, który jednak trzeba uważnie i konsekwentnie porządkować. W celu pobudzenia dalszych dyskusji i prac w tym zakresie, wydaje się pożądane krótkie rozważenie następujących zagadnień: - Jakim celom powinny służyć standardy dotyczące postępowania w przypadkach przemocy w rodzinie? - Jakie rodzaje działań i rozwiązań powinny być przedmiotem rekomendacji określanych w standardach? - Jakie mogą być pozytywne i negatywne aspekty wprowadzania standardów w tej dziedzinie?

Typowe cele wprowadzania standardów 1. Dostarczanie merytorycznych i organizacyjnych rekomendacji dla programów pomocy ofiarom i interwencji wobec sprawców przemocy w rodzinie – upowszechnianie tzw. dobrych praktyk. 2. Promowanie wysokich wymagań praktycznych i etycznych wobec treści, form oddziaływań i osób realizujących programy. 3. Określanie miejsca i powiązań instytucjonalnych tych programów z całością działań i strategii realizowanych w społecznościach lokalnych i regionalnych w zakresie polityki społecznej, bezpieczeństwa i zdrowia publicznego. 4. Określanie zakresu usług i odpowiedzialności realizatorów programów. 5. Określanie priorytetów i wartości nadrzędnych – np. podkreślanie bezpieczeństwa i ochrony ofiar oraz odpowiedzialności sprawców za własne zachowanie. 6. Dostarczanie wskazówek do ewaluacji efektów programów oraz inspirowanie ich rozwoju i badań.

Typowe elementy i obszary obejmowane przez standardy 1. Cele i założenia ideowe programów. 2. Definicje podstawowych pojęć, procedur i rozwiązań organizacyjnych. 3. Zasady rekrutacji beneficjentów do programu, warunki korzystania z programu oraz regulamin wycofywania z dalszego udziału w programie. 4. Podstawowe procedury diagnozowania osób korzystających z programów oraz planowania postępowania z nimi. 5. Zasady zbierania i opracowywania informacji o uczestnikach programów oraz zabezpieczenie poufności tych informacji. 6. Formy działania tworzące podstawową strukturę programu. 7. Struktura rozwiązań organizacyjnych, finansowych i administracyjnych w programach. 8. Wymogi dotyczące szkolenia i kompetencji merytorycznych realizatorów programów i zakresy ich odpowiedzialności. 9. Prawa i obowiązki uczestników programów. 10. Zasady współpracy i komunikacji realizatorów programów z instytucjami i władzami.

Pozytywne aspekty 1. Można oczekiwać, że rozwijanie i wdrażanie standardów pobudza procesy integrowania i upowszechniania sprawdzonych i pożytecznych metod działania oraz wiedzy służącej przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. 2. Standardy mogą być pomocne w zwiększaniu spójności między różnymi programami realizowanymi na danym terenie. 3. Standardy mogą być pomocne w pobudzaniu konstruktywnych i pomocnych reakcji i postaw w społeczności lokalnej, stymulowaniu współpracy różnych służb i instytucji. 4. Standardy mogą podnosić status ludzi i organizacji zajmujących się przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie. 5. Standardy mogą pomagać w legitymizacji i promocji specjalistycznej wiedzy, metod i szkoleń potrzebnych do pracy w dziedzinie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. 6. Standardy ułatwiają codzienną pracę oraz tworzą komfortowe zaplecze w sytuacjach i przypadkach szczególnie trudnych.

Negatywne aspekty 1. Standardy mogą być spostrzegane przez część osób i organizacji, które zajmowały się przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie w okresie poprzedzającym ich wprowadzenie, jako próba ograniczenia możliwości autorskiego i niezależnego działania. 2. Wprowadzanie standardów może być wykorzystane przez urzędników administracji lokalnej i decydentów finansowych jako instrument do nadmiernej i dysfunkcjonalnej kontroli nad realizatorami programów. 3. Zbytnia szczegółowość treści zawartych w standardach może nadawać im nadmiernie biurokratyczny charakter i krępować poszukiwanie lepszych i bardziej efektywnych rozwiązań praktycznych. 4. Istnieje ryzyko, że standardy, których podstawową funkcją powinno być rekomendowanie i promowanie „dobrych praktyk”, mogą być przekształcone w instrument kontrolowania i dyscyplinowania realizatorów programów w niezwykle złożonej dziedzinie, która wymaga nieustannego poszukiwania i elastyczności działania.

Przykłady Pierwszym krokiem do tworzenia systemu certyfikowania i standardów w obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie było powołanie przez 5 laty przez dyrektora Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Rady do spraw przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Rada opracowała system certyfikowania osób zawodowo związanych z tym obszarem (dostępny na stronie www.parpa.pl) i pracuje obecnie nad systemem nadawania certyfikatów placówkom realizującym programy dotyczące przeciwdziałania przemocy. Przykładem działań zmierzających do wypracowania procedur i standardów obowiązujących lokalnie jest dokument opracowany przez Komisję Dialogu Społecznego ds. Poradnictwa Specjalistycznego przy Biurze Polityki Społecznej Urzędu m.st. Warszawy pod nazwą „Standardy prowadzenia poradnictwa przez organizacje pozarządowe na terenie Warszawy” (dostępny na s. 5). Komisję tworzą przedstawiciele kilkunastu organizacji pozarządowych udzielających porad i wsparcia z zakresu psychologicznego, prawnego, obywatelskiego, socjalnego. Potrzeba wypracowania takiego dokumentu zrodziła się po przeanalizowaniu trudności przy zakupie usług w ramach ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Zwrócono uwagę, że organizacje pozarządowe składając oferty na konkursy ogłaszane przez Biuro Polityki Społecznej z zakresu zadań wynikających z ustaw: o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, o pomocy społecznej, o przeciwdziałaniu narkomanii, o przeciwdziałaniu przemocy i innych pokrewnych, choć posługują się tym samym językiem (np. porada prawna, konsultacja psychologiczna), inny rodzaj usługi mają na myśli. Różnice dotyczyły kompetencji realizatorów, przygotowania do pracy z konkretną grupą beneficjentów, sposobu dokumentacji pracy, ciągłości zaplanowanych działań, jasności kontraktu zawieranego z klientem (cel, zakres i długość pomocy) i dostępności dla klientów. Tym samym rodziła się sytuacja, gdy za te same pieniądze realizowano diametralnie różne programy pod tymi samymi nazwami. Jedna strona (zleceniobiorcy) miała poczucie, że jej praca jest zbyt nisko i nieadekwatnie wyceniana, druga (zleceniodawca), że dostępność i jakość usług z tego zakresu na jej terenie jest dostateczna i równomierna. Bliższe przyjrzenie się dostępności i jakości pomocy (choćby w interesującym nas obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie) pokazało, że choć kontraktowano usługi (opłacano programy) w kilkunastu czy wręcz w kilkudziesięciu placówkach i punktach, to beneficjenci (klienci, pacjenci – tu też panuje duża dowolność) w konsekwencji trafiają do kilku zaledwie miejsc pomocowych, gdzie pomoc jest: kompleksowa, na wystarczająco wysokim poziomie, stabilna, świadczona zgodnie z potrzebami klienta, interdyscyplinarna, superwizowana i świadczona zgodnie z pewnymi standardami. Te standardy zebrano, omówiono i opisano na kilku spotkaniach Komisji Dialogu Społecznego ds. Poradnictwa Specjalistycznego. Komisja zadbała, aby dokument trafił do szerokich konsultacji społecznych (drogą mailową otrzymało go większość organizacji pozarządowych działających na terenie Warszawy). Kształt końcowy dokumentu jest oczywiście kompromisem między wieloma argumentami i zdaniami, ale pokazuje niezbędne minimum używania wspólnych określeń w obszarze pracy z klientem w trudnej sytuacji życiowej. Konkursy na zadania z zakresu pomocy społecznej (przeciwdziałania alkoholizmowi, przemocy, narkomanii, wykluczeniu społecznemu, pomocy osobom starszym, niepełnosprawnym itd.) na rok 2007 w Warszawie były już ogłaszane z uwzględnieniem tych standardów. Zachęcamy Państwa do dyskusji, także na łamach „Niebieskiej Linii”, na temat roli i zakresu standardów w obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

J. M., R. D.

Inne z kategorii

Nieoczywiste oznaki cierpienia – jak rozpoznać, że dziecko doznaje przemocy? [PODCAST]

30.06.2024

23.04.2024 o godzinie 18:00 odbył się webinar...

czytaj dalej

Konferencja „Psychoterapia Młodych”

31.01.2024

Zapraszamy do udziału w konferencji, którą objeliśmy matronatem.Konferencja odbędzie się 18-19.03.2024...

czytaj dalej