Narodziny standardu. Standaryzacja usług świadczonych na rzecz dziecka w kryzysie

Niebieska Linia nr 4 / 2009

Celem artykułu jest przedstawienie standaryzacji usług społecznych jako wielowątkowego procesu, rozłożonego w czasie i angażującego wiele podmiotów. Proces ten opisany został na przykładzie doświadczeń zespołu opracowującego standardy związane z interwencyjnym umieszczaniem dzieci w placówkach opiekuńczo-wychowawczych typu interwencyjnego lub w rodzinach zastępczych o charakterze pogotowia rodzinnego w tzw. trybie obywatelskim.

Czym jest standaryzacja?

Standaryzacja, w szerokim tego słowa rozumieniu, to uporządkowanie pewnych działań, nadanie im struktury w odniesieniu do funkcjonowania i misji poszczególnych podmiotów życia społecznego. W kontekście naszego tematu standaryzację rozumie się jako usystematyzowanie działań interwencyjnych podjętych przez różne instytucje, służby i organizacje w celu ochrony życia i zdrowia dziecka.

Bardziej precyzyjną definicję podaje Jerzy Boczoń w swojej książce Poradnik standaryzacji usług społecznych, opisując standaryzację jako proces zmierzający do określenia: "co - w jakiej ilości oraz na jakim poziomie - można zaproponować w ramach danej usługi na rzecz określonych jednostek i grup, adekwatnie do ich rozpoznanych potrzeb". Autor podkreśla, że rozpoznanie potrzeb jest pierwszym i kluczowym dla dalszej pracy etapem tego procesu.

Etapy procesu standaryzacji

I Rozpoznanie potrzeb

Pierwszym etapem procesu standaryzacji jest diagnoza, która polega na zebraniu jak największej ilości informacji na temat badanego obszaru, uwzględniających różne perspektywy i poglądy. Koordynator działań diagnostycznych jest niejako badaczem konstruującym jak najszerszy obraz pewnego zjawiska, poprzez czerpanie danych z dostępnej literatury, badań statystycznych, doświadczeń ekspertów (zarówno teoretyków, jak i praktyków w danej dziedzinie), debat społecznych. Efektem diagnozy jest określenie usługi lub zadania do zestandaryzowania. Odpowiednie rozpoznanie potrzeb jest punktem wyjścia do dalszej pracy i jest warunkiem właściwego określenia celu i kierunku działania standaryzacyjnego.

Geneza prac Zespołu Standaryzacyjnego. W czerwcu 2008 roku Federacja MAZOWIA zakończyła swój osiemnastomiesięczny projekt "Partnerstwo na rzecz dzieci, młodzieży i ich rodzin zagrożonych marginalizacją społeczną w dzielnicach Praga-Północ, Praga-Południe". Jednym z zasygnalizowanych w czasie czerwcowego seminarium problemów, którym należałoby się zająć w przyszłości, był brak jednoznacznie określonych kompetencji służb (kuratorzy, policja, pomoc społeczna) biorących udział w interwencyjnym umieszczaniu dzieci w placówkach. Stan ten rodził wiele nieporozumień i napięć. Ostatecznie podjęto decyzję o powołaniu Warszawskiego Zespołu Standaryzacyjnego, który miałby się zająć tą problematyką.

Federacja MAZOWIA, jako niezależna i neutralna wobec problemu organizacja, podjęła się roli facylitatora prac Zespołu.

Diagnoza problemu czyli etap wstępny pracy nad standardem. W celu przeprowadzenia diagnozy problemu na poziomie poszczególnych służb i instytucji Federacji MAZOWIA przeprowadziła telefoniczne wywiady z przedstawicielami dziewięciu powiatowych centrów pomocy rodzinie oraz odbyła cykl spotkań ze specjalistami zajmującymi się problematyką interwencyjnych umieszczeń dzieci w placówkach. Spotkania te spełniły kilka funkcji:

• diagnostyczną - naszkicowanie szerszego obrazu omawianego problemu;
• informacyjną - informowanie o dalszych zaplanowanych działaniach - powołaniu Zespołu Standaryzacyjnego;
• angażującą poszczególnych ekspertów w przyszłe działania - tworzenie tzw. koalicji wokół problemu;
• przygotowawczą - uświadomieniu wspólnego problemu oraz korzyści, jakie wynikną dla poszczególnych instytucji z opracowania wspomnianych wyżej standardów.

Konieczność opracowania standardu wynikła z luk prawnych dotyczących sposobu przeprowadzania interwencji w stosunku do dziecka, wobec którego sąd nie prowadzi postępowania, co w konsekwencji powoduje trudności: - z dowozem dziecka do placówki: pojawiają się pytania, kto jest za to odpowiedzialny, kto i z jakimi kwalifikacjami bierze w tym udział, jakimi środkami transportu, czy środki te są przystosowane do przewozu dzieci itp.; - w ustaleniu kompetencji służb zaangażowanych w procedurę (policjant, pracownik socjalny, kurator sądowy); - w ustaleniu miejsca, do którego dziecko ma zostać dowiezione.

II Powołanie zespołu

W skład zespołu powinni wchodzić przedstawiciele różnych środowisk - zarówno praktycy (wywodzący się np. z instytucji publicznych, organizacji pozarządowych, biznesu), jak i teoretycy (znawcy przedmiotu, naukowcy w danej dziedzinie). Zazwyczaj liczba uczestników waha się między 8 a 16. Najważniejszym celem, jaki obrała sobie koordynatorka na tym etapie przygotowawczym, było włączenie do prac Zespołu Standaryzacyjnego wszystkich zainteresowanych tematem służb i instytucji. Pominięcie jakiejkolwiek z nich groziłoby bowiem fiaskiem na etapie wdrażania standardów.

W pracach nad standardem uczestniczą przede wszystkim eksperci danej dziedziny, przedstawiciele wszystkich podmiotów (służby, instytucje, organizacje) zainteresowanych wprowadzeniem odpowiednich rozwiązań w ramach danego zadania bądź usługi. To oni są autorami rekomendowanych opracowań.

Pracę merytoryczną wspierają dodatkowo konsultanci (na przykładzie omawianego zadania - psychologowie i prawnicy), którzy uczestniczą w spotkaniach zespołu, dbając, by proponowane przez ekspertów rozwiązania były zgodne z założeniami i wartościami dziedziny, którą reprezentują (prawnicy, aby treść standardu nie była sprzeczna z prawem, psychologowie - aby rekomendacje zespołu gwarantowały zapewnienie psychologicznej potrzeby, np. bezpieczeństwa dziecka uczestniczącego w interwencji).

W pracach zespołu może uczestniczyć także doradca ds. standaryzacji usług społecznych, który śledzi pracę zespołu, ale bardziej jako zewnętrzny obserwator; nie bierze udziału w tworzeniu standardu. Pojawia się on co jakiś czas, przekazując swoje ewentualne sugestie i proponując kierunek dalszej pracy. Nie musi być to ekspert w dziedzinie, której standard dotyczy, powinien jednak być ekspertem w zakresie standaryzacji usług społecznych. Recenzent z kolei w ogóle nie uczestniczy w pracach zespołu. Kiedy ten ostatni uzna, że materiał jest już gotowy, przesyła go recenzentowi, i ten nanosi swoje uwagi.

Przy zespole mogą funkcjonować jeszcze facylitatora i redaktora/sekretarza. Facylitatorem nie musi być osoba znająca szczegółowo zagadnienia, którymi zajmuje się zespół. To bardziej specjalista znający się na procesie grupowym, który potrafi przeprowadzić zespół przez poszczególne etapy pracy nad standardem. Facylitator ściśle współpracuje z sekretarzem, który sporządza bieżące notatki ze spotkań, sprawozdania itp.

Rycina 2. Struktura Warszawskiego Zespołu Standaryzacyjnego

Skład Warszawskiego Zespołu Standaryzacyjnego przedstawia się następująco:

Eksperci Reprezentanci Kuratora Okręgowego Sądu Okręgowego w Warszawie oraz Sądu Okręgowego Warszawa Praga; Ośrodek Pomocy Społecznej Dzielnicy Praga-Północ i Praga-Południe; Wydział Prewencji, Komenda Stołeczna Policji; Zespoły Kuratorskiej Służby Sądowej, Sąd Rejonowy Warszawa-Praga oraz Sąd Rejonowy w Warszawie; Warszawskie Centrum Pomocy Rodzinie; Biuro Polityki Społecznej Urzędu m.st. Warszawa; Referat Profilaktyki Straży Miejskiej; Konsultanci (zaplecze psychologiczne): Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie "Niebieska Linia" IPZ (w pierwszym etapie prac); Fundacja Dzieci Niczyje. Konsultanci (zaplecze prawne): Stowarzyszenie Interwencji Prawnej Koordynator Zespołu Federacja Organizacji Służebnych MAZOWIA Sekretarze Zespołu Wolontariusze Recenzent Regionalne Centrum Informacji i Wspomagania Organizacji Pozarządowych Obserwatorzy pracy Zespołu Stowarzyszenie BORIS

III Praca zespołu nad standardem

Tworzenie standardu to trzeci, bardzo twórczy etap standaryzacji - zwykle trwa od 3 do 6 miesięcy. Cechuje się własną dynamiką, choć niezależnie od tego aspektu powinien uwzględniać następujące kwestie: identyfikację grupy, do której odnosi się określony standard, ustalenie hierarchii jej potrzeb, analiza możliwości i sposobów zaspokojenia tych potrzeb, określenie warunków realizacji danego zadania. Materiałem wyjściowym do pracy jest przeprowadzona wcześniej diagnoza badanego zjawiska. Na jej podstawie zespół dookreśla cele i misję swojej pracy oraz oczekiwane rezultaty zastosowania standardów.

Na podstawie przeprowadzonej diagnozy określono cel pracy Warszawskiego Zespołu Standaryzacyjnego, czyli opracowanie standardów umieszczania dzieci w placówkach interwencyjnych oraz rodzinnych domach opieki zastępczej, w sytuacji:

• bez postanowienia sądu (kiedy potrzebna jest natychmiastowa interwencja) oraz
• wydania postanowienia sądu (gdy wszelkie inne sposoby pracy z rodziną zawiodły).

W pierwszej kolejności Zespół zdecydował się opracować standard umieszczania dzieci w placówkach typu interwencyjnego lub w rodzinnych domach opieki zastępczej bez postanowienia sądu (tzw. tryb obywatelski).

Wynikiem opracowania i wdrożenia standardu będzie zmniejszenie zagrożenia dla zdrowia i życia dziecka znajdującego się w sytuacji kryzysowej, spowodowanej brakiem należytej opieki ze strony rodziców/prawnych opiekunów. Efektem realizacji standardu będzie sprawne umieszczenie dziecka w placówce interwencyjnej lub w rodzinie zastępczej o charakterze pogotowia rodzinnego, zmniejszenie u dziecka stresu spowodowanego okolicznościami, w jakich się znalazło, usprawnienie współpracy osób, służb i instytucji uczestniczących w zdarzeniu. Praca została rozpoczęta w połowie października 2008 roku. Zespół spotykał się średnio raz w miesiącu na dwie godziny. Praca nad treścią standardu trwała pięć spotkań. W lutym 2009 roku odbyły się dodatkowo cztery spotkania podzespołów tematycznych. Zespół nie posiadał jednej siedziby, gdzie odbywałyby się jego posiedzenia - korzystał z różnych miejsc zaproponowanych przez jego uczestników (Sąd Rejonowy dla Pragi-Północ, Ośrodek Adopcyjno-Opiekuńczy przy Nowogrodzkiej, Urząd Dzielnicy Praga-Południe, Biuro Polityki Społecznej m.st. Warszawy oraz w siedziba Fundacji Dzieci Niczyje).

Pierwsze spotkania miały charakter głównie diagnostyczny. Ich celem było ostateczne nazwanie problemów, które Zespół zamierza rozwiązać. Okazało się, że nie lada problem stanowiło samo określenie podstawowych komponentów definicyjnych standardu, jak grupa docelowa (kim jest owo "dziecko"), zasięg standardu (Warszawa, poza Warszawą?)

Kolejne prace dotyczyły szukania możliwych rozwiązań i weryfikowania ich z opiniami konsultantów. Po każdym spotkaniu Zespół otrzymywał zredagowaną przez Zespół Redakcyjny (sekretarza współpracującego z koordynatorką) notatkę opracowanego standardu. Następnie miał trzy tygodnie na ustosunkowanie się do przedstawionej treści i przesłanie swoich komentarzy. Komentarze stanowiły punkt wyjścia do kolejnego spotkania Zespołu.

W lutym 2009 roku koordynatorka (facylitator) postanowiła podzielić Zespół na cztery podgrupy, które miały się zająć następującymi tematami:

• wartości wokół standardu, kodeks etyczny oraz kwalifikacje kadry;
• monitoring i ewaluacja;
• przewóz dziecka - warunki techniczne;
• lobbowanie na rzecz standardu - zasoby i możliwości.

Koordynatorka prac zespołu wyłoniła liderów poszczególnych grup odpowiedzialnych za: zorganizowanie spotkania, przekazanie pozostałym uczestnikom swojej podgrupy instrukcji i zadań do wykonania, sporządzenie raportu z posiedzenia swojej grupy tematycznej, przesłanie go koordynatorce oraz zaprezentowanie na wspólnym spotkaniu wszystkich podzespołów.

Podzespoły przedstawiły na forum wyniki swojej pracy. Podsumowana została także dotychczasowa praca Zespołu w postaci wykresów i mapek poznawczych, ilustrujących w prosty, obrazowy sposób procedury związane z umieszczaniem dziecka w palcówkach. Warszawskie Centrum Pomocy Rodzinie sporządziło wykaz interwencji przeprowadzonych na terenie Warszawy, na skutek których dzieci zostały objęte opieką w placówkach opiekuńczo-wychowawczych.

Dodatkowo kompletuje się opinie prawne wobec istniejących przepisów (niezależne kancelarie prawnicze). Przed zespołem redakcyjnym stoi zadanie naniesienia uwag, które zostały przysłane przez zewnętrznego recenzenta. Po merytorycznym wkładzie Zespołu należy w szerszym gronie zastanowić się nad możliwościami wdrożenia opracowanej procedury. Zespół wskazał również na potrzebę zajęcia się kolejnym standardem związanym z interwencyjnym umieszczaniem dzieci w placówkach opiekuńczo-wychowawczych, lecz tym razem w sytuacji po wydaniu postanowienia sądu. Planowane jest zorganizowanie seminarium dla wszystkich decydentów - przedstawicieli służb i instytucji zainteresowanych rozwiązaniem istniejących obecnie trudności w tej kwestii. Celem seminarium będzie z jednej strony zaprezentowanie wypracowanego przez Zespół materiału, z drugiej strony szukanie możliwości wdrożenia standardu.

Praca nad tworzeniem standardu nie kończy zatem procesu standaryzacji, to tylko jeden z jego elementów. Po opracowaniu rekomendowanych rozwiązań, przychodzi czas na dalsze fazy.

IV. Stanowienie standardu

Celem tego etapu jest upowszechnianie idei towarzyszącej standardom poprzez publiczne debaty, seminaria, promocję, to także umiejscowienie rozwiązań opracowanego standardu w szerszym kontekście społecznym, uwzględniającym funkcjonowanie poszczególnych elementów infrastruktury społecznej. To moment na określenie, kto i w jakim zakresie jest odpowiedzialny za realizację wypracowanych rozwiązań. Na tym etapie, jeśli istnieje potrzeba, uruchomiony zostaje proces legislacyjny, który daje formalne podstawy wdrożenia i realizowania standardu.

V. Wdrażanie standardu

Na tym etapie sprawdza się, często stopniowo, na zasadzie pilotażu, na ile rozwiązania proponowane w standardzie rzeczywiście pasują do rzeczywistości i odpowiadają na potrzeby grupy odbiorczej.

VI. Monitoring i ewaluacja

Etap ten koncentruje się na kontroli realizowanego zadania poprzez narzędzia monitoringu i ewaluacji, opartych na zoperacjonalizowanych wskaźnikach. To także moment na formułowanie wniosków i zaleceń, przy równoczesnym wykazaniu słabości zaproponowanych rozwiązań. Etap ten kończy się weryfikacją standardu.

Podsumowanie

Praca nad standardem stwarza okazję do dyskusji w szerszym, interdyscyplinarnym gronie. Identyfikuje i integruje podmioty zaangażowane w daną sferę społeczną. Przedstawiciele instytucji, organizacji zaangażowanych w ten proces mają okazję poznać bliżej pozostałych partnerów dialogu społecznego, przyjrzeć się metodom i sposobom ich pracy, a także misji, którą sobie określili.

Różnorodne podejście do omawianego problemu, oprócz swoich zalet, cechuje się także pewnymi trudnościami. Praca nad standardem nie jest bowiem sumą doświadczeń poszczególnych instytucji i służb - jest trudnym i rozciągniętym w czasie procesem negocjacyjnym, uwzględniającym specyfikę, normy, stosowane różnorodne rozwiązania i metody pracy poszczególnych podmiotów.

Pozostaje nadzieja, że wysiłek podjęty przez interdyscyplinarne grono ekspertów zaowocuje nie tylko opublikowaniem standardu jako przykładu pewnych optymalnych rozwiązań, ale stanie się dobrą praktyką dla Warszawy oraz dodatkowo wzmocni międzysektorową współpracę na rzecz rodziny w kryzysie.

Z.O.

Inne z kategorii

Konferencja prasowa dotycząca platformy 116.sos.pl

17.01.2024

W dniu dzisiejszym odbyła się konferencja prasowa Ministra Cyfryzacji Krzysztofa...

czytaj dalej

Nieoczywiste oznaki cierpienia – jak rozpoznać, że dziecko doznaje przemocy? [PODCAST]

30.06.2024

23.04.2024 o godzinie 18:00 odbył się webinar...

czytaj dalej