Nowe procedury współpracy funkcjonariuszy Policji z kuratorską służbą sądową

Niebieska Linia nr 3 / 2011

Policja i kuratorska służba sądowa są odpowiedzialne za podjęcie wszelkich możliwych starań, aby nie dopuścić do popełnienia przestępstwa, zwłaszcza przez osobę uprzednio karaną. Oddziaływania dzielnicowego na osoby zamieszkujące w jego rejonie nie będą w pełni skuteczne, bez uzyskania od kuratorów sądowych informacji na temat toczącego się wobec nich procesu probacyjnego. Natomiast zdobycie pełnej wiedzy na temat zachowania się skazanego w okresie próby, jest gwarancją podjęcia właściwych oddziaływań na niego, a w razie potrzeby odpowiedniej reakcji ze strony kuratora lub sądu.

Dlatego współpraca obu służb jest niezbędna w przypadkach osób karanych za popełnienie przestępstw, zwłaszcza tych, związanych z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej, a zatem bezpośrednio zagrażających społeczności.

Podstawowe dane statystyczne

W Polsce sądy niezwykle często stosują środki probacyjne, w tym oddają skazanych pod dozór kuratora sądowego.

Zgodnie z danymi statystycznymi na dzień 31 grudnia 2010 roku dozór kuratora sądowego wykonywano w 228.714 sprawach z warunkowym zawieszeniem wykonania kary¹. Oprócz tego, dozór kuratora sądowego sprawowano w 45.661 sprawach dotyczących warunkowego przedterminowego zwolnienia². Łącznie na dzień 31 grudnia w 2010 roku dozór kuratora sądowego sprawowano w ponad 275.000 sprawach dotyczących warunkowego zawieszenia i warunkowego zwolnienia z wykonania kary pozbawienia wolności. Liczby te pokazują, jak duża jest grupa osób skazanych, oddanych pod dozór kuratora sądowego i jak konieczna jest sprawna współpraca służb publicznych, które mogą i powinny w sposób właściwy oddziaływać na sprawców w tym okresie.

Obowiązujące uregulowania prawne

Obecne normy prawne tworzą ramy do współpracy różnych służb państwowych, w tym Policji i kuratorskiej służby sądowej, nie przewidując jednak szczegółowych unormowań w tym zakresie.

Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 roku o Policji (tekst jednolity: Dz.U. z 2007 roku Nr 43, poz. 277 z późn. zm.) przewiduje już w art. 1 ust. 2 pkt 3 obowiązek inicjowania i organizowania działań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi. W art. 15 ust. 1 pkt 6 ustawy wskazano, że Policja ma m.in. prawo do żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych (...); wymienione instytucje, organy i jednostki są obowiązane, w zakresie swojego działania, do udzielenia tej pomocy, w obszarze obowiązujących przepisów prawa. Policja może zatem żądać od kuratorów sądowych, będących organem wykonawczym sądu (instytucji państwowej) pomocy w zakresie realizacji zadań ustawowych.

Analogicznie, w przepisach ustrojowych dotyczących kuratorskiej służby sądowej, a także w innych przepisach kodeksowych lub wykonawczych, można odnaleźć normy, statuujące obowiązek współpracy innych służb, w tym Policji, z kuratorami sądowymi.

Ustawa z dnia z dnia 27 lipca 2001 roku o kuratorach sądowych(Dz.U. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.) w art. 9 pkt 5 stanowi, że wykonując swoje obowiązki służbowe kurator zawodowy ma prawo do żądania od Policji (...) pomocy w wykonywaniu czynności służbowych. Przepisy art. 174 Kodeksu postępowania karnego określają zakres działań kuratora sądowego podczas sprawowania dozoru. W punkcie 6 wskazano, że jednym z podstawowych działań kuratora sądowego jest (...) zbieranie niezbędnych informacji od organów administracji rządowej (...). Zgodnie z przepisami ustawy o Policji (art. 6) organami administracji rządowej na obszarze województwa jest m.in. komendant powiatowy (miejski) Policji, a także komendant komisariatu Policji.

Podobnie, w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 czerwca 2002 roku w sprawie zakresu praw i obowiązków podmiotów sprawujących dozór, zasad i trybu wykonywania dozoru oraz trybu wyznaczania przez stowarzyszenia, organizacje i instytucje swoich przedstawicieli do sprawowania dozoru (Dz.U. Nr 91, poz. 812), w § 5 pkt 2 wskazano, że kurator sądowy, wykonując swoje obowiązki w zakresie powierzonego dozoru ma prawo do zapoznawania się z (...) innymi źródłami informacji o skazanym, będącymi w posiadaniu organów administracji rządowej (...) w zakresie niezbędnym do efektywnego sprawowania dozoru.

Najnowsze rozwiązania ustawowe, w postaci ustawy z dnia 10 czerwca 2010 roku o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 125, poz. 842) wręcz wymuszają faktyczną współpracę pomiędzy Policją i kuratorami sądowymi i to nie tylko w zakresie zespołów interdyscyplinarnych i grup roboczych, ale przede wszystkim w zakresie realizacji nowej instytucji z art. 12d ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie(Dz.U. Nr 180, poz. 1493) z późn. zm.). Instytucja ta, w postaci wniosku kuratora o zarządzenie wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności lub odwołania warunkowego zwolnienia wobec uprzednio skazanego sprawcy kolejnych aktów przemocy w rodzinie, skorelowana jest z uprzednimi nowymi kompetencjami Policji, umożliwiającymi bezpośrednie zatrzymanie sprawcy przemocy.

Procedury - policja - kuratorzy

29 listopada 2010 roku w Ministerstwie Sprawiedliwości nastąpiło uroczyste podpisanie dokumentu pt. Procedury współpracy służby kuratorskiej oraz funkcjonariuszy Policji w stosunku do osób, wobec których wykonywane jest orzeczenie sądu w związku z popełnieniem czynów karalnych polegających na stosowaniu przemocy lub groźby bezprawnej³(zwanego dalej "Procedurami") przez Ministra Sprawiedliwości, Komendanta Głównego Policji oraz czterech przedstawicieli Krajowej Rady Kuratorów. Procedury weszły w życie  1 stycznia 2011 roku i zaczęły obowiązywać na terenie całego kraju.

Dokument ten składa się z 20 punktów, umieszczonych w trzech zasadniczych częściach: Zasady ogólne, Procedury szczegółowe i Procedury przejściowe.

Zasady ogólne

Istotą uregulowań zawartych w punktach 1-6 Procedur jest określenie działań obu służb na poziomie lokalnym, a w szczególności nawiązania i określenia ogólnych zasad współpracy przez kierowników jednostek organizacyjnych Policji i kuratorskiej służby sądowej, dotyczących wszystkich spraw dozorowych, a także nadzorów nad wykonaniem środków karnych wobec osób dorosłych albo nadzorów nad nieletnimi sprawcami przestępstw.

W punkcie 1 określono zasadę wzajemnej współpracy kuratorskiej służby sądowej i Policji, co jest wypełnieniem wspomnianych powyżej uregulowań ustawowych i podustawowych. Celem owej współpracy jest szybka i właściwa wymiana informacji, a także skuteczna reakcja na osoby, wobec których wykonywane jest orzeczenie sądu.

Współpraca taka dotyczy spraw związanych z popełnieniem czynów karalnych polegających na stosowaniu przemocy lub groźby bezprawnej, a zatem zachowań sprawców, bezpośrednio zagrażających bezpieczeństwu obywateli. W szczególności chodzi o sprawy, w których kurator sądowy sprawuje dozór nad sprawcą czynu zabronionego, ewentualnie nadzór nad sprawcą nieletnim albo nadzór nad wykonaniem środków karnych wobec osób dorosłych.

Wskazano także na potrzebę ustalenia elastycznych sposobów i form współpracy pomiędzy kierownikami komórek organizacyjnych obu służb na poziomie lokalnym. Podkreślono, że najważniejszy jest cel, w postaci najbardziej efektywnej wymiany informacji, a także różnorakich form współdziałania i współoddziaływania na podopiecznych.

W wyniku podjętych działań określonych w pkt. 3, 4 i 5 Procedur,w postaci konieczności sporządzenia i przekazania sobie nawzajem danych dotyczących rejonów działań poszczególnych funkcjonariuszy publicznych, każdy dzielnicowy powinien uzyskać informację dotyczącą danych teleadresowych (telefon służbowy, fax, e-mail, etc.) kuratorów sądowych wykonujących działania na terenie, w którym pełni służbę, a każdy kurator sądowy informację jaki dzielnicowy czy dzielnicowi pełnią służbę na terenie wykonywania przez niego czynności służbowych, analogicznie wraz z jego danymi teleadresowymi.

Procedury szczegółowe

a. Przesyłanie informacji o objęciu dozoru oraz jej odnotowanie w urządzeniach ewidencyjnych (pkt. 7, 8 i 9)

Zgodnie z opracowaną w Ministerstwie Sprawiedliwości Metodologią prowadzenia dokumentacji w sprawach dotyczących dozoru kuratora sądowego, po przydzieleniu kuratorowi sądowemu sprawy, do dozorowanego jest przesyłana informacja o powierzeniu sprawowania dozoru konkretnemu kuratorowi sądowemu, wraz z pouczeniem i danymi teleadresowymi Zespołu oraz konkretnego kuratora sądowego.

Kolejny egzemplarz w/w wypełnionego druku należy jednocześnie przesłać do komendanta powiatowego (miejskiego/rejonowego) Policji, właściwego ze względu na miejsce pobytu podopiecznego. Po wpłynięciu w/w informacji do jednostki Policji, pismo zostanie przekazane drogą służbową właściwemu dzielnicowemu, celem zapoznania i dalszego wykonania.

b. Wymiana informacji na etapie opracowywania sprawozdania z objęcia dozoru (pkt 10)

Przygotowując się do sporządzenia sprawozdania z objęcia dozoru, kurator sądowy powinien zgromadzić niezbędne informacje o osobie dozorowanego, w tym w szczególności o jego uprzednich kontaktach z wymiarem sprawiedliwości lub organami ścigania, zwłaszcza z policją. W tym celu kurator sądowy powinien nawiązać kontakt z dzielnicowym i uzyskać niezbędne informacje. Mogą oni także omówić ewentualny harmonogram wspólnych oddziaływań na dozorowanego (np. wizyty w miejscu zamieszkania dozorowanego, patrole, rozmowy z pokrzywdzonymi, etc.).

Procedury stanowią, że pierwszy kontakt powinien odbyć się w drodze osobistego spotkania, na którym przedstawiciele obu służb wymienią się dodatkowymi danymi teleadresowymi i ewentualnie ustalą formy i sposoby dalszych kontaktów. Kolejne kontakty mogą przebiegać w dowolny sposób i w najbardziej dogodnej formie (rozmowa telefoniczna, e-mail, komunikator internetowy, faks etc,), dostosowanej dla poszczególnych przypadków. W sytuacji, gdy współpraca odbywa się już od pewnego czasu i funkcjonariusze publiczni znają się osobiście, mogą odstąpić od osobistego spotkania w każdej nowej sprawie, wykorzystując dotychczasowy sprawny kanał przesyłania informacji.

c. Wymiana informacji na dalszym etapie sprawowania dozoru (pkt. 11-14).

W okresie sprawowanego przez kuratora sądowego dozoru, przedstawiciele obu służb powinni wymieniać się informacjami istotnymi z punktu widzenia realizowanych przez nich zadań.

W zależności od uprzednich ustaleń, podjętych na szczeblu kierowników i komendantów, a także na pierwszym spotkaniu w konkretnej sprawie lub wypracowanych w toku wzajemnej współpracy, kurator sądowy informuje dzielnicowego o istotnych zdarzeniach dotyczących podopiecznego. Zdarzeniami takimi mogą być przede wszystkim okoliczności dotyczące aktywności kuratora w zakresie składania do sądu wniosków odnośnie osoby dozorowanego.

Procedury określają także jakiego rodzaju informacje dzielnicowi powinni przekazywać kuratorom sądowym. Są to informacje o dokonanej wobec podopiecznego interwencji, zatrzymaniu, zatrzymaniu w związku z przewiezieniem na Izbę Wytrzeźwień, prowadzonym postępowaniu przygotowawczym lub w sprawach o wykroczenie, poszukiwaniu, tymczasowym aresztowaniu, a także innych istotnych okolicznościach.

W szczególności, w razie wykonywania wobec dozorowanych obowiązków probacyjnych albo niektórych środków karnych związanych z:

1. powstrzymaniem się od nadużywania alkoholu,
2. powstrzymaniem się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,
3. zakazem zbliżania się do określonych miejsc lub osób,
4. zakazem kontaktowania się z określonymi osobami,

dzielnicowy powinien poinformować kuratora o wszelkich sygnałach świadczących o możliwym naruszaniu w/w obowiązków. Informacja taka będzie pomocna kuratorowi przy składaniu do sądu właściwego wniosku.

Na marginesie podnieść trzeba, że Procedury znakomicie wpisują się w realizację zadań dzielnicowych, określonych w zarządzeniu nr 528 Komendanta Głównego Policji z dnia 06 czerwca 2007 roku w sprawie form i metod wykonywania zadań przez dzielnicowego i kierownika rewiru dzielnicowych⁵. Jeżeli bowiem do podstawowych zadań dzielnicowych należy gromadzenie informacji "o osobach zamieszkałych lub przebywających w jego rejonie służbowym, które ze względu na swoją przeszłość, aktualny tryb życia i zachowania stwarzają zagrożenie porządku i bezpieczeństwa publicznego, a w szczególności o osobach (...) karanych" (zob. § 10 ust. 1 pkt 1 zarządzenia⁶), to współpraca z kuratorami sądowymi, wykonującymi czynności wobec takich właśnie osób, umożliwia w pełni ich realizację.

d. Zmiana właściwości terytorialnej (pkt 15)

W czasie sprawowania dozoru może się zdarzyć, że skazany tymczasowo zmieni miejsce pobytu, a zatem brak podstaw do przekazania sprawy innemu kuratorowi sądowemu (właściwie: sądowi rejonowemu). W takim przypadku, gdy kurator sądowy nie dysponuje informacją dotyczącą skazanego, która jest konieczna dla podjęcia właściwych czynności, może zwrócić się pisemnie (lub w inny, uzgodniony uprzednio sposób) do komendanta powiatowego/miejskiego lub rejonowego Policji, właściwego dla miejsca pobytu skazanego, o udzielenie informacji będącej w jego posiadaniu.

e. Wspólne działania obu służb (pkt 16)

Procedury przewidują także możliwość bezpośredniej współpracy przedstawicieli obu służb w terenie, w środowisku dozorowanego. Wspólne działania dzielnicowych i kuratorów sądowych mogą dotyczyć zarówno skutecznego oddziaływania na podopiecznego, jak i na jego najbliższą rodzinę (zwłaszcza na osoby pokrzywdzone przestępstwem). Możliwe są zatem: wspólne uczestniczenie w obchodach rejonu służbowego dzielnicowego, wizyty domowe u dozorowanego w celu podjęcia pracy zarówno z dozorowanym, jak i pokrzywdzonymi, np. przemocą w rodzinie, etc. Zakres i sposób wspólnych działań pomiędzy kuratorem a dzielnicowym powinien być zgodny z ustalonymi uprzednio zasadami współpracy.

f. Informowanie o zakończeniu dozoru (pkt 17)

Procedury wymagają poinformowania dzielnicowego o zakończeniu dozoru w przypadkach, gdy dozór ustaje z uwagi na nadzwyczajne okoliczności. Mogą to być np. wcześniejsze zwolnienie przez sąd z dozoru, zarządzenie wykonania kary pozbawienia wolności, odwołanie warunkowego zwolnienia, zmiana kuratora sądowego w trakcie dozoru, np. z uwagi na zmianę miejsca pobytu skazanego, itp. Informacja ta, zwłaszcza w przypadku zarządzenia wykonania kary lub odwołania warunkowego zwolnienia, jest szczególnie istotna z punktu widzenia ochrony pokrzywdzonego, w szczególności przemocą w rodzinie. Dzielnicowy powinien wówczas nawiązać kontakt z pokrzywdzonymi i poinformować ich o właściwych sposobach unikania zagrożenia ze strony skazanego⁷, który oczekuje na osadzenie.

g. Inne formy współpracy (pkt 18)

Procedury pozostawiają obu służbom inne, dodatkowe formy i sposoby współpracy w zakresie skutecznego oddziaływania na podopiecznego i wymiany informacji. Pozostawienie swobody w możliwościach rozbudowywania poziomów i form współpracy, wydaje się niezbędne, aby móc w ramach Procedur zrealizować nowe, niestandardowe pomysły współpracy, wykraczające poza ramy możliwe do opisania w uregulowaniach obowiązujących dla wszystkich. Uzgodnienia w tym zakresie powinny być ujęte we wstępnych porozumieniach podjętych przez jednostki organizacyjne Policji i Zespoły kuratorskiej służby sądowej.

Procedury przejściowe

Procedury przejściowe dotyczą problematyki przekazywania informacji w zakresie spraw dozorowych i nadzorowych prowadzonych wobec sprawców czynów polegających na stosowaniu przemocy lub groźby bezprawnej będących w toku w chwili wejścia w życie Procedur.

a. Konieczność przekazania informacji o sprawach będących w toku, a dotyczących dozorów i nadzorów sprawców czynów polegających na stosowaniu przemocy lub groźby bezprawnej

Przepisy przejściowe mają za zadanie uregulowanie sytuacji spraw wszczętych przed dniem wejścia w życie Procedur i z natury rzeczy znajdujących się na różnych etapach ich realizacji. Ustalono, że ostatecznym terminem na przekazanie właściwym komendantom powiatowym (miejskim/rejonowym) Policji informacji dotyczących spraw dozorowych (nadzorów) w związku z popełnieniem czynów karalnych, polegających na stosowaniu przemocy lub groźby bezprawnej, będzie dzień 30 września 2011 roku.

b. Konieczność przekazania informacji o sprawach dotyczących przemocy w rodzinie

Z uwagi na szczególną troskę o bezpieczeństwo osób pokrzywdzonych przemocą w rodzinie ustalono, że informacje dotyczące spraw dozorowych prowadzonych przez kuratorów sądowych przed wejściem w życie niniejszej procedury wobec sprawców przemocy lub groźby jej użycia w stosunku do najbliższych powinny być przekazane niezwłocznie, nie później niż do dnia 31 grudnia 2010 roku. Działania w tym zakresie zostały już przez kuratorów sądowych zrealizowane.

Podsumowanie

Procedury stanowią pierwszy krok w stronę nawiązania ścisłej współpracy pomiędzy służbami realizującymi podobne zadania w celu zapobieżenia (w szczególności ponownego) naruszania porządku prawnego. Podstawowym celem Procedur jest odpowiednia (szybka i skuteczna) reakcja na sprzeczne z prawem zachowania sprawcy przestępstwa, a także ochrona osób pokrzywdzonych przestępstwem, w szczególności przemocą w rodzinie. Opisane powyżej uregulowania powinny doprowadzić do zwiększenia bezpieczeństwa pokrzywdzonych, poprzez właściwe oddziaływanie na sprawcę w celu zmiany jego postawy, ewentualnie jego natychmiastową izolację od osoby pokrzywdzonej.

¹ Dane pochodzą z MS - Wydział Statystyki MS-S10r SPRAWOZDANIE z sądowego wykonywania orzeczeń według właściwości rzeczowej w sądzie rejonowym za 2010 rok oraz z MS - Wydział Statystyki MS-10o SPRAWOZDANIE z sądowego wykonywania orzeczeń według właściwości rzeczowej w sądzie okręgowym za 2010 rok;

² Dane pochodzą z MS - Wydział Statystyki MS-10o SPRAWOZDANIE z sądowego wykonywania orzeczeń według właściwości rzeczowej w sądzie okręgowym za 2010 rok;

³ tekst dokumentu wraz z dodatkowymi informacjami znajduje się na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości, w zakładce: "Działalność", w podzakładce: "Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie".

⁴ Treść zarządzenia dostępna jest na stronie internetowej: http://www.policja.pl/palm/pol/276/Dzielnicowi.;

⁵ "§ 10.1. W ramach rozpoznania osobowego dzielnicowy na bieżąco zdobywa informacje o osobach zamieszkałych lub przebywających w jego rejonie służbowym, które ze względu na swoją przeszłość, aktualny tryb życia i zachowania stwarzają zagrożenie porządku i bezpieczeństwa publicznego, a w szczególności o osobach:

1. karanych oraz korzystających z przepustki lub przerwy w odbywaniu kary;
2. podejrzewanych o prowadzenie działalności przestępczej;
3. uzależnionych od alkoholu, narkotyków lub innych środków odurzających;
4. nieletnich zagrożonych demoralizacją i sprawców czynów karalnych.

2. Dzielnicowy w stosunku do osób, o których mowa w ust. 1, podejmuje następujące czynności:

1. prowadzi z nimi rozmowy profilaktyczne;
2. stosuje wobec nich środki oddziaływania wychowawczego i społecznego lub występuje o ich zastosowanie;
3. inicjuje działania w zakresie organizowania pomocy w umieszczeniu w zakładzie odwykowym, leczniczym lub opiekuńczym.

3. W ramach rozpoznania osobowego dzielnicowy powinien utrzymywać kontakty z osobami, które - z racji wykonywanego zawodu, pełnionej funkcji oraz w związku z ich działalnością społeczną lub zainteresowaniami - mogą mieć wpływ na funkcjonowanie środowiska lokalnego i dzięki którym mogą być podejmowane skuteczne działania zapobiegające popełnianiu przestępstw i wykroczeń. 4. Dzielnicowy powinien kontaktować się z osobami - potencjalnymi ofiarami przestępstw i wykroczeń - w celu wskazania im właściwych sposobów unikania zagrożenia.".

⁶ Zob. § 10 ust. 4 w/w zarządzenia 528 Komendanta Głównego Policji.

Michał Lewoc - sędzia, koordynator ds. Realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, Departament Praw Człowieka w Ministerstwie Sprawiedliwości.