Pracownicy oświaty i procedura „Niebieskie karty”

Niebieska Linia 3/2012

Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z 13 września 2011 r. w sprawie procedury Niebieskie Karty" oraz wzorów formularzy Niebieska Karta" wydanym jako akt wykonawczy na podstawie art. 9d ust. 5 ustawy z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, pracownicy oświaty są jednym z organów, na który ustawodawca nałożył obowiązek prowadzenia procedury Niebieskie Karty".

Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie jest aktem prawnym szczególnej wagi w odniesieniu do ochrony osób dotkniętych przemocą w rodzinie. Długo oczekiwana nowelizacja ustawy została dokonana ustawą z 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2010 nr 125 poz. 842). Weszła ona w życie 1 sierpnia

2010 r. i wprowadziła wręcz rewolucyjne zmiany odnoszące się do ochrony ofiar przemocy w rodzinie. Przede wszystkim wprowadziła nowe podmioty mające obowiązek prowadzenia procedury Niebieskie Karty". Obecnie ciąży on na pracownikach:

• oświaty;

• służby zdrowia;

• policji;

• pomocy społecznej;

• gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych.

Ponadto Rozporządzenie Rady Ministrów z 13 września 2011 r.  w sprawie procedury Niebieskie Karty" oraz wzorów formularzy Niebieska Karta" wydane jako akt wykonawczy na podstawie art. 9d ust. 5 ustawy z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, określa:

• przebieg procedury Niebieskie Karty",

• wzory formularzy Niebieskiej Karty" wypełniane przez przedstawicieli podmiotów realizujących procedurę.

Początek procedury jest jednakowy dla wszystkich służb - uruchomienie jej następuje przez wypełnienie formularza Niebieska Karta -A" przez przedstawiciela jednego z podmiotów wymienionych w art. 9d ust. 2 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, w obecności osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie. Obowiązek ten dotyczy w szczególności pracowników oświaty. W przypadku podejrzenia stosowania przemocy w rodzinie wobec dziecka, czynności podejmowane i realizowane w ramach procedury przeprowadza się zasadniczo w obecności rodzica, opiekuna prawnego bądź faktycznego. Jeżeli jednak to właśnie te osoby są podejrzewane o stosowanie przemocy wobec dziecka, to działania z udziałem małoletniego przeprowadza się w obecności pełnoletniej osoby najbliższej w rozumieniu art. 115 § 11 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.j. Zgodnie z tym przepisem osoba najbliższa to współmałżonek, wstępni, zstępni, rodzeństwo i powinowaci, a także osoby pozostające w faktycznym wspólnym pożyciu z osobą pokrzywdzoną.

Działania z udziałem dziecka, co do którego istnieje podejrzenie, że jest dotknięte przemocą w rodzinie, powinny być prowadzone w miarę możliwości w obecności psychologa. Rozmowę z osobą, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie lub reprezentuje interes małoletniego, przeprowadza się w warunkach gwarantujących swobodę wypowiedzi i poszanowanie godności tej osoby oraz zapewniających jej bezpieczeństwo.

Po wypełnieniu formularza Niebieska Karta - A" osobie, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, przekazuje się formularz Niebieska Karta - B". Jeżeli skrzywdzone jest dziecko, formularz Niebieska Karta - B" przekazuje się rodzicowi, opiekunowi prawnemu lub faktycznemu bądź osobie zgłaszającej podejrzenie stosowania przemocy w rodzinie.

Po sporządzeniu formularza Niebieska Karta -A" należy przekazać go do przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego niezwłocznie, nie później niż w terminie 7 dni od dnia wszczęcia procedury. Kopię wypełnionego formularza Niebieska Karta -A" pozostawia się u wszczynającego procedurę. Przekazanie formularza Niebieskiej Karty" do zespołu interdyscyplinarnego rozpoczyna wnikliwe badanie sprawy i podjęcie odpowiednich kroków w celu zabezpieczenia interesów dziecka.

Zespoły interdyscyplinarne działają zazwyczaj przy ośrodkach pomocy społecznej, choć nie są ich częścią. Ośrodki zapewniają takim zespołom zaplecze techniczno-organizacyjne, co jednak nie powoduje włączenia zespołów w strukturę organizacyjną OPS. W skład zespołu interdyscyplinarnego wchodzą przedstawiciele:

• jednostek organizacyjnych pomocy społecznej;

• gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych;

• policji;

• oświaty;

• ochrony zdrowia;

• organizacji pozarządowych;

• kuratorzy sądowi.

W skład zespołu interdyscyplinarnego mogą także wchodzić prokuratorzy i przedstawiciele innych podmiotów, działających na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Zadaniem zespołu interdyscyplinarnego jest przede wszystkim realizacja działań określonych w gminnym programie przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie, a także integrowanie i koordynowanie działań podmiotów specjalistów w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

Zespół interdyscyplinarny może tworzyć grupy robocze, których celem jest rozwiązywanie problemów związanych z wystąpieniem przemocy w rodzinie w indywidualnych przypadkach. W skład grup roboczych wchodzą przedstawiciele:

• jednostek organizacyjnych pomocy społecznej;

• gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych;

• policji;

• oświaty;

• ochrony zdrowia.

W skład grup roboczych mogą wchodzić także kuratorzy sądowi oraz przedstawiciele innych podmiotów -specjaliści w dziedzinie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Członkowie zespołu interdyscyplinarnego oraz grup roboczych wykonują zadania w ramach obowiązków służbowych lub zawodowych. Prace w ramach grup roboczych są prowadzone w zależności od potrzeb zgłaszanych przez zespół interdyscyplinarny lub wynikających z problemów występujących w indywidualnych przypadkach.

W ramach procedury Niebieskiej Karty" do szczególnych zadań przedstawicieli oświaty wynikających z tejże procedury należy:

1. Udzielenie kompleksowych informacji o:

a) możliwościach uzyskania pomocy, w szczególności psychologicznej, prawnej, socjalnej i pedagogicznej oraz wsparcia, w tym o instytucjach i podmiotach świadczących specjalistyczną pomoc na rzecz osób dotkniętych przemocą w rodzinie,

b) możliwościach podjęcia dalszych działań, mających na celu poprawę sytuacji osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie.

2. Niezwłoczne zorganizowanie dostępu do pomocy medycznej, jeżeli wymaga tego stan zdrowia osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie.

3. Prowadzenie rozmów z osobami, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie, na temat konsekwencji stosowania przemocy oraz informuje te osoby o możliwościach podjęcia leczenia lub terapii i udziale w programach oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie (interwencja psychologiczno-pedagogiczna).

4. Diagnozowanie sytuacji i potrzeb osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, w tym w szczególności wobec dzieci.

5. Udzielanie kompleksowych informacji rodzicowi, opiekunowi prawnemu, faktycznemu lub osobie najbliższej o możliwościach pomocy psychologicznej, prawnej, socjalnej i pedagogicznej oraz wsparcia rodzinie, w tym o formach pomocy dzieciom, świadczonych przez instytucje i podmioty w zakresie specjalistycznej pomocy na rzecz osób dotkniętych przemocą w rodzinie.

Procedura Niebieskiej Karty" jako obowiązek prawny pracowników oświaty jest nowością w obowiązujących przepisach prawnych. Nie należy jednak zapominać, że w polskim ustawodawstwie przemoc w rodzinie jest przestępstwem. Zgodnie z art. 207 § 1 k.k., kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Przemoc w rodzinie jest przestępstwem podlegającym ściganiu z urzędu (a więc bez żadnych wniosków osób pokrzywdzonych). Obowiązujący kodeks nie zawiera definicji pojęcia znęcania się". Jego interpretacja dokonywana jest w szczególności przez orzecznictwo Sądu Najwyższego, które kształtuje się w kierunku rozumienia znęcania się" jako zachowań złożonych z pojedynczych czynności naruszających różne dobra, takie jak zdrowie, wolność osobistą (groźba karalna, zmuszanie), cześć (zniewaga, nietykalność cielesna), mienie (zniszczenie). Znęcaniem się" określa się zbiorczo postępowanie sprawcy, którego poszczególne fragmenty mogą wypełniać znamiona różnych występków. Podejrzenie przestępstwa przemocy w rodzinie może - poza obowiązkiem wdrożenia procedury Niebieskiej Karty" - rodzić obowiązek zawiadomienia organów ścigania.

W odniesieniu do organów państwowych i samorządowych obowiązek zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa jest obowiązkiem prawnym. Zgodnie z art. 304 § 2 k.p.k. instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa. Jednocześnie zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie osoby, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych lub zawodowych powzięły podejrzenie o popełnieniu ściganego z urzędu przestępstwa z użyciem przemocy w rodzinie, niezwłocznie zawiadamiają o tym policję lub prokuratora.

Podkreślić należy, że wszczęcie procedury Niebieskiej Karty" nie jest jednoznaczne ze zwolnieniem z obowiązku zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Każdy przypadek trzeba rozpatrywać indywidualnie w konsultacji z dyrektorem placówki. Pamiętać też trzeba, że jeżeli dana sytuacja jest sytuacją zagrażającą dobru dziecka, obowiązkiem prawnym jest powiadomienie sądu rodzinnego. Zgodnie z art. 572 kodeksu postępowania cywilnego każdy, komu znane jest zdarzenie uzasadniające wszczęcie postępowania z urzędu obowiązany jest zawiadomić o nim sąd opiekuńczy. Obowiązek ten ciąży przede wszystkim na urzędach stanu cywilnego, sądach, prokuratorach, notariuszach, komornikach, organach samorządu i administracji rządowej, organach Policji, placówkach oświatowych, opiekunach społecznych oraz organizacjach i zakładach zajmujących się opieką nad dziećmi lub osobami psychicznie chorymi. Może zatem dojść do sytuacji, kiedy niezbędne będzie zarówno wszczęcie procedury Niebieskiej Karty", jak i niezwłoczne powiadomienie we własnym zakresie odpowiednich służb o sytuacji, która jest zagrożeniem dla dziecka.

Ponadto, jeżeli zaistnieje taka konieczność, wszczynając procedurę Niebieskiej Karty", podejmuje się działania interwencyjne mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa osobie, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie.

Agnieszka Olszewska - prawniczka w Ogólnopolskim Pogotowiu dla Ofiar Przemocy w Rodzinie Niebieska Linia" IPZ, Warszawa.

 BIBLIOGRAFIA

Kodeks karny.

Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 września 201 1 roku  w sprawie procedury Niebieskie Karty" oraz wzorów formularzy Niebieska Karta"

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego.

Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego.

Inne z kategorii

Wsparcie dla osób pokrzywdzonych przestępstwem w Ośrodkach Funduszu Sprawiedliwości

21.02.2024

Obecnie w całej Polsce działa 305 miejsc świadczenia pomocy finansowych...

czytaj dalej

Premier Tusk wycofał wniosek złożony przez Morawieckiego

01.02.2024

“Jak poinformował premier na konferencji prasowej, we wtorek 30 stycznia...

czytaj dalej