Procedura „Niebieskie Karty"

Aktualności

30.08.2012

Niebieska Linia 4/2012

Najczęściej zadawane pytania

Z obecnych doświadczeń przedstawicieli instytucji zobowiązanych do wszczynania procedury Niebieskie Karty" wynika, że zapisy ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie procedury Niebieskie Karty" oraz wzorów formularzy Niebieska Karta" z 13 września 2011 r. w dalszym ciągu budzą wątpliwości interpretacyjne. Poniżej przedstawiam odpowiedzi na najczęściej zadawane przez specjalistów pytania.

1. Które instytucje są obecnie zobowiązane do wszczęcia procedury Niebieskie Karty"?

W obecnie obowiązującym stanie prawnym wszcząć procedurę Niebieskie Karty" mają obowiązek przedstawiciele: jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, policji, oświaty i ochrony zdrowia. Zgodnie z art. 9d ust. 2 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (dalej: uppr) procedura Niebieskie Karty" obejmuje ogół czynności podejmowanych i realizowanych przez przedstawicieli wyżej wymienionych instytucji, w związku z uzasadnionym podejrzeniem zaistnienia przemocy w rodzinie.

2. Czy jako pedagog szkolny w sytuacji, gdy powezmę informację o przemocy w rodzinie, to przekazuję sprawę do policji bądź OPS, czy sama wszczynam procedurę?

Wszczęcie procedury Niebieskie Karty" następuje przez wypełnienie formularza Niebieska Karta -A" w przypadku powzięcia, w toku prowadzonych czynności służbowych lub zawodowych, podejrzenia stosowania przemocy wobec członków rodziny lub w wyniku zgłoszenia dokonanego przez członka rodziny lub przez osobę będącą świadkiem przemocy w rodzinie (art. 9d ust. 4 uppr). Osoby, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych lub zawodowych powzięły podejrzenie o popełnieniu ściganego z urzędu przestępstwa z użyciem przemocy w rodzinie, niezwłocznie zawiadamiają o tym policję lub prokuratora (art. 12 ust. 1 uppr). Także zgodnie z § 2. 1. Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie procedury Niebieskie Karty" oraz wzorów formularzy Niebieska Karta" z dnia 13 września 2011 r. (dalej: Rozporządzenie o NK) wszczęcie procedury następuje przez wypełnienie formularza Niebieska Karta - A" przez przedstawiciela jednego z podmiotów wymienionych w ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, w obecności osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie. Z powyższych przepisów wynika, że obowiązek wszczęcia procedury Niebieskiej Karły" ma ta instytucja, która pierwsza poweźmie uzasadnione podejrzenie zaistnienia przemocy w rodzinie. Równolegle, w uzasadnionych przypadkach można powiadomić policję lub prokuraturę o podejrzeniu popełnienia przestępstwa ściganego z urzędu. Żaden przepis nie uzasadnia przekazywania sprawy innym podmiotom wymienionym w uppr.

3. Czy jeżeli wypełnię Niebieską Kartę", to mam obowiązek jednocześnie złożyć zawiadomienie o przestępstwie znęcania się nad rodziną?

Odpowiadając na tego rodzaju pytanie, należy przede wszystkim podkreślić, że niezbędne jest odróżnienie kwestii zjawiska przemocy w rodzinie od przestępstwa znęcania się nad rodziną.

Art. 207 § 1 k.k. penalizuje przestępstwo znęcania się fizycznego lub psychicznego nad osobą najbliższą, małoletnim bądź osobą nieporadną ze względu na jej stan fizyczny lub psychiczny. Przedmiotem ochrony jest rodzina, jej prawidłowe funkcjonowanie oraz opieka. Strona przedmiotowa tego przestępstwa polega na znęcaniu. Za słuszny uznać należy pogląd, że katalog zachowań wypełniających znamię czasownikowe znęca się fizycznie lub psychicznie" jest otwarty i że nie jest możliwe stworzenie zamkniętej listy tego typu zachowań. Sąd Najwyższy wielokrotnie precyzował w swoich orzeczeniach sposób rozumienia tego pojęcia. Istota przestępstwa określonego w art. 207 § 1 k.k. polega na jakościowo innym zachowaniu się sprawcy względem pokrzywdzonego, odmiennym od przypadków znieważania, naruszenia nietykalności cielesnej itp. Zakłada ono bowiem zaistnienie przewagi nad ofiarą po stronie sprawcy w zakresie określonego zachowania polegającego na wyrządzaniu rażących dolegliwości psychicznych lub też fizycznych, którym ona nie może się przeciwstawić bądź może to uczynić w niewielkim stopniu. Czyn kwalifikowany z art. 207 § 1 k.k. jest przestępstwem umyślnym i może być dokonany tylko z zamiarem bezpośrednim. Nie jest zatem możliwe wzajemne znęcanie się małżonków w tym samym czasie. Natomiast ich zachowanie może wyczerpywać jednostkowo znamiona przestępstw znieważania bądź naruszania nietykalności fizycznej (Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Wojskowa z dnia 13 września 2005 r., WA24/2005, Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych 2005 poz. 1655). Wypełnienie znamion przestępstwa znęcania się jest niezależne od tego, czy pokrzywdzony, nad którym sprawca się znęca, sprzeciwia się mu i próbuje się bronić, czy też nie. Stosowane przez taką osobę środki obronne należy uznać za usprawiedliwione, ponieważ są podejmowane w obronie przed bezpośrednim, bezprawnym zamachem na jej dobro. Nie można więc uznać, że obrona osoby, nad którą sprawca się znęca, odbiera jego działaniu cechy przestępstwa (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 sierpnia 1970 r., IV KR 146/70, OSPiKA 1 971, nr 2, poz. 41). Sąd Najwyższy podkreślił także, że kryterium przedmiotowo--podmiotowe zachowania się oskarżonego, wyczerpujące znamiona czynu oskarżonego w art. 207 § 1 k.k. nie może ograniczać się do systematyczności lub zwartego czasowo i miejscowo zdarzenia, jeśli nie towarzyszy temu intensywność, dotkliwość i poniżanie w eskalacji ponad miarę oraz cel przewidziany w pojedynczych czynnościach naruszających różne dobra chronione prawem (Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Wojskowa z dnia 9 stycznia 2001 r. WA 43/2000).

Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi, w szczególności zgodnie z art. 304 k.p.k. każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub policję. Instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa (jest to więc obowiązek, którego niedopełnienie może skutkować odpowiedzialnością karną). Jeżeli obowiązek zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa jest obowiązkiem społecznym - w przypadku jego niedopełnienia nie ma mowy o odpowiedzialności karnej. Jeśli natomiast jest to obowiązek prawny - za niedopełnienie grozi odpowiedzialność karna, a często również dyscyplinarna. Funkcjonariusz publiczny, nie dopełniając tego obowiązku, popełnia przestępstwo określone w art. 231 k.k. oraz dodatkowo podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej. Niewykonanie nakazu przewidzianego w art. 304 § 2 k.p.k. może stanowić przestępstwo stypizowane w art. 231 § 1 lub 2 k.k. wówczas, gdy funkcjonariusz publiczny zobowiązany na podstawie tego przepisu do denuncjacji, nie zawiadamia o przestępstwie ściganym z urzędu, pomimo świadomości tego, że je popełniono oraz gdy sam ma świadomość tego, iż przekracza uprawnienia lub nie dopełnia obowiązków i przez to działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego (Wyrok Sądu Najwyższego -Izba Wojskowa z dnia 12 lutego 2008 r. WA 1/2008, Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych 2008 poz. 363). Obowiązek zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu jest wtedy, kiedy z dostępnych materiałów świadczących o popełnieniu przestępstwa wynika wniosek co do posiadania wiarygodnych dowodów popełnienia przestępstwa (Uchwała Sądu Najwyższego - Sądu Dyscyplinarnego z dnia 23 sierpnia 2007 r. SNO 42/2007 Krakowskie Zeszyty Sądowe 2010/5 poz. 27).

W kwestii pojęcia uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa warto odwołać się do orzecznictwa art. 303 k.p.k. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, wydaje się z urzędu lub na skutek zawiadomienia o przestępstwie postanowienie o wszczęciu śledztwa, w którym określa się czyn będący przedmiotem postępowania oraz jego kwalifikację prawną. Faktyczną podstawą decyzji o wszczęciu śledztwa mogą być tylko takie dane, które obiektywnie uprawdopodabniają fakt popełnienia przestępstwa, subiektywnie zaś wywołują wysoki stopień podejrzenia co do zaistnienia tego faktu. Podstawa ta jest warunkiem minimalnym, a zatem oczywistość popełnienia przestępstwa tym bardziej spełnia warunek istnienia podstawy wszczęcia procesu. Ustawa, mówiąc o podejrzeniu uzasadnionym, wymaga tym samym, aby było ono oparte na racjonalnych przesłankach. Uzasadnione podejrzenie ma się odnosić do konkretnego przestępstwa, a więc czynu, który daje się zakwalifikować z określonego przepisu części szczególnej Kodeksu karnego lub innej ustawy szczególnej (W. Grzeszczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis (wydanie VI), Warszawa 2008, s. 752).

Ponadto, zgodnie z art. 12 ust. 1 uppr, osoby, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych lub zawodowych powzięły podejrzenie o popełnieniu ściganego z urzędu przestępstwa z użyciem przemocy w rodzinie, niezwłocznie zawiadamiają o tym policję lub prokuratora. Podsumowując zatem, w świetle powyższego możliwa jest sytuacja, gdzie wszczęcie procedury Niebieskiej Karty" nie będzie pociągało za sobą obowiązku zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, gdyż materiał zebrany przez konkretną instytucję może nie być wystarczający do stwierdzenia uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa.

4. Czy do zespołu interdyscyplinarnego przesyłam oryginał Niebieskiej Karły" czy kopię?

Zgodnie z § 7 ust. 2 Rozporządzenia o NK kopię wypełnionego formularza Niebieska Karta - A" pozostawia się u wszczynającego procedurę, a oryginał przesyła się do przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego.

5. Czy jeżeli dziecko jest ofiarą przemocy, to jest ono zapraszane na spotkanie grupy roboczej w celu wypełnienia formularza Niebieska Karta" część C"?

Zgodnie z § 8 ust. 4 Rozporządzenia o NK na posiedzenie zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej nie zaprasza się dziecka, więc w tego rodzaju sprawie nie będzie obowiązku wypełnienia Niebieskiej Karty" -część C z osobą doświadczającą przemocy w rodzinie.

Warto natomiast zauważyć, że w formularzu Niebieska Karta - C" jest miejsce na sporządzenie diagnozy sytuacji osoby pokrzywdzonej i rodziny oraz miejsce na sformułowanie planu pomocy i w tym aspekcie wydaje się ona bardzo przydatna do pracy grupy roboczej.

6. Czy niestawiennictwo osoby doświadczającej przemocy bądź sprawcy na spotkaniu grupy roboczej uniemożliwia dalsze prowadzenie procedury?

Niestawiennictwo osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, nie wstrzymuje prac zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej (§ 8 ust. 5 Rozporządzenia NK). Przyjmuje się analogicznie, że niestawiennictwo sprawcy przemocy wezwanego na spotkanie zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej również nie wstrzymuje procedury. Co prawda nie przewidziano żadnych sankcji za niestawiennictwo zaproszonych/wezwanych osób, jednakże specjaliści dysponują różnymi środkami, których celem jest zmotywowanie do współpracy zarówno osoby doświadczające przemocy, jak i sprawców przemocy. W ostateczności można podjąć działania w ogóle bez udziału tych osób, w szczególności, jeżeli w konkretnym przypadku niezbędne okaże się wszczęcie działań interwencyjnych.

7. Czy osoba doświadczająca przemocy i sprawca muszą wyrazić zgodę na przetwarzanie ich danych osobowych? Co zrobić, jeżeli nie będą chcieli takiej zgody wyrazić?

Członkowie zespołu interdyscyplinarnego oraz grup roboczych w zakresie niezbędnym do realizacji zadań, o których mowa w art. 9b ust. 2 i 3, mogą przetwarzać dane osób dotkniętych przemocą w rodzinie i osób stosujących przemoc w rodzinie, dotyczące: stanu zdrowia, nałogów, skazań, orzeczeń o ukaraniu, a także innych orzeczeń wydanych w postępowaniu sądowym lub administracyjnym bez zgody i wiedzy osób, których dane te dotyczą (art. 9c ust. 1 uppr). Nie ma zatem obowiązku pozyskiwać od tych osób zgody na przetwarzanie ich danych osobowych.

8. Czy siedzibą zespołu interdyscyplinarnego zawsze jest OPS? Czy zespół interdyscyplinarny jest jednostką organizacyjną OPS?

Ośrodek Pomocy Społecznej zapewnia obsługę organizacyjno-techniczną zespołu interdyscyplinarnego (art. 9a ust. 9 uppr), stąd adres zespołu jest zwykle tożsamy z adresem ośrodka pomocy społecznej. Należy jednak pokreślić, że w żadnym wypadku zespół interdyscyplinarny nie jest jednostką organizacyjną Ośrodka Pomocy Społecznej.

9. Czy pracownik oświaty jest zobowiązany wszcząć procedurę NK tylko w przypadku podejrzenia przemocy wobec dziecka?

10. Czy w przypadku podejrzenia przemocy wobec dziecka muszę wypełnić Niebieską Kartę" w obecności jego rodziców?

W przypadku podejrzenia stosowania przemocy w rodzinie wobec dziecka, czynności podejmowane i realizowane w ramach procedury, zwane dalej działaniami", przeprowadza się w obecności rodzica, opiekuna prawnego lub faktycznego. Jeżeli osobami, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc wobec dziecka, są rodzice, opiekunowie prawni lub faktyczni, działania z udziałem dziecka przeprowadza się w obecności pełnoletniej osoby najbliższej w rozumieniu art. 115 § 11 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm). Zgodnie z tym przepisem taką osobą dla dziecka może być jest wstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu.

Działania z udziałem dziecka, co do którego istnieje podejrzenie, że jest dotknięte przemocą w rodzinie, powinny być prowadzone w miarę możliwości w obecności psychologa (§ 5 Rozporządzenia o NK).

11. Ile mam czasu na przekazanie wypełnionej Niebieskiej Karty" do zespołu interdyscyplinarnego?

Przekazanie wypełnionego formularza Niebieska Karta -A" do przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego następuje niezwłocznie, nie później niż w terminie 7 dni od dnia wszczęcia procedury (§ 7 ust. 1 rozporządzenia o NK).

12. Czy zespół interdyscyplinarny ma określony czas na powołanie grupy roboczej w konkretnej sprawie?

Zespół interdyscyplinarny może tworzyć grupy robocze w celu rozwiązywania problemów związanych z wystąpieniem przemocy w rodzinie w indywidualnych przypadkach (art. 9a ust. 1 0 uppr). Prace w ramach grup roboczych są prowadzone w zależności od potrzeb zgłaszanych przez zespół interdyscyplinarny lub wynikających z problemów występujących w indywidualnych przypadkach (art. 9a ust. 14 uppr). Ustawa nie przewiduje zatem terminu na powołanie grupy roboczej w konkretnej sprawie. Podkreślić jednak należy, że szczegółowe zasady pracy zespołów interdyscyplinarnych są ujęte w dokumentach zawierających ich wewnętrzne zasady organizacji pracy, gdzie coraz częściej zespoły interdyscyplinarne wprowadzają dodatkowe terminy, które nie są narzucone ustawowo. Z perspektywy potrzeb rodziny i realnych zasobów pomocowych w środowisku, do powołania grupy roboczej w uzasadnionej sytuacji powinno się dążyć jak najszybciej.

13. Czy członkowie zespołu interdyscyplinarnego bądź grupy roboczej otrzymują wynagrodzenie za swoją pracę?

Członkowie zespołu interdyscyplinarnego oraz grup roboczych wykonują zadania w ramach obowiązków służbowych lub zawodowych (art. 9a ust. 13 uppr), a więc nie otrzymują dodatkowego wynagrodzenia z tytułu uczestniczenia w pracach zespołu interdyscyplinarnego bądź grupy roboczej.

14. Czy Niebieską Kartę" muszę wypełnić na każde żądanie osoby, która do mnie przychodzi?

Wszczęcie procedury Niebieskie Karty" następuje przez wypełnienie formularza Niebieska Karta -A" w przypadku powzięcia, w toku prowadzonych czynności służbowych lub zawodowych, podejrzenia stosowania przemocy wobec członków rodziny (art. 9d ust. 4 uppr). Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem, a także linią interpretacyjną, podejrzenie ma być uzasadnione, nie ma więc obowiązku wypełniania druku Niebieskiej Karty" wyłącznie na życzenie bądź żądanie danej osoby. W każdym przypadku warto sprawdzić, z jakim problemem zgłasza się do nas dana osoba. Być może dobrym rozwiązaniem byłoby użycie innych czynności niż te zawarte w procedurze Niebieskich Kart".

Agnieszka Olszewska - prawniczka w Ogólnopolskim Pogotowiu dla Ofiar Przemocy w Rodzinie Niebieska Linia" IPZ, koordynatorka Ośrodka Pomocy dla Osób Pokrzywdzonych Przestępstwem, Warszawa.

Inne z kategorii

„STAND UP Sprzeciw się molestowaniu w miejscach publicznych”

14.08.2023

Aż 84% kobiet w Polsce doświadczyło molestowania w miejscach publicznych.

...

czytaj dalej

Działalność sieci Ośrodków Pomocy Osobom Pokrzywdzonym Przestępstwem w języku migowym

23.02.2024

Na naszym kanale na YOU Tube osoby niesłyszące znajdą informację...