Wspólność czy rozdzielność?

Niebieska Linia 5/2010

W większości małżeństw występuje ustrój wspólności majątkowej. Powstaje on z mocy prawa z chwilą zawarcia małżeństwa. Zakłada, że wspólnym majątkiem małżonków jest co do zasady wszystko, co nabędą w czasie trwania małżeństwa, a poza tą wspólnością są majątki, które zgromadzili przed ślubem. Obecnie małżonkowie mogą jednak wybrać inny ustrój, rozszerzając lub ograniczając wspólność majątkową, albo w ogóle ją wyłączając poprzez ustanowienie rozdzielności majątkowej lub rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków. Jeśli nie chcą podlegać przepisom o wspólności ustawowej, mogą zawrzeć umowę majątkową, poprzez którą:

1) rozszerzą wspólność ustawową,

2) ograniczą wspólność ustawową,

3) ustanowią rozdzielność majątkową,

4) ustanowią rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. Umowa majątkowa może zostać zawarta w trakcie małżeństwa albo może poprzedzać zawarcie małżeństwa -wtedy nazywana jest intercyzą.

Umowa majątkowa musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego, niezależnie od tego czy dotyczy nieruchomości, czy nie. Może zostać zmieniona przez zawarcie nowej umowy. Może też zostać rozwiązana. W razie jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej. W razie ustania wspólności udziały małżonków są równe, chyba że umowa majątkowa małżeńska stanowi inaczej. Inaczej więc niż przy wspólności ustawowej tu można się umówić, że udziały będą nierówne. (...)

Małżonkowie mogą również poprzez umowę ustanowić rozdzielność majątkową. Wybór tego ustroju majątkowego powoduje, że każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy jak i majątek nabyty później. Każdy z małżonków zarządza też samodzielnie swoim majątkiem. Nie ma potrzeby wyrażania przez drugiego z małżonków zgody na określone czynności, małżonkowie nie mają obowiązku wzajemnego informowania w zakresie zarządu majątkiem. Przy rozdzielności nie ma masy majątkowej, zwanej majątkiem wspólnym, a przedmioty nabywane wspólnie przez małżonków będą stanowiły ich współwłasność w częściach ułamkowych (podobnie jak przedmioty nabywane przez konkubentów albo przedmioty nabywane przez osoby obce), a nie małżeńską wspólność majątkową. Jeśli umowa o rozdzielności majątkowej została zawarta w czasie trwania małżeństwa, to ustaje wspólność majątkowa i majątek, który powstał przed zawarciem umowy, a jest przedmiotem wspólności małżeńskiej, małżonkowie podzielą - umownie lub sądownie, zgodnie z zasadami wskazanymi wyżej.

Prawa w konkubinacie

Z formalnego punktu widzenia konkubinat stanowi sytuację prawnie obojętną, a przepisy nie regulują wzajemnych stosunków między partnerami. Decydując się więc na wspólne życie bez zawarcia związku małżeńskiego, musimy pamiętać, że w świetle prawa konkubenci traktowani są najczęściej jako osoby zupełnie obce.

Inaczej niż w przypadku małżeństwa, pożycie w konkubinacie nie powoduje możliwości wspólnego rozliczania się z podatku dochodowego od osób fizycznych, powstania ustawowej wspólności majątkowej, dziedziczenia ustawowego między konkubentami, wzajemnego obowiązku alimentacyjnego, domniemania, że konkubent jest ojcem dziecka urodzonego przez swoją partnerkę. Jeśli któryś z konkubentów kupuje nieruchomość lub jakąkolwiek inną rzecz, staje się ona wyłącznie jego własnością.

Z drugiej strony trzeba podkreślić, że istnieją przepisy prawne, które traktują konkubentów podobnie jak małżonków. Dotyczy to np. możliwości odbioru na poczcie korespondencji partnera, uzyskania w szpitalu informacji o stanie jego zdrowia, prawa do odmowy zeznań przed sądem w postępowaniu karnym.

W przypadku sytuacji, które mają miejsce w przychodni lub szpitalu, brak jest przepisów, które dają uprawnienia jedynie małżonkowi, a wykluczają konkubenta czy konkubinę od określonych czynności i działań. Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty (w której uregulowana jest kwestia udzielania informacji medycznej), jak również ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta wskazują, że prawo do otrzymania informacji ma jedynie pacjent i - w przypadku osób małoletnich i ubezwłasnowolnionych - jego przedstawiciel ustawowy. Zgodnie z przepisami, dopiero po wyrażeniu przez pacjenta zgody na udzielenie informacji innym osobom, mogą one być informowane o jego stanie zdrowia, diagnozie i rokowaniach, a także planowanych zabiegach medycznych. Natomiast, jeśli pacjent jest nieprzytomny, lekarz ma obowiązek udzielić informacji, jak stanowi ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty, osobie bliskiej w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt. 2 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta". Definicja pojęcia osoba bliska" zawarta w art. 3 ust. 1 pkt. 2 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta obejmuje: małżonka, krewnego lub powinowatego do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawiciela ustawowego, osobę pozostającą we wspólnym pożyciu lub osobę wskazaną przez pacjenta. Taka regulacja powoduje traktowanie na gruncie przepisów prawa osób będących w faktycznym pożyciu w sposób analogiczny do małżonków.

S. S.

Artykuł jest fragmentem książki Prawo w moim życiu".

Inne z kategorii

Niebieska Linia IPZ podpisała porozumienie o współpracy z SGH – razem możemy więcej

05.07.2024

Naszym celem jest wspólne poszerzanie wiedzy o przemocy domowej i jej skutkach, co pozwoli opracowywać...

czytaj dalej

Międzynarodowy Dzień Ofiar Przestępstw

22.02.2024

Dziś obchodzimy Międzynarodowy Dzień Ofiar Przestępstw. Reagowanie...

czytaj dalej