Zaburzenia lękowe - diagnoza i formy pomocy

Aktualności

08.08.2007

Niebieska Linia nr 4 / 2007

Strach i lęk mają dla człowieka ogromną wartość adaptacyjną. Adaptacyjna rola strachu polega na tym, że uruchamia reakcję walki lub ucieczki w sytuacji zagrożenia, natomiast lęk ostrzega, że taka ewentualność może się pojawić. Adaptacyjna wartość lęku polega na tym, że pomaga on się przygotować na wypadek potencjalnego zagrożenia. Niewielkie natężenie lęku wpływa pozytywnie na uczenie się i skuteczność działania.

Strach zawiera więcej niż jeden komponent i nie jest zjawiskiem jednorodnym. Najczęściej wymienia się trzy składniki strachu: behawioralny, fizjologiczny i poznawczy. Strach może bezpośrednio wpływać na zachowanie i pogarszać działanie, powodować jąkanie, bezsenność, nadruchliwość i powtarzające się zachowania. W obszarze fizjologicznym następuje nadaktywność współczulnego układu nerwowego lub wzrost napięcia mięśni. Pojawiają się takie objawy, jak: uczucie ucisku w klatce piersiowej, trudności w oddychaniu, hiperwentylacja, gwałtowne bicie serca, nieostre widzenie, wrażenie ciarek, kłucia i zawroty głowy, obustronny ból głowy, suchość ust, trudności w przełykaniu, wzdęcia, biegunki. Tym objawom zazwyczaj towarzyszą pełne niepokoju i powtarzające się myśli. Pojawiają się zniekształcenia poznawcze. Objawy fizjologiczne strachu są często błędnie interpretowane jako zagrażające życiu czy też zdrowiu. Ludzie odczuwający strach, niejednokrotnie mają tendencję do widzenia rzeczywistości tylko w kategoriach "czarne" i "białe" oraz wyciągają zbyt pochopnie negatywne wnioski. Ból w klatce piersiowej jest postrzegany jako atak serca, napięciowy ból głowy jako guz mózgu, a hiperwentylacja jako oznaka nadchodzącej śmierci.

Składniki strachu nie zawsze występują razem. Odczuwanie strachu nie wymaga wystąpienia trzech komponentów. Behawioralne i fizjologiczne komponenty strachu są zazwyczaj widoczne, ale strach może występować bez nich. Niektórzy odczuwają strach, ale pozornie są spokojni i nie wykazują oczekiwanych zmian fizjologicznych objawów strachu. Inni doświadczają strachu na poziomie poznawczym i fizjologicznym i nie zaburza to ich zachowania. Strach jest czynnikiem motywacyjnym, powodującym zazwyczaj podejmowanie prób ucieczki lub uniknięcia zagrożenia.

Lęk ma te same składniki co strach, z istotną różnicą w komponencie poznawczym. Poznawczym składnikiem strachu jest myśl, że istnieje realne niebezpieczeństwo, podczas gdy poznawczym składnikiem lęku jest oczekiwanie bliżej nieokreślonego zagrożenia. Odróżnienia strachu od lęku łatwiej dokonać w teoretycznych rozważaniach niż w praktyce. Różnice między strachem a lękiem są najbardziej widoczne w ekstremalnych sytuacjach. Strach zmusza do natychmiastowej reakcji, w stanie lęku można trwać w gotowości, nie mając pewności, co należy zrobić.

Można się spotkać z poglądem, że lęk daje się zredukować do strachu. Jeśli przyczyna lęku zostanie rozpoznana, to można przekształcić zagadkowy lęk w jasno określony strach. Pojawiają się poglądy, że łatwiej uporać się ze strachem niż z lękiem oraz zredukowanie lęku do strachu jest krokiem naprzód w pracy terapeutycznej.

Zaburzenia lękowe

Strach i lęk mogą być źródłem cierpienia i przeszkodą w normalnym funkcjonowaniu. Możemy wtedy mówić o zaburzeniach lękowych, które są dość powszechne i dokuczliwe. Ludzie nimi dotknięci korzystają z pomocy wielu specjalistów, mają problemy rodzinne i zawodowe. Jeszcze do lat 70. XX wieku zaburzenia lękowe były zaliczane do nieprecyzyjnie określonej kategorii nerwic, których przyczyn dopatrywano się w świecie nieświadomych konfliktów, mechanizmów obronnych. W DSM-III i DSM-IV zrezygnowano z pojęcia nerwic - uznano, że jest ono zbyt szerokie.

DSM-IV do kategorii zaburzeń lękowych zalicza: fobie, zespół ostrego stresu, zespół stresu pourazowego, lęk paniczny z agorafobią lub bez, uogólnione zaburzenie lękowe, zaburzenie obsesyjno-kompulsywne.

Człowiek doświadcza uporczywego strachu w fobiach, zespole ostrego stresu i zespole stresu pourazowego. Natomiast lęk jest głównym objawem w zaburzeniach, takich jak: lęk paniczny, agorafobia, uogólnione zaburzenie lękowe, zaburzenie obsesyjno-kompulsywne.

Fobie

Fobia jest uporczywym, ostrym, nieprzystosowawczym strachem, zdecydowanie nieproporcjonalnym do rzeczywistego zagrożenia. Dość łatwo ją zdiagnozować. Objawy fobii to: utrzymujący się strach przed określonymi sytuacjami nieproporcjonalny do rzeczywistego zagrożenia; silny strach lub panika w rzeczywistym kontakcie z tą sytuacją; świadomość, że strach jest nadmierny; unikanie sytuacji fobicznych. Fobie nie poddają się kontroli, mimo chęci uwolnienia się od strachu. Symptomy te muszą być obecne przez przynajmniej sześć miesięcy i muszą istotnie zakłócać codzienne funkcjonowanie. Najczęstszymi fobiami są fobie specyficzne i fobie społeczne.

O fobii specyficznej ("prostej") mówimy wtedy, gdy osoba czuje silny strach, wywołany przez określony przedmiot lub sytuację. Wyróżniamy pięć rodzajów fobii specyficznych: fobie przed zwierzętami (np. kotami, psami, szczurami, wężami itd.); fobie przed środowiskiem naturalnym (brudem, ciemnością, burzą, wodą itd.); fobie sytuacyjne (windy, mosty, tunele itd.); fobie przed krwią, zastrzykiem, zranieniem; fobie nietypowe (np. wymiotowanie, krztuszenie).

Natomiast osoby cierpiące na fobie społeczne boją się negatywnych ocen ze strony innych oraz bycia obserwowanym. Osoba odczuwa strach, że powie coś głupiego, zachowa się w sposób niedopuszczalny, okaże swoją słabość, czy też inne osoby źle go potraktują, zawstydzą, upokorzą. Ludzie z fobią społeczną zazwyczaj nie robią nic niewłaściwego, tylko obawiają się, że tak będzie lub sądzą, że tak jest. Prowadzi to do unikania sytuacji społecznych i innych ludzi.

DSM-IV wyróżnia dwa rodzaje fobii społecznej - specyficzną i uogólnioną. Specyficzna fobia społeczna polega na tym, że osoba odczuwa silny strach przed konkretnymi sytuacjami społecznymi (np. przed wystąpieniem publicznym, jedzeniem w miejscach publicznych, korzystaniem z toalet miejskich). Gdy osoba unika większości sytuacji społecznych (wszelkich rozmów, spotkań, imprez itd.) mamy do czynienia z fobią społeczną uogólnioną. Fobie społeczne na ogół pojawiają się w wieku młodzieńczym, rzadko powyżej 25. roku życia. Objawy fobii społecznej mogą nasilać się aż do postaci ataku paniki. Zarówno fobie specyficzne, jak i społeczne często współwystępują z innymi zaburzeniami, najczęściej z depresją i innymi zaburzeniami lękowymi

Zespół stresu pourazowego

Zespół stresu pourazowego (ang. Post-traumatic Stress Disorder, PTSD), dawniej nazywany przez niektórych psychiatrów "nerwicą traumatyczną", określany jest jako efekt wydarzenia, w toku którego osoba doświadczyła, była świadkiem lub w inny sposób została narażona na konfrontację z zagrożeniem śmiercią lub ciężkimi obrażeniami (własnymi lub innych osób) oraz w trakcie tej sytuacji doznała intensywnego strachu, bezradności, przerażenia.

Konsekwencją tego doświadczenia są: powtórne przeżywanie traumatycznego wydarzenia, natrętnie powracające wspomnienia, koszmarne sny o wydarzeniu, nagłe uczucie lub działanie, jakby wydarzenie znów miało miejsce (iluzje, halucynacje, flashbacki), silne napięcie, cierpienie wywołane każdym wspomnieniem o wydarzeniu, czy też przedmiotem, który się z tą rzeczą kojarzy, reakcje fizjologiczne na wydarzenia symbolizujące lub przypominające pewne aspekty urazu. Osoba taka unika bodźców związanych z wydarzeniem (myśli, uczuć, rozmów, działań, staje się mniej aktywna zawodowo i mniej wrażliwa (niemożność przeżywania miłości, silnych uczuć), doświadcza poczucia braku perspektyw na przyszłość oraz wyobcowania. Jest przy tym nadmiernie pobudliwa, ma trudności z zasypianiem (sen płytki - częste przebudzenia), trudności z koncentracją. Jest drażliwa, skłonna do wybuchów gniewu oraz nadmiernie czujna. Zaburzenia te upośledzają funkcjonowanie społeczne, czy też zawodowe przez co najmniej miesiąc. Jeśli trwają do trzech miesięcy, rozpoznawane są jako PTSD stan ostry, jeśli dłużej - przewlekły. Rozpoznaje się także opóźniony zespół stresu pourazowego, gdy symptomy pojawiły się co najmniej po sześciu miesiącach od traumatycznego wydarzenia.

Zespół ostrego stresu

Zespół ostrego stresu (ang. Acute Stress Disorder, ASD) często traktowany jest jako prekursor PTSD (u około 1/3 osób z ASD rozpoznaje się PTSD). Kryteria ASD są ściśle wzorowane na PTSD. Wstępnym wymogiem diagnozy ASD jest doświadczenie kontaktu z sytuacją traumatyczną, urazową, która scharakteryzowana jest identycznie z definicją stresora w PTSD. Jednakże pomiędzy ASD i PTSD występuje kilka istotnych różnic. Kryterium dodatkowym, wyjątkowym dla ASD, jest grupa objawów dysocjacyjnych. By spełnić to kryterium, osoba musi demonstrować co najmniej trzy z wymienionych objawów: subiektywne poczucie odrętwienia lub wyobcowania emocjonalnego (zanik reakcji emocjonalnych), ograniczenie świadomości otoczenia, derealizacja (poczucie, że otoczenie jest nierealne, jakby ze snu), depersonalizacja (poczucie, że własne ciało jest czymś obcym lub, że widzi się samego siebie z perspektywy innej osoby) lub amnezja dysocjacyjna (niezdolność przypomnienia sobie wydarzenia). Objawy te mogą wystąpić w czasie urazu albo w ciągu miesiąca po urazie. Diagnoza ASD wymaga również ponownego doświadczania urazu, wyraźnego unikania bodźców z nim związanym oraz widocznych objawów pobudzenia. Warunkiem diagnozy ASD jest to, by zaburzenie utrudniało funkcjonowanie społeczne i zawodowe oraz trwało co najmniej 2 dni po urazie, lecz nie utrzymywało się dłużej niż miesiąc. Zakłada się, że po upływie tego czasu właściwa będzie diagnoza PTSD.

PTSD dwukrotnie częściej dotyka kobiety (20%) niż mężczyzn (10%), występuje tym intensywniej, im większe było zagrożenie życia oraz im większe były straty. Najbardziej zagrożone wystąpieniem PTSD są osoby, które przed traumatycznym przeżyciem miały już problemy ze swoją kondycją psychiczną oraz słabo wykształcone, o niskim statusie materialnym, ponieważ często są pozbawione pomocy i wsparcia ze strony innych. Sytuacje traumatyczne spowodowane przez człowieka (napady, tortury, zamachy terrorystyczne, gwałt, przemoc w rodzinie) częściej wywołują PTSD niż sytuacje spowodowane przez naturę. Doświadczanie ludzkiego okrucieństwa oraz bezradności powoduje dramatyczne załamanie poczucia własnej wartości i samoakceptacji.

Lęk paniczny z agorafobią lub bez agorafobii

Podstawową cechą lęku panicznego (ang. Panic Disorder) jako zaburzenia psychicznego jest pojawienie się ataków paniki. Atak paniki pojawia się nieoczekiwanie, szybko narasta do stanu przerażenia, trwa od kilku minut do godziny. Rozpoznanie lęku panicznego wymaga stwierdzenia w wywiadzie co najmniej dwukrotnego wystąpienia ataku paniki, przy braku jakiegokolwiek czynnika wyzwalającego oraz pojawienia się co najmniej czterech z poniższych doznań: spłycenie oddechu, zawroty głowy lub omdlenia, przyspieszone bicie serca, drżenie lub trzęsienie się, dolegliwości żołądkowe lub mdłości, poczucie odrętwienia, uderzenia gorąca lub dreszcze, ból lub ucisk w klatce piersiowej, strach przed śmiercią lub utratą kontroli albo, że się oszaleje, a ponadto utrzymywanie się co najmniej przez miesiąc lęku przed ponownym wystąpieniem napadu. Wiele objawów paniki ma charakter somatyczny, często zdarza się, że nie są one właściwie rozpoznawane i bierze się je za atak serca.

Objawy ataku występują nagle i osiągają szczytowe natężenie w ciągu 10 minut. Po dwudziestu, trzydziestu minutach lęk słabnie, rzadko się zdarza, by atak trwał dłużej niż godzinę. Osoba, która raz doświadczyła napadów paniki, zaczyna się bać, że pojawią się kolejne oraz, że wystąpią one nie wiadomo kiedy i w jakiej sytuacji. Osoby cierpiące na lęk paniczny unikają sytuacji, w których może wystąpić panika lub miejsc, z których ucieczka mogłaby być utrudniona. Miejsca spostrzegane przez te osoby jako zagrażające to: supermarkety, teatry, kina, środki transportu publicznego, mosty, tunele itd. W wielu przypadkach osoby te boją się przebywać same w domu. Potrzebują obecności i wsparcia kogoś bliskiego, na pomoc którego będą mogły liczyć w czasie ataku paniki. Jeśli osoba boi się opuszczać swój dom, obawia się przebywania w miejscach publicznych, gdzie może nastąpić atak paniki i może zabraknąć pomocy czy możliwości ucieczki - diagnozujemy lęk paniczny z agorafobią. DSM-IV klasyfikuje agorafobię jako podtyp lęku panicznego. Mimo to agorafobia może pojawić się bez napadu paniki. W przypadku agorafobii bez zaburzeń lęku panicznego, osoba boi się wychodzić z domu i przebywać w miejscach publicznych, obawia się, że np. zemdleje, dostanie zawału serca. Opisuje nieprzyjemne doznania somatyczne, których doświadcza na samą myśl o tym, że ma się gdzieś wybrać. Osoba taka najczęściej bezpiecznie czuje się tylko w swoim domu.

Osoby dotknięte lękiem panicznym z agorafobią lub bez niej często cierpią jednocześnie na depresję, uzależnienie od alkoholu, fobie społeczne; mają również osobowość zależną czy unikającą.

Uogólnione zaburzenie lękowe

W przeciwieństwie do napadu paniki, który jest nagły i ostry, uogólnione zaburzenie lękowe charakteryzuje się tym, że lęk jest przewlekły i może trwać miesiącami. Według DSM-IV rozpoznanie uogólnionych zaburzeń lękowych (ang. Generalized Anxiety Disorder, GAD) wymaga obecności nasilonego lęku przez większość dnia w okresie co najmniej sześciu miesięcy. By zdiagnozować to zaburzenie, osoba musi doświadczać co najmniej trzech spośród dodatkowych objawów: niemożność wypoczynku, łatwe męczenie się, trudności z koncentracją uwagi, drażliwość, zaburzenia snu, które utrudniają codzienne funkcjonowanie. Główne symptomy obejmują wysoki poziom lęku, duże trudności w relaksowaniu się, niezdolność do koncentracji oraz bezsenność.

Chorzy cierpiący na to zaburzenie oprócz życia w ciągłym lęku, mają trudności z podejmowaniem decyzji, panicznie boją się popełnić błąd, są spięci, rozdrażnieni. Jeśli uda im się podjąć jakąś decyzję, to ciągle rozważają, czy była ona słuszna. Nawet gdy sprawy układają się dobrze, oczekują, że stanie się im coś złego, że jakieś nieszczęście dotknie najbliższych. Często unikają kontaktów z innymi, rezygnują z aktywności społecznej, odkładają niezałatwione sprawy na później. Zaburzenie to zakłóca wszystkie obszary życia, zmniejsza pewność siebie oraz poczucie własnej wartości. Wielu pacjentów szuka potwierdzenia własnej wartości i jest zależnych od wsparcia innych. Często czują się gorsi, myślą, że są oceniani negatywnie oraz mają głębokie przekonanie, że nie są w stanie zmienić się na lepsze.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne

Istotną cechą tego zaburzenia są nawracające, niechciane, natrętne myśli (obsesje) lub czynności przymusowe (kompulsje). By zdiagnozować zaburzenie obsesyjno-kompulsywne (ang. Obsessive Compulsive Disorder, OCD), obsesje lub kompulsje, muszą zajmować co najmniej godzinę dziennie i utrudniać normalne funkcjonowanie.

Obsesje są powracającymi myślami, wyobrażeniami lub impulsami, które przenikają do świadomości, często są niespójne i trudno się ich pozbyć. Treść obsesji zazwyczaj ma charakter seksualny, agresywny lub bluźnierczy. Obsesje budzą niechęć, utrudniają wykonywanie bieżących zadań. Osoba cierpiąca na obsesje, zdaje sobie sprawę, że są one przesadne, nieracjonalne, stara się często bezskutecznie zastępować je innymi myślami bądź czynnościami. Najczęściej pojawiającymi się myślami natrętnymi są obawy związane z brudem i zarazkami, możliwością zachorowania, zakażenia, obawa przed zrobieniem komuś krzywdy lub, że coś strasznego może się przydarzyć bliskim osobom.

Kompulsje zazwyczaj są reakcjami na obsesje. Polegają one na sztywnych rytuałach (np. mycie rąk, sprawdzanie, wymazywanie) lub na czynnościach umysłowych (np. liczenie, modlitwa) które człowiek czuje się zmuszony wykonać w reakcji na natrętne myśli. Celem kompulsji jest przeciwdziałanie złemu samopoczuciu albo zapobieganie nieszczęśliwym wydarzeniom. Jednak kompulsje są nieadekwatne, nieskuteczne w zmniejszaniu rzeczywistych zagrożeń lub zapobieganiu im. Rytuał wykonywania zachowań kompulsywnych często ma zabarwienie magiczne, sprawia wrażenie "odczyniania". Wykonywanie tych czynności ma na celu przede wszystkim obronę przed lękiem. Najczęściej przybierają one postać przymusowego czyszczenia (np. mycie rąk, kąpiele, czyszczenie odzieży) lub przymusowego sprawdzania (np. zamkniętych drzwi, wyłączonego gazu, światła). Zachowania kompulsywne są niezmiernie dokuczliwe i w znacznym stopniu uniemożliwiają normalne życie oraz podjęcie pracy zawodowej. Najczęstszą formą zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych jest: lęk przed skażeniem i związane z nimi rytuały czyszczenie (np. lęk, że dotykanie pewnych przedmiotów sprawi, że ktoś się rozchoruje, lęk ten prowadzi do mycia rąk, prania ubrań, by uniknąć zakażenia). Większość chorych z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi ukrywa objawy przed otoczeniem. Chorzy zaczynają wykonywać rytuały średnio 4-6 miesięcy wcześniej, zanim bliscy zauważą objawy. Poza domem przez dłuższy okres osobom udaje się powstrzymać od zachowań kompulsywnych. Konsekwencją tego jest zazwyczaj nasilenie objawów w domu. W miarę rozwoju choroby osoba nie jest w stanie kontrolować swoich zachowań w miejscach publicznych i zaburzenie ujawnia się w pełni. Duża część osób cierpiących na zaburzenie obsesyjno-kompulsywne cierpi na depresję. W stanie depresji obsesje pojawiają się znacznie częściej.

Metody leczenia zaburzeń lękowych

Jednym z największych osiągnięć współczesnej psychologii jest opracowanie w pełni skutecznych technik redukowania niepożądanego i dokuczliwego lęku. Wiele osób odkrywa swoje własne skuteczne sposoby radzenia sobie z lękiem, takie jak regularne oddychanie, relaks, utrzymywanie aktywności lub konfrontacja z sytuacją lękową.

Pacjenci cierpiący na zaburzenia lękowe przede wszystkim poznają i uczą się kontrolować objawy somatyczne lęku. W uczeniu się panowania nad objawami somatycznymi lęku stosuje się dwie techniki: relaksacja mięśni i kontrola oddechu. Łagodzi ona lęk, pomaga w zasypianiu, zmniejsza ból wynikający z napięcia mięśniowego. Ważne jest, by poinformować pacjenta, że nauka relaksacji mięśni jest procesem stopniowym, który wymaga codziennych ćwiczeń, również pomiędzy sesjami. Istotne jest określenie czasu i miejsca ćwiczeń. Choć postępująca relaksacja mięśni jest dość długim ćwiczeniem (około 45 minut) jest często niezbędnym początkiem treningu relaksacji. Osoba zaangażowana w trening w miarę szybko uczy się sposobów skracania ćwiczeń. Możemy też nauczyć pacjentów relaksacji izometrycznej, gdyż jest to dość łatwa technika, która może przerwać reakcję lękową i ułatwić relaksację. Relaksacja izometryczna polega na napinaniu na krótko, a następnie rozluźnianiu mięsni pozostających w bezruchu. Technika ta prowadzi do szybkiej redukcji napięcia mięśniowego i można ją przeprowadzić dyskretnie w miejscach publicznych

Od dawna trening relaksacji stosowany jest z powodzeniem w leczeniu zaburzeń lękowych. Pomaga on klientowi stawać się bardziej świadomym początku napięcia i oferuje sposoby kontrolowania napięcia mięśni, co powoduje wzrost pewności i zaufania do siebie. Z badań wynika, że połączenie relaksacji z ekspozycją na stresującą sytuację jest efektywną metodą opanowywania lęku.

Następnym krokiem w opanowywaniu lęku jest nauka kontroli oddechu, by uniknąć hiperwentylacji. Nadmierne oddychanie jest częstym objawem lęku. Z kolei hiperwentylacja powoduje nieprzyjemne doznania cielesne (brak tchu, gwałtowne bicie serca, zawroty głowy, skurcz mięśni i ból w klatce piersiowej), które są przerażające dla osób, które ich nie rozumieją. Pacjent uczy się korygować nadmierne oddychanie i rozwija nawyk prawidłowego oddychania. Trenowanie regularnego oddychania jest skutecznym sposobem kontrolowania symptomów fizycznych ataku paniki.

Terapia poznawcza okazała się niezwykle skuteczną techniką opanowywania zaburzeń lękowych. Lęk może przybierać formę pełnych niepokoju myśli, obrazów i fantazji, których trudno się pozbyć. Treści poznawcze w zaburzeniach lękowych są nierealistyczne, przesadzone, nadmierne, pesymistyczne, katastroficzne. Gdy niepokojące myśli zostaną rozpoznane, pacjent może zacząć ponownie je analizować i wspólnie z terapeutą konstruktywnie przeformułować. Zachęca się pacjenta do ponownej realistycznej interpretacji wydarzeń. Terapia nie jest tożsama z myśleniem pozytywnym, jej celem jest doprowadzenie osoby do spostrzegania zdarzeń w sposób realistyczny. Przez systematyczne zadawanie pytań terapeuta może zwrócić uwagę pacjenta na niezgodność pomiędzy myślami a dostępnymi faktami. Terapeuta może posłużyć się następującymi pytaniami w celu podważenia negatywnych myśli: Jak ktoś inny widziałby tę sytuację?; Jak zareagowałbyś, gdyby ktoś inny miał taką myśl?; Jaki ma wpływ na mnie taki sposób myślenia?; Jakie są dowody na to, że jest to prawdziwa myśl?; Czy ta myśl jest dla ciebie pożyteczna czy szkodliwa?.

Unikanie i utrata zaufania do siebie są kolejnymi konsekwencjami lęku. Unikanie może przybierać formę całkowitego braku konfrontacji z sytuacją lub mierzenia się z nią przy użyciu dodatkowego zaplecza, takiego jak leki, alkohol czy przyjaciel. Unikanie jedynie powoduje wzrost lęku i zmniejsza poczucie pewności siebie. Ekspozycja na czynnik stresujący, który wyzwala lęk jest skutecznym sposobem pokonywania unikania. Terapia ekspozycji jest procedurą wygaszania lub habituacji, w której pacjenci są wielokrotnie narażani na bodźce wywołujące strach. Ekspozycja zaczyna się od łatwiejszych zadań, które są tak planowane, by stanowiły wyzwanie, lecz były do osiągnięcia przez pacjenta. Klient stopniowo wykonuje zadania ułożone w hierarchii aż do osiągnięcia wyznaczonego celu. Zadania należy starannie planować, ponieważ lepiej jest coś osiągnąć przez małe sukcesy, niż ryzykować porażkę przez nadmierne ambicje. Ekspozycja może mieć miejsce w wyobraźni, podczas sesji i poza sesją. Ekspozycję w wyobraźni przeprowadza się zwykle podczas sesji, lecz może być także praktykowana w domu. Klient i terapeuta opracowują hierarchię sytuacji budzących strach lub unikanych, porządkując je według stopnia trudności, hierarchia kończy się określonym celem. Klient wprowadzany jest w stan relaksacji. Następnie jest zapraszany do wyobrażenia sobie pierwszej sytuacji, która wzbudza najmniejsze natężenie lęku. Powtarza się to do czasu, aż pacjent będzie mógł wyobrazić sobie to zadanie, nie odczuwając żadnego strachu. Terapię uważa się za uwieńczoną sukcesem, gdy pacjent toleruje wyobrażenie najbardziej przerażającego elementu hierarchii. Dzięki tej metodzie 80-90% fobii specyficznych ulega znacznemu złagodzeniu. Umiejętności rozwijane podczas ćwiczeń w wyobraźni są zwykle uogólniane na rzeczywistą sytuację. Terapia ekspozycji w PTSD polega na tym, że ofiary przeżywają traumę ponownie w wyobraźni, przezwyciężając skłonność do dystansowania się od tego doświadczenia. Opisują ją głośno w obecności terapeuty, wypowiadając się w czasie teraźniejszym, z zaangażowaniem emocjonalnym, przez około 50 minut. Powtarza się to w trakcie kolejnych sesji. Przeżycia są rejestrowane na taśmie, a pacjent ma za zadanie kilkakrotnie odtworzyć wszystko w domu. Terapeuta prosi o powtarzanie tego zadania aż do momentu, gdy przestanie ono wzbudzać lęk i przerażenie. Ekspozycja w realnym życiu polega na tym, że klient konfrontuje się z realnymi sytuacjami, których unika i się boi. Ekspozycje "in vivo" rozpoczyna się pod koniec terapii. Zachęca się, aby pacjent pozostawał w danej sytuacji przez co najmniej 30-40 minut, zaleca się towarzystwo bliskiej osoby, zwłaszcza na wczesnych etapach.

Przeprowadzane badania potwierdzają coraz większe możliwości skutecznej pomocy psychologicznej osobom cierpiącym na zaburzenia lękowe. Mamy dość bogatą literaturę, która pozwala zapoznać się z różnymi technikami pomocnymi w rozwiązywaniu omawianych problemów. Psychoterapeuci znajdują się w dobrej sytuacji, gdyż mogą pomóc swoim pacjentom radzić sobie z lękiem, stosując metody sprawdzone empirycznie.

Właściwa diagnoza zaburzeń lękowych jest ważna w pracy terapeutycznej z ofiarami przemocy w rodzinie. Często borykają się one z silnym strachem i lękiem. Strach odgrywa w wielu sytuacjach ważną, adaptacyjną rolę. Ostrzega ofiary przed potencjalnym zagrożeniem ze strony sprawcy. Jednak zdarza się dość często, że lęk ten przybiera nieprzystosowawczą rolę i utrudnia skuteczne wychodzenie z przemocy.

Bibliografia

Aleksandrowicz J. (2002), Psychopatologia zaburzeń nerwicowych i osobowości. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Bryant R., Harvey A. (2003), Zespół ostrego stresu. Warszawa: PWN. Bryńska A. (2007), Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Carson R., Butcher J., Mineka S. (2003), Psychologia zaburzeń. Gdańsk: GWP. Kennerley H. (2006), Terapia lęku. Podręcznik treningu opanowania lęku. Gdynia: Alliance Press. Rachman S. (2005), Zaburzenia lękowe. Gdańsk: GWP. Seligman E. P., Walker E., F. Rosenhan D. L. (2003), Psychopatologia. Poznań: Zysk i S-ka.

S. K.

Inne z kategorii

Portal o superwizji

06.02.2024

Odwiedź stronę www.superwizorzy.eu

czytaj dalej

Zostań KONSULTANTEM(-TKĄ) w poradni telefonicznej 116 123

22.11.2024

Niebieska Linia IPZ poszukuje: