Schronisko w systemie przeciwdziałania przemocy w rodzinie

Aktualności

08.12.2007

Niebieska Linia nr 6 / 2007

Praktyka dnia codziennego pokazuje, że to ofiara przemocy musi szukać schronienia, a nie jej sprawca, który zazwyczaj pozostaje w domowym zaciszu. Z przykrością należy stwierdzić, że cechą charakterystyczną wielu współczesnych rządów i społeczeństw jest stereotypowe postrzeganie przemocy w rodzinie jako sytuacji związanej z domową awanturą i przeświadczenie, że nie należy się wtrącać, i co więcej, absorbować uwagi urzędników zobowiązanych do pomocy osobom pokrzywdzonym w jej wyniku. Dopóki sytuacja w postrzeganiu przemocy domowej nie ulegnie zmianie, dopóty będzie istniała potrzeba funkcjonowania schronisk dla ofiar przemocy domowej.

Czym są schroniska?

Jaką rolę pełnią schroniska w systemie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, czym konkretnie się zajmują?

Schroniska są mostem pomiędzy sferą prywatną a publiczną. Powstają i działają w odpowiedzi na potrzeby społeczne i w celu realizacji określonych zadań - pomagania osobom, które doświadczyły przemocy. Zapewniają całodobowe schronienie, wspierają ofiary w podjęciu decyzji o kontynuowaniu życia z dala od agresora i zaplanowania dalszego postępowania z tym związanego, kreują postawę aktywności i samodzielności w radzeniu sobie z kryzysami i trudnościami życiowymi. Kompleksowa pomoc oferowana przez schroniska ofiarom przemocy w rodzinie zwiększa ich szanse na powrót do społeczeństwa, życia zawodowego i uniezależnienia się ekonomicznego od sprawcy, jak również przywraca wiarę we własne siły. Należy pamiętać, że kobiety¹ często decydują się pozostać w związkach pełnych agresji i nienawiści ze względu na brak takiej oferty.

Osoby zgłaszające się do schronisk mają zagwarantowaną separację od sprawcy przemocy, ochronę i bezpieczeństwo. Od pierwszych dni pobytu w schronisku zostają włączone w proces edukacji poprzez indywidualne i grupowe spotkania, tzw. indywidualne plany wychodzenia z przemocy, które mają pomóc ofierze uwolnić się od przemocy w sensie prawnym (np. przez rozwód), nauczyć się mechanizmów działania przemocy, rozpoznawania i wyrażania własnych potrzeb i uczuć. Każda klientka schroniska otrzymuje indywidualnego opiekuna, zazwyczaj pracownika socjalnego, który ustala z nią listę celów do zrealizowania oraz metod ich osiągnięcia. Brak chęci aktywnego udziału w programie równa się utracie miejsca w schronisku.

Pomoc socjalna, psychologiczna i prawna to najczęściej oferowane formy pomocy. Należy dodać, że udzielanie porad i prowadzenie spraw jest bezpłatne, a placówki prowadzone przez wyspecjalizowane zespoły zmierzają do faktycznego rozwiązania problemów swoich klientek. Myślenie zorientowane na ofiary przemocy pozytywnie wpływa na jakość udzielanej pomocy.

Do zakresu oferowanej pomocy należy również pomoc w usamodzielnieniu się. Niestety, największą przeszkodą w otrzymaniu przez kobietę mieszkania, są wymogi stawiane przez gminę, tj. zaświadczenie o rozwodzie, zaświadczenie o braku zadłużenia, zaświadczenie o zarobkach oraz stos dokumentów do wypełnienia. Poparcie schroniska jako instytucji świadczącej o sytuacji kryzysowej sprawia, że kobiety pokrzywdzone w oczach urzędników wyglądają bardziej wiarygodnie, ale i tak średni czas oczekiwania na lokal to od 6 miesięcy do 2 lat. Oferowane lokale są zazwyczaj w tragicznym stanie i o bardzo niskim standardzie. W sytuacji tak dramatycznej jak przemoc w rodzinie postawa instytucji publicznych wydaje się być nieadekwatna do zaistniałej potrzeby, zaś rola schroniska w tym zakresie niezmiernie ważna.

Innym problemem, który schroniska próbują, w miarę swoich możliwości rozwiązać - jest brak pracy. Ogranicza on szanse kobiet ofiar przemocy na uzyskanie mieszkania komunalnego czy wynajem. Średnio około 20% schronisk współpracuje z urzędami pracy bądź innymi instytucjami pomagającymi bezrobotnym. W przypadku bezrobotnych ofiar przemocy domowej powrót na rynek pracy wydaje się większym wyzwaniem. Z badań wynika, że "30% kobiet przyznaje się, że straciło pracę z powodu przemocy. W przypadku 35% ofiar przemoc stanowiła poważną barierę w procesie podnoszenia kwalifikacji. Z kolei 57,8% przyznało się, że obawiało się chodzić do pracy lub szkoły z powodu gróźb" (na podstawie www.partnerstwo.cpk.org.pl B. Przybylska - Związek między przemocą domową wobec kobiet a problemami zatrudnienia w krajach Unii Europejskiej i Ameryki Północnej). Jak wynika z danych statystycznych przemoc w rodzinie odciska swe piętno na życiu zawodowym kobiet. Schroniska, oprócz zajmowania się doradztwem z zakresu psychologii, psychiatrii bądź prawa, powinny poszerzyć swoją ofertę pomocy o szkolenia z aktywnego poszukiwania pracy, pomagać w tym zakresie.

Współpraca z innymi

Rola schronisk w systemie przeciwdziałania przemocy w rodzinie nie ogranicza się tylko do zapewnienia dachu nad głową oraz świadczenia całej gamy usług na rzecz swoich pensjonariuszek. Problem przemocy domowej jest problemem społecznym i konieczne jest podjęcie znacznie szerszego zakresu działań, które są niezbędne w celu przeciwdziałania przemocy. Przeciwdziałać należy na różnych płaszczyznach, poczynając od organów władzy publicznej, instytucji i organizacji powołanych do zwalczania i zapobiegania przemocy, a skończywszy na społeczeństwie. Ważna jest współpraca różnych instytucji oraz osób prywatnych, tworzenie koalicji przeciw przemocy, tworzenie sieci wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, w skład których wchodzą lokalni partnerzy. Dzięki temu osoby doświadczające przemocy mają możliwość szybszego i efektywniejszego skorzystania z pomocy m.in.:

policji, która podejmuje interwencje w ramach procedury "Niebieskiej Karty";
wymiaru sprawiedliwości, tj. sądu i prokuratury, które podejmują działania w sytuacjach podejrzenia lub popełnienia przestępstwa;
gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, która podejmuje działania ochronne przed przemocą w rodzinach, w których występują problemy alkoholowe;
pomocy społecznej, która udziela wsparcia m.in. w postaci świadczeń, pracy socjalnej bądź poradnictwa specjalistycznego;
innych instytucji świadczących pomoc ofiarom przemocy w rodzinie, tj. służby zdrowia, świetlic socjoterapetycznych, szkoły bądź organizacji pozarządowych.

Specyfika problemu przemocy w rodzinie powoduje, że szybka i skuteczna pomoc ofiarom zależy przede wszystkim od jasnych procedur i jakości współpracy między instytucjami i organizacjami tworzącymi lokalną koalicję. W praktyce bardzo ważna jest właściwa koordynacja działań wszystkich organizacji i instytucji zaangażowanych w niesienie pomocy ofiarom przemocy.

Schroniska dla ofiar przemocy w rodzinie współtworzą system przeciwdziałania temu zjawisku i razem z innymi koalicjantami wpływają na wzrost kompetencji lokalnych podmiotów oraz zmianę świadomości społecznej na temat przemocy w rodzinie poprzez bezpośrednią wymianę doświadczeń i dobrych praktyk, wspólne rozwiązywanie problemów oraz wspieranie się na zasadach partnerskiej współpracy. Należy jednak pamiętać, że system sam w sobie nie będzie działał, wszystko zależy od aktywności poszczególnych koalicjantów. Prosty przykład: brak lub źle prowadzone statystyki na temat liczby ofiar przemocy, które skorzystały z pomocy, zaniżają dane na temat skali tego zjawiska, co w konsekwencji przekłada się na wielkość finansowania działań w tym obszarze. Na jakiej podstawie prosić więc o wsparcie?

Schroniska funkcjonują też w roli pracodawcy czyli dają pracę, a aspekt ludzki odgrywa niesłychanie ważną rolę - wszystko opiera się na ludziach, którzy pomagają osobom skrzywdzonym w wyniku przemocy. Współczesny, bardzo wymagający rynek sprawia, że kompetentni pracownicy to kapitał każdego podmiotu, bez względu na rodzaj prowadzonej działalności oraz sektor gospodarki. Trudno jest znaleźć wykwalifikowane osoby, które mają odpowiednie podejście i potrafią pracować z ofiarami przemocy domowej. Zrozumienie drugiej osoby stanowi podstawę w ich pracy z osobami skrzywdzonymi.

Pieniądze i ludzie

Realizacja powyższych funkcji schroniska w systemie zapobiegania przemocy w rodzinie byłaby niemożliwa bez odpowiedniego ich finansowania. Działalność schronisk zależy od wielkości pomocy instytucjonalnej i wsparcia osób prywatnych. To determinuje rodzaj pomocy, na jaką mogą liczyć ofiary i z jakich usług mogą skorzystać. Brak środków finansowych przekłada się na dysproporcję między liczbą osób zatrudnionych w schroniskach a obowiązkami, które na nich spoczywają. Zbyt duże obciążenie pracą, a przy tym niskie zarobki są najczęstszą przyczyną rezygnacji z pracy. Tak więc ekonomiczny aspekt odgrywa ważną rolę w systemie dostarczania pomocy ofiarom przemocy i ma wpływ na wywiązywanie się schronisk z ich zadań w systemie zapobiegania przemocy.

Zakres i skuteczność działania schronisk w dużej mierze zależy od czynników społecznych, politycznych, ekonomicznych i kulturowych. Społeczna postawa wobec przemocy jest bardzo ważnym elementem budowania strategii zwalczania tego zjawiska. W Polsce istnieje cicha akceptacja dla przemocy wobec członków rodziny. Postawy takie są kształtowane m.in. przez hierarchiczny model rodziny z dominującą rolą mężczyzny, niedostateczną znajomość zjawiska przemocy domowej oraz praw przysługujących ofierze. Klimat społeczny i polityczny wpływają na pracę schronisk i realizację stojących przed nimi celów, zaś rzetelna wiedza na temat własnej organizacji, jej pracowników oraz klientów stanowi podstawę ich sprawnego funkcjonowania.

Podsumowując powyższe rozważania, wyłania się ciekawy obraz roli schronisk w systemie zapobiegania przemocy w rodzinie. Ich podstawowe zadania to:

zapewnienie bezpiecznego schronienia;
kreowanie postawy aktywności i samodzielności w radzeniu sobie z kryzysem i dysfunkcją w rodzinie;
świadczenie szerokiego zakresu pomocy;
zwiększanie dostępności pomocy osobom doświadczającym przemocy domowej oraz podnoszenie świadomości i zwiększanie odpowiedzialności lokalnej społeczności;
partnerstwo w sieci wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie;
schroniska dają pracę ludziom, od których zależy jakość oferowanej pomocy.

Samo ustalenie roli schronisk w systemie zapobiegania przemocy w rodzinie w żadnym wypadku nie gwarantuje, że planowane działania zostaną zrealizowane. Aby mieć pewność, że funkcje, jakie mają one do spełnienia, nie są jedynie w sferze deklaracji, nie wolno zaniedbać żadnego z powyższych elementów.

Schroniska to jednak coś więcej niż tylko schronienie, bezpieczeństwo i szeroki zakres oferowanej pomocy czy partnerstwo, to przede wszystkim tymczasowy dom, którego ofiary przemocy zostały brutalnie pozbawione. Nie funkcjonują jak inne instytucje, np. szpitale lub więzienia, które są "zdehumanizowane", czyli pozbawione czynników ludzkich, które traktują człowieka przedmiotowo. W przypadku schronisk takie podejście do osób skrzywdzonych w wyniku przemocy może doprowadzić do wtórnych urazów, które objawiają się tym, że ofiara po krzywdach doznanych w domu, doświadcza kolejnych urazów, tym razem ze strony placówki, która jej pomaga.

Schroniska muszą także zadbać o stworzenie normalnej, rodzinnej atmosfery, zabezpieczyć więcej niż podstawowe potrzeby ofiar przemocy, np. książki czy rozrywkę. Planowanie działalności schroniska oznacza nie tylko konieczność określenia jego funkcji, ale również wzięcia pod uwagę "pierwiastka ludzkiego", który jest nie mniej ważny niż owe funkcje.

BIBLIOGRAFIA James R. K., B. E. Gilliand (2005), Strategie interwencji kryzysowej. Pomoc psychologiczna poprzedzająca terapię, Warszawa: Wydawnictwo Edukacyjne PARPA Lipowska-Teutsch A. (1998), Wychować, wyleczyć, wyzwolić, Warszawa: PARPA. Mazur J. (2002), Przemoc w rodzinie. Teoria i rzeczywistość, Warszawa: Wydawnictwo Akademia Żak Pospiszyl I. (1999), Razem przeciw przemocy, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak. Praca i godne życie dla kobiet ofiar przemocy (2005), Warszawa: Centrum Praw Kobiet. Baza danych Ogólnopolskiego Porozumienia Osób, Organizacji i Instytucji Pomagających Ofiarom Przemocy w Rodzinie "Niebieska Linia"

1. Biorąc pod uwagę, że większość ofiar przemocy to kobiety, a sprawcy to mężowie bądź ich partnerzy, w niniejszym artykule określenie ofiara przemocy odnosi się do kobiety.

A. U.