Przemoc w szkole w opinii uczniów

Szczegóły

Elżbieta Czyż

Niebieska Linia nr 3 / 2003

Helsińska Fundacja Praw Człowieka na przełomie 1995-1996roku przeprowadziła badanie ankietowe na ponad 3 tys. uczniów w ponad 100szkołach. Celem projektu było sprawdzenie, jakie zdaniem uczniów są ich prawa wszkole. Zebrano kilka tysięcy wypowiedzi uczniów, dyrektorów szkół oraz pedagogówszkolnych na ten temat.

Obszerne podsumowanie tego projektu zawiera publikacja"Prawa ucznia w szkole. Raport z badań" (oprac. Elżbieta Czyż, HelsińskaFundacja Praw Człowieka, Warszawa 1996). Artykuł ten dotyczy tylko tej części,w której sprawdzano, jaka jest skala przemocy nauczycieli w opinii uczniów orazjakie konsekwencje spotykają nauczycieli, którym zdarzają się takie zachowania.

Wolność od poniżającego traktowania i karania

Konwencja o Prawach Dziecka w art. 19. stanowi: "Państwabędą podejmowały wszelkie właściwe kroki w dziedzinie ustawodawczej,administracyjnej, społecznej oraz wychowawczej dla ochrony dziecka przedwszelkimi formami przemocy fizycznej bądź psychicznej, krzywdy i zaniedbaniabądź złego traktowania (...)".

W art. 3 Konwencji Europejskiej stwierdza się krótko: "Niktnie może być poddany torturom ani nieludzkiemu albo poniżającemu traktowaniulub karaniu".

Zgodnie z przepisami oświatowymi w szkole nie wolno stosowaćkar naruszających godność i nietykalność cielesną ucznia. Z rozmów z młodzieżą,z rzecznikami praw ucznia wynika, że niektórym nauczycielom zdarza się używaćwobec uczniów różnych form przemocy fizycznej i psychicznej. Najczęściejwymieniano szarpanie, popychanie, uderzanie ręką, książką, gąbką itp.,pociąganie za ucho, a wśród przejawów przemocy psychicznej – straszenie,wyzywanie, stosowanie określeń powszechnie uznanych za obraźliwe i naruszającegodność człowieka.

Przemoc fizyczna w szkole w opinii uczniów

68% ankietowanych osobiście nie doświadczyło w szkoleprzemocy fizycznej. Natomiast zaledwie ok. 33% stwierdziło, iż kolega/koleżankanie doznali przemocy fizycznej ze strony nauczyciela.

Potoczna wiedza wskazuje, że przypadki przemocy fizycznejczęściej dotyczą szkół podstawowych niż średnich, co potwierdza prawie 20%ankietowanych. Mogły to być zdarzenia incydentalne lub wielokrotne. Około 38%uczniów podało, że ich koledzy/koleżanki doświadczyli przemocy w szkole podstawowej.Powtarzające się przypadki przemocy dotknęły osobiście 2,3% ankietowanych i5,7% ich koleżanek/kolegów.

Lokalizacja i typ szkoły a przypadki przemocy fizycznej

Różnice w rozkładzie wypowiedzi wynikają przede wszystkim zfaktu, iż szkoły na wsi to zawsze szkoły podstawowe. Wypowiedzi wskazujących nawystępowanie przemocy jest nieco więcej w szkołach gminnych niż wojewódzkich,co może jedynie wskazywać na pewną tendencję, nie jest istotne statystycznie.Przemocy fizycznej nie doświadczyło ok. 70% uczniów szkół wojewódzkich i 65%miast gminnych.

Przemoc fizyczna a lokalizacja szkoły

Wypowiedzi uczniów szkół publicznych i niepublicznych nieróżnią się istotnie statystycznie. Nieco więcej uczniów szkół niepublicznych –36,3% badanych, niż szkół publicznych – 28,2% doświadczyło przemocy co najmniejraz. Statystycznie istotnie częściej przemoc fizyczna dotyczy uczniów szkółpodstawowych niż średnich.

Porównując wypowiedzi uczniów LO i LZ okazało się, żeczęściej przemocy doświadczali uczniowie LZ niż LO (nie zdarzyło się ok. 63%uczniów LZ i 72% – LO). Przemocy w szkole podstawowej doświadczyło ok. 31%badanych z liceów zawodowych i ok. 23% badanych z liceów ogólnokształcących.

Doświadczenia dotyczące przemocy fizycznej zdecydowaniekojarzone są ze szkołą podstawową.

Konsekwencje dla nauczyciela za stosowanie przemocy fizycznej zdaniem uczniów

Zapytano uczniów, jakie konsekwencje poniósł nauczyciel,któremu zdarzyło się uderzyć ucznia. Rozkład odpowiedzi był następujący:

Ponad połowa uczniów uważa, że nauczyciel nie poniósłżadnych konsekwencji. Jedynie 4% stwierdziło, że nauczyciel przeprosił ucznia.Pozostali nie wypowiedzieli się lub nie wiedzą, czy były takie konsekwencje. Wkilku przypadkach, ci którzy wybrali kategorię "inne" wpisali, że nauczycielzostał zwolniony, lub dyrektor/wychowawca rozmawiał z nauczycielem.

Przemoc psychiczna w szkole w opinii uczniów

Podobnie jak o przemoc fizyczną zapytano o przemocpsychiczną rozumianą jako wyzywanie, poniżanie, stosowanie presji psychicznejitp.

Przemoc psychiczna w szkole jest zjawiskiem znacznieczęstszym niż fizyczna. Prawie 60% uczniów doznało jej osobiście, a prawie 70%wie, że doświadczyli jej koleżanka/kolega. Tym razem odpowiedzi "zdarzyło się wszkole podstawowej" jest procentowo znacznie mniej niż w przypadku przemocyfizycznej.

Lokalizacja szkoły ma wpływ na rozkład odpowiedzi: przemocpsychiczna nieco częściej występuje w szkołach dużych miast niż na wsi.Inaczej, niż w przypadku przemocy fizycznej, co może warto zauważyć, choćtrzeba pamiętać, że szkoły na wsi to szkoły podstawowe, co jest istotne w tymprzypadku.

O przemocy psychicznej częściej informują uczniowie szkółśrednich niż uczniowie szkół podstawowych. Istotnych różnic międzywypowiedziami uczniów szkół publicznych i szkół niepublicznych nie zauważono.Na przemoc psychiczną skarży się nieco więcej uczniów liceów ogólnokształcącychniż liceów zawodowych. W przypadku przemocy fizycznej – odwrotnie. Około 50%uczniów LZ i ok. 57% uczniów LO doświadczyło przemocy psychicznej. Przemoc niezdarzyła się 35% badanych z LO i 41% z LZ. Przemocy wobec koleżanki/kolegi niezauważyło 30% uczniów LZ i 23% uczniów LO.

Konsekwencje dla nauczyciela za stosowanie przemocypsychicznej zdaniem uczniów

Zapytano uczniów, czy nauczyciele ponoszą konsekwencje wprzypadku, jeśli zdarzy się im np. obrazić, wyzwać, poniżyć ucznia.

Ponad 60% ankietowanych, o kilka procent więcej niż wbadaniu dotyczącym konsekwencji za przejawy przemocy fizycznej, uważa, że niebyło żadnych konsekwencji. Jedynie 1,5% uczniów (w przypadku przemocy fizycznej– 4,5%) podało, że nauczyciel przeprosił ucznia. Pozostali nie wiedzą lub niewypowiedzieli się.

Przemoc w szkole a płeć i status ucznia

Zgodnie z przewidywaniami, okazało się, że częściej przemocfizyczna dotyczy chłopców niż dziewcząt (ale w przypadku przemocy psychicznejnie ma istotnych różnic ze względu na płeć); częściej doświadczali jejuczniowie określający się jako "przeciętny" i "słaby" niż ci, którzy mówią osobie "dobry" lub "bardzo dobry"; częściej charakteryzujący siebie jako "niezawsze podporządkowany, miewający konflikty" niż "podporządkowany".

Przypadki przemocy w szkole

W szkołach, w których samorząd jest oceniany jako aktywny, zopinią którego liczą się nauczyciele, uczniowie mają mniej doświadczeńzwiązanych z przemocą.

Podsumowanie

Jak wynika z przedstawionych badań, przemoc nauczycieliwobec uczniów nie jest zjawiskiem marginalnym. Nawet jeżeli uwzględnimy, żebadaliśmy subiektywne odczucia, a nie obiektywne fakty, to jednak liczbabadanych, którzy twierdzą, że doświadczyli przemocy ze strony nauczycieli budziniepokój.

Ponad 30% ankietowanych doświadczyło przemocy fizycznej idwukrotnie więcej przemocy psychicznej. Przemoc fizyczna częściej zdarzyła sięuczniom szkół podstawowych niż średnich. Natomiast przemoc psychiczna wydajesię być bardziej dolegliwa w szkołach średnich. Większość uczniów nie mapoczucia, że nauczyciel ponosi za takie zachowanie jakiekolwiek konsekwencje.Zaledwie kilka procent uczniów przyznaje, że nauczyciel przeprosił ucznia.

Wydaje się, że uczniowie nie mają wystarczającej ochronyprzed przemocą i złym traktowaniem, tym bardziej, iż zdaniem dyrektorówproblem, jeżeli w ogóle występuje, jest marginalny (incydenty). Uczniowie niezawsze skarżą się w obawie przed większymi konsekwencjami. Nie mają teżpoczucia, że złożenie skargi pomoże, a czasem wręcz uważają, że zaszkodzi.

Zatem, mimo jasnych, w tym przypadku zapisów prawnych,zarówno w ustawie o systemie oświaty, jak też w ramowym statucie szkoły,nakazujących poszanowania godności ucznia, zakazujących stosowania karcielesnych, praktyka pokazuje, że zapisy mają jedynie charakter deklaracjitrudnych do wyegzekwowania.

E.C.

• « poprz.
• nast. »