Przemoc wobec osób starszych w Wielkiej Brytanii

Szczegóły

Edyta Skwarzyńska

Niebieska Linia nr 4 / 2005

Dziewięć na dziesięć pielęgniarek w Wielkiej Brytanii spotkała się ze stosowaniem przemocy wobec swoich podopiecznych - osób starszych. 78% z nich twierdzi, że do takich zdarzeń dochodzi przynajmniej kilka razy w miesiącu.

Nie starość, ale dzisiejsza młodość starców czyni ich obcym otoczeniu

Żyjemy w nowoczesnych społeczeństwach. Komunikujemy się drogą cyberprzestrzenną, rozwiązujemy zagadki medycyny i chemii na poziomie, na którym już blisko do sklonowania człowieka. Ale statystyki pokazują jeszcze inny obraz społeczeństwa naszych czasów. W kraju pięknej Victorii i Beckhama, co 7 osoba przekroczyła 65. rok życia. Od roku żyję i pracuje w bardzo reprezentatywnym dla Europy Zachodniej społeczeństwie. Społeczeństwie starzejącym się. W Wielkiej Brytanii.

Media w tym kraju ukazują osoby starsze z jednej strony jako niezależnych, ruchliwych staruszków, samoświadomych i stanowiących o sobie, pełnych pasji, dynamicznych, wciąż w drodze, na której pojawiają się takie decyzje, jak wstąpienie na uniwersytet czy chęć zrzeszania się w towarzystwach o światłych celach. Z drugiej strony publicystyka brytyjska odsłania drugą stronę medalu: zjawisko przemocy wobec osób starszych, którym postęp medyczny, wczesne diagnozowanie, świadomość higieny i dobrobyt kraju nie zapobiegły (niestety) w zapadaniu na poważne choroby, demencje i niedołężność i którzy z tej racji pozostają pod czyjąś stałą opieką.

Niechlubna statystyka

Wysoki odsetek osób starszych w ogólniej liczbie ludności Wielkiej Brytanii szybko pociągnął za sobą zmiany na rynku konsumenckim: jak grzyby po deszczu zaczęły powstawać prywatne domy opieki. Troska o osoby starsze stała się nie tylko humanitarnym priorytetem, ale również bardzo lukratywną formą działalności zarobkowej. W domach spokojnej starości w Anglii rezyduje ponad pół miliona osób.
Na początku 2003 roku rozgorzała na Wyspach medialna dyskusja na temat skali zjawiska przemocy wobec osób starszych. Stacja BBC News, opierając się na badaniach Community and District Nursing Association, podała, że 9 na 10 pielęgniarek pracujących w lokalnych środowiskach spotkała się ze stosowaniem przemocy wobec swoich podopiecznych. Sprawcami byli członkowie rodziny - głównie opiekunowie osób starszych. 78% pielęgniarek spotkało się ze stosowaniem przemocy wobec starszych podopiecznych przynajmniej kilka razy w miesiącu, a 22% zaobserwowało to zjawisko średnio raz w roku. Najczęstszym rodzajem przemocy była przemoc werbalna i finansowa, ale zdarzały się również przypadki dotkliwych pobić.

Organizacja Help the Aged podała, że każdego miesiąca media w Wielkiej Brytanii ujawniają 35 przypadków stosowania przemocy wobec osób starszych. Przedstawiciele organizacji podkreślają, że jest to wierzchołek góry lodowej, a liczba osób doświadczających przemocy na Wyspach może sięgać nawet pół miliona. Do większości przypadków stosowania przemocy dochodzi w domach rodzinnych tych osób, ale niektóre przypadki występują także w domach opieki.

Organizacje charytatywne, takie jak Help the Aged, Action on Elder Abuse i Comic Relief wspólnie zajmują się problematyką przemocy wobec osób starszych. Każda z nich posiada bezpłatną infolinię, na którą mogą dzwonić ofiary przemocy i osoby, które obserwują takie przypadki w swoim środowisku.

Ze wspólnie opracowanego przez nich raportu zatytułowanego "Ukryte głosy" (Hidden Voices), będącego analizą zapisu 7 tys. odebranych telefonów, dowiadujemy się, że:

• w 35% przypadków sprawcami agresji były osoby, którym rodzina płaciła za opiekę nad seniorem,
• w 64% przypadków wydarzyło się to w domu osoby starszej;
• 67% ofiar to kobiety;
• w co trzecim przypadku ofiara doświadczała przemocy od więcej niż jednej osoby.

Na stronach internetowych tych organizacji możemy znaleźć portrety psychologiczne ofiar przemocy. Uderzają w nich szczególnie dwie cechy: bezsilność i duma, która uniemożliwia tym osobom ujawnienie drażliwych faktów.

Działania zaradcze

Pod ogromnym naciskiem mediów i organizacji działających w Wielkiej Brytanii na rzecz przeciwdziałania przemocy szybko zaczęto reformować system opieki nad osobami starszymi. W kwietniu 2004 roku wprowadzono obowiązek sprawdzania, czy przyjmowani do pracy opiekunowie nie byli karani.

Nie znam sytuacji wszystkich domów opieki w Wielkiej Brytanii, ale w domu rezydenckim British United Provident Association (BUPA), gdzie pracuję, podejmowane są działania, które mają zapobiec zjawisku przemocy. Koncentrują się one na trzech płaszczyznach: systemie szkoleń dla opiekunów, stałym monitorowaniu ich pracy, współpracy z opieką społeczną i angażowaniu środowiska lokalnego w opiekę nad osobami starszymi.

System szkoleń

Od sierpnia 2003 roku BUPA wprowadziła trójpoziomowy system szkoleń dla pracowników Training Organisation for the Personal Social Services (TOPSS):

1. szkolenie wstępne pracownika odbywające się w ciągu pierwszych 6 tygodni pracy;
2. szkolenie dalsze realizowane w kolejnych 6 miesiącach;
3. międzynarodowe szkolenie.

Wszystkie szkolenia kończą się egzaminem pisemnym i ustnym przed komisją i potwierdzane są certyfikatem.
Już na pierwszym poziomie szkoleń nowy opiekun dowiaduje się o obowiązku odpowiedzialności osobistej w miejscu pracy, gdzie niedopuszczalną rzeczą jest obojętność wobec zaobserwowanych zjawisk przemocy wyrażających się stwierdzeniem: to nie jest moja sprawa. Pracownik poznaje definicje przemocy, jej rodzaje oraz sposoby interwencji w razie zaistniałych sytuacji zagrożeń (osobą, do której zwraca się opiekun ze swoim raportem jest menedżer domu, który kieruje sprawę do komisji BUPA rozstrzygającej, czy rzeczywiście doszło do wykorzystania lub zaniedbania wobec osoby starszej).

W trakcie dalszego szkolenia opiekun uczy się rozpoznawać i reagować na różne formy przemocy i zaniedbania w środowisku pracy dotyczące różnych obszarów i relacji (rezydenci-pracownicy, rezydenci-krewni, rezydenci-rezydenci). Dla ciekawostki podam kilka przykładów zachowań, które są kwalifikowane jako działania o charakterze przemocowym:

• przemoc fizyczna (m.in. niewłaściwe wykorzystanie sprzętu do transportu osób starszych powodujące widoczne objawy, jak np. siniaki albo pozostawienie osób starszych na dłuższy okres w urynie lub odchodach - zbyt rzadkie zmienianie pampersów);
• przemoc seksualna (m.in. komentarze w środowisku pracy o seksualnych podtekstach niekoniecznie skierowane do rezydenta, ale których osoba starsza jest świadkiem);
• przemoc emocjonalna (odosobnienie rezydenta na dłuższy okres w jego pokoju, wykluczenie z życia grupy, pozostawienie bez opieki, zastraszanie czy karanie);
• przemoc finansowa (nieuczciwy kosztorys wydatków, zatrzymywanie reszty z załatwianych sprawunków, przyjmowanie nawet drobnych podarunków od rezydentów).

Codzienna praca placówki sprzyja również zaniedbaniom i przemocy instytucjonalnej, czemu w szkoleniu poświęca się uwagę. Oto kilka zasad, z przestrzeganiem których spotkałam się w mojej praktyce:

• nie można zmuszać rezydentów do wcześniejszego wstawania tylko dla tego, żeby ułatwić pracę rannej zmianie;
• ustalany jest grafik korzystania z telewizji, tak aby każdy rezydent miał szansę oglądać interesujący go program (sprzyja temu również ilość odbiorników w placówce);
• każda absencja rezydenta jest starannie udokumentowana, a zadaniem opiekuna jest zachęcenie i motywowanie podopiecznego do uczestniczenia w życiu społecznym;
• prawo do wyboru jest naczelną zasadą placówki i jest realizowane nawet w błahych z pozoru szczegółach, takich jak poranny wybór sukienki, koloru swetra czy udział w różnych formach aktywności dziennej.

Monitorowanie pracy opiekuna

Zdobyta w czasie szkoleń wiedza jest weryfikowana w praktyce. Służą temu superwizje - spotkania z opiekunem seniorem (team leader) odbywające się raz w miesiącu, podczas których omawiana jest praca opiekuna. Opiekun senior, nadzorujący pracę zespołu na danym dyżurze, jest również superwizorem dla wybranych osób. Na spotkaniach poruszane są m.in. następujące kwestie:

• nurtujące pracownika problemy (opiekun może zgłosić również zaobserwowane nadużycia w środowisku pracy, sprawą normalną jest przyznanie się do zmęczenia psychicznego, doświadczenie rutyny pracy);
• ocena pracy opiekuna pod względem relacji z podopiecznymi i jego funkcjonowania w zespole;
• wyobrażenia opiekuna dotyczące kierunku jego dalszego rozwoju i pracy w placówce;
• omawianie etapu szkoleń, na którym akurat znajduje się pracownik.

Z każdej superwizji sporządzany jest raport, który dołącza się do dokumentacji opiekuna w placówce.

Współpraca z opieką społeczną

Wielu rezydentów kierowanych jest do domu za pośrednictwem opieki społecznej, której zadaniem jest także przeciwdziałanie zjawisku przemocy wobec osób starszych poprzez usunięcie ich z zagrożonego środowiska. Może być również odwrotnie, że to rodzina doświadcza przemocy (najczęściej jest to forma przemocy emocjonalnej - szantażu emocjonalnego, gdy brakuje czasu ze strony członków rodziny na opiekę nad seniorem) ze strony osoby starszej. Takie przypadki zdarzają się, choć są zjawiskiem marginalnym. Opieka społeczna monitoruje dalej pobyt rezydenta w placówce poprzez kwartalne spotkania odbywające się z pracownikiem socjalnym. Mają one formę wywiadu otwartego, w którym podopieczny zgłasza ewentualne zastrzeżenia co do jego pobytu w ośrodku.

Zaangażowanie środowiska lokalnego

Na jakość pracy w placówce bez wątpienia ogromny wpływ ma pomoc osób z zewnątrz. Przy ośrodku działa biuro wolontariuszy, zrzeszające oprócz osób młodych również osoby starsze, które znajdują się w lepszej kondycji fizycznej i psychicznej niż nasi pensjonariusze. Służą oni pomocą w transporcie rezydentów do różnych miejsc np. przychodni, szpitala, załatwiają wiele spraw związanych z pozyskaniem środków finansowych, często aktywizują rezydentów, proponując udział w quizach, grach planszowych. Dbają oni także o potrzeby duchowe pensjonariuszy, organizując wycieczki, przedstawienia. Wolontaryjna działalność osób starszych na rzecz ich rówieśników wpływa na efektywność pracy stałego personelu placówki; zmniejszając poziom zmęczenia i wyczerpania zawodowego pracowników - zmniejsza się poziom frustracji pracowników, co również przyczynia się do zapobiegania zjawisku przemocy i zaniedbania w ośrodku.

Przedstawiłam tylko krótki zarys problemu przemocy wobec osób starszych w Wielkiej Brytanii i podejmowanych działań zapobiegawczych. Warunki instytucjonalne opieki nad ludźmi starszymi są tutaj także determinowane czynnikami kulturowymi. W społeczeństwach zachodnich polska zasada "nie przesadza się starych drzew", nie ma racji bytu. Seniorzy w znacznej większości przypadków akceptują decyzje rodziny o umieszczeniu ich w placówkach opiekuńczych. Świadomość braku czasu ich dzieci czy wnuków, który wypełniony jest życiem zawodowym, jest tutaj bardzo wysoka.

Więcej informacji na stronach: www.ageconcern.org.uk; www.elderabuse.org.uk; www.topss.org.uk; www.doh.gov.uk

E.S.

• « poprz.
• nast. »