Obowiązek zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestepstwa i tryby ścigania przestępstw

Szczegóły

Kategoria: Najważniejsze przepisy prawne

Utworzono: 2012-11-13

Agnieszka Olszewska

Postępowanie karne uruchamiana jest poprzez złożenie zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa na Policji albo w prokuraturze. Zawiadomienie to można złożyć ustnie do protokołu, złożyć osobiście pismo w sekretariacie lub wysłać listem poleconym. O tym czy na skutek zawiadomienia zostało wszczęte postępowanie, czy też nie, zawiadamiający powinien zostać poinformowany. W przypadku nie udzielania tej informacji w ciągu 6 tygodni od chwili złożenia zawiadomienia można złożyć zażalenie do Prokuratury Okręgowej[1]. Jeśli informacje zawarte w zawiadomieniu uzasadniają podejrzenie popełnienia przestępstwa, to zostaje wszczęte postępowanie karne. Składa się ono z dwóch etapów: postępowania przygotowawczego i sądowego. Faktyczną podstawą wszczęcia postępowania przygotowawczego jest – zgodnie z art. 303 k.p.k. - uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa.

Sposób ścigania przestępstw można podzielić na:

• publicznoskargowe („z urzędu”) – nie jest tu potrzebna inicjatywa pokrzywdzonego, postępowanie w sprawach przestępstw ściganych w ten sposób w całości wykonywane jest przez prokuraturą bądź policję;
• publicznoskargoweścigane na wniosek – ściganie tych przestępstw uzależnione jest od woli osoby pokrzywdzonej. Bez wniosku uprawnionego przestępstwo nie może być ścigane przez organy wymiaru sprawiedliwości. Z chwilą złożenia wniosku postępuje się tak, jak przy pozostałych przestępstwach ściganych „z urzędu”;
• prywatnoskargowe – w takim przypadku postępowanie zostaje wszczęte poprzez złożenie przez pokrzywdzonego prywatnego aktu oskarżenia do sądu. Od tej chwili osoba pokrzywdzona staje się oskarżycielem prywatnym.

Zgodnie z art. 303 k.p.k. jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, wydaje się z urzędu lub na skutek zawiadomienia o przestępstwie postanowienie o wszczęciu śledztwa, w którym określa się czyn będący przedmiotem postępowania oraz jego kwalifikację prawną[2]. Faktyczną podstawą decyzji o wszczęciu śledztwa może być tylko taki zespół danych, które obiektywnie uprawdopodabniają fakt popełnienia przestępstwa, subiektywnie zaś wywołują wysoki stopień podejrzenia co do zaistnienia tego faktu. Ustawa, mówiąc o uzasadnionym podejrzeniu, wymaga tym samym, aby było ono oparte na racjonalnych przesłankach. Uzasadnione podejrzenie ma się odnosić do konkretnego przestępstwa, a więc czynu, który daje się zakwalifikować z określonego przepisu części szczególnej Kodeksu karnego lub innej ustawy szczególnej[3]. Wyjątkiem od zasady społecznego obowiązku zawiadamiania o przestępstwie jest art. 240 § 1 k.k. sankcjonujący odpowiedzialność karną każdego, kto mając wiarygodną wiadomość, nie zawiadomi właściwych organów o karalnym przygotowaniu, bądź usiłowaniu dokonania przestępstwa. Mowa tu wyłącznie o pewnego rodzaju przestępstwach, do których zalicza się niektóre przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości, RP, obronności, porządkowi publicznemu, wojenne a także zabójstwo. Jeżeli obowiązek zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa jest obowiązkiem społecznym – w przypadku jego nie dopełnienia nie ma mowy o żadnego rodzaju odpowiedzialności. Jeśli natomiast jest to obowiązek prawny – w takim przypadku osoba go nie dopełniająca podlega odpowiedzialności karnej, a często również dyscyplinarnej. Funkcjonariusz publiczny nie dopełniając temu obowiązkowi popełnia przestępstwo określone w art.231 k.k. oraz dodatkowo podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej.Niewykonanie nakazu przewidzianego w art. 304 § 2 k.p.k. może stanowić przestępstwo stypizowane w art. 231 § 1 lub 2 k.k. wówczas, gdy funkcjonariusz publiczny zobowiązany na podstawie tego przepisu do denuncjacji nie zawiadamia o przestępstwie ściganym z urzędu, pomimo świadomości tego, że je popełniono oraz gdy sam ma świadomość tego, iż przekracza uprawnienia lub nie dopełnia obowiązków i przez to działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego[4].Obowiązek zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu jest wtedy, kiedy z dostępnych materiałów świadczących o popełnieniu przestępstwa wynika wniosek co do posiadania wiarygodnych dowodów popełnienia przestępstwa. Dlatego wiarygodność przestępstwa nieumyślnego sprowadzenia bezpośredniego zagrożenia bezpieczeństwa powszechnego, którego udowodnienie sprowadza się do wskazania możliwości powiązania zachowania osoby z późniejszym zdarzeniem, które nie było w zamiarze sprawcy, choć było wynikiem działań polegających na zrealizowaniu znamion przestępstwa nie może być stwierdzona w sytuacji kiedy brak jest możliwości dostarczenia dowodu na okoliczność wystąpienia skutku[5].Zgodnie z treścią art. 115 § 2 k.k. na ocenę stopnia społecznej szkodliwości czynu oskarżonego wpływa postać zamiaru, z jakim działał oskarżony. Działanie ze świadomością pewności niewypełnienia ciążącego na nim ustawowego obowiązku nie pozostaje bez wpływu na ocenę społecznej szkodliwości czynu oskarżonego. Mówiąc o społecznej szkodliwości czynu trzeba mieć na uwadze tę okoliczność, że w ujęciu kompleksowym, które dominuje w doktrynie i judykaturze, o społecznej szkodliwości czynu decydują elementy natury przedmiotowej i podmiotowej. Nie są natomiast istotne okoliczności związane z osobą sprawcy, które wpływają na wymiar kary[6].

Należy także podkreślić, że zgodnie z art.12 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie osoby, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych powzięły podejrzenie o popełnieniu przestępstwa z użyciem przemocy wobec członków rodziny, powinny niezwłocznie zawiadomić o tym Policję lub prokuratora.

^{[1] Art. 306 §3 k.p.k.
[2] Art. 303 k.p.k.
[3] W. Grzeszczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2008 Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis (wydanie VI) ss. 752
[4] Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Wojskowa z dnia 12 lutego 2008 r. WA 1/2008, Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych 2008 poz. 363
[5] Uchwała Sądu Najwyższego - Sądu Dyscyplinarnego z dnia 23 sierpnia 2007 r. SNO 42/2007 Krakowskie Zeszyty Sądowe 2010/5 poz. 27
[6] Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Wojskowa z dnia 8 lipca 2003 r. WA 31/2003, Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych 2003 poz. 1517}

• « poprz.