Z uwagi na fakt, iż osoby doznające przemocy nierzadko wycofują się ze współpracy z instytucjami odpowiedzialnymi za przeciwdziałanie przemocy w rodzinie, prowadzenie procedury Niebieskich Kart nie jest uzależnione od zgody osoby doznającej przemocy.

Warto jednak ponawiać zaproszenia na posiedzenia zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej, a także podjąć inne kroki prowadzące do kontaktu z rodziną (np. wizyty w miejscu zamieszkania). Należy jednak pamiętać o tym, aby w czasie wizyt rozmowy były prowadzone osobno z osobą doznającą przemocy i osobno z jej sprawcą. W ramach ustalenia sytuacji w rodzinie należy również zbadać, czy inne służby (poza ośrodkiem pomocy społecznej) wiedzą coś o sytuacji rodziny, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji dzieci w rodzinie. Zespół interdyscyplinarny lub grupa robocza może wówczas, w oparciu o zbierane od tych instytucji informacje, monitorować sytuację rodziny.

W przypadku, gdy w rodzinie są dzieci, a zespół lub grupa robocza nie ma możliwości zbadania ich sytuacji, zasadne jest wystąpienie do sądu z wnioskiem o wgląd w sytuację rodziny.

Formularz "Niebieska Karta - B" otrzymuje osoba dotknięta przemocą w rodzinie, lub w przypadku przemocy wobec dziecka rodzic, opiekun prawny lub faktyczny, osoba, która zgłosiła podejrzenie stosowania przemocy w rodzinie. Formularz ten jest dokumentem dla osób pokrzywdzonych, zawierającym definicję przemocy, praw człowieka, informację o miejscach gdzie można uzyskać pomoc.

Zarówno dziecko, jak i osoba dorosła mają prawo wiedzieć, jakie działania będą podjęte w ich sprawie, gdzie mogą się zwrócić się o pomoc, jak dalej procedura ta będzie wyglądać.
Formularza „Niebieska Karta - B” nie przekazuje się jednak osobie małoletniej. W takiej sytuacji gdy osoba małoletnia nie będzie miała najbliższej rodziny, której będzie można formularz B przekazać należy powiadomić sąd rodzinny i nieletnich, a formularz B powinien pozostać u rozpoczynającego procedurę do czasu rozstrzygnięcia sytuacji dziecka.

W przypadku podejrzenia popełnienia przestępstwa wszystkie dokumenty z prowadzonej procedury są przekazywane organom właściwym do prowadzenia postępowania przygotowawczego (§ 10 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury "Niebieskie Karty" oraz wzorów formularzy "Niebieska Karta", Dz.U.2011.209.1245).

Nie ma prawnych podstaw przekazywania jakichkolwiek dokumentów dotyczących prowadzonej procedury Niebieskiej Karty poza siedzibę zespołu interdyscyplinarnego. Zgodnie z ustawą z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, to zespół jest miejscem koordynującym działania podejmowane w rodzinie i odpowiada za bezpieczeństwo dokumentacji związanej z podejmowanymi działaniami.  Wyjątkiem jest sytuacja prowadzonego postępowania karnego – w takim przypadku cała dokumentacja sporządzona w procedurze Niebieskiej Karty jest przekazywana organom właściwym do prowadzenia postępowania przygotowawczego (§ 10 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty"), czyli policji lub prokuratury.

NIE - członkowie zespołu interdyscyplinarnego oraz grup roboczych zobowiązani są do zachowania poufności wszelkich informacji i danych, które uzyskali przy realizacji zadań, pod rygorem odpowiedzialności karnej. Obowiązek ten rozciąga się także na okres po ustaniu członkostwa w zespole interdyscyplinarnym oraz w grupach roboczych (art. 9c ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie).

Przy wykonywaniu zadań członkowie grupy roboczej są obowiązani kierować się zasadą dobra osób i rodzin, którym służą (art. 119 ust. 2 pkt 2 u.p.s. w zw. z art. 6 u.p.p.r.). Jak zaznaczyłam powyżej, w procedurze „Niebieskie Karty” nie stosujemy przepisów kodeksu postępowania administracyjnego, nikt zatem nie ma prawa wglądu w dokumenty tych instytucji poza ich członkami oraz ewentualnie sądem.

Należy podkreślić, że prowadzenie procedury Niebieskiej Karty zostało uregulowane w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty" oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta" będącym aktem wykonawczym do ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Przepisy obu przywołanych aktów prawnych nie zawierają w swojej treści możliwości udostępnienia dokumentacji Zespołu Interdyscyplinarnego, zarówno osobie doświadczającej przemocy jak i sprawcy przemocy. Wspomniane przepisy nie zawierają również odesłania do Kodeksu Postępowania Administracyjnego, zatem przyjąć należy że Kodeks Postępowania Administracyjnego nie znajduje zastosowania w przypadku procedury Niebieskiej Karty. Nie ma zatem podstaw prawnych do udostępniania do wglądu, czy powielania dokumentacji Zespołu Interdyscyplinarnego zarówno osobie doświadczającej przemocy jak i sprawcy przemocy.

Zgodnie z interpretacją Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej nie ma przeciwwskazań prawnych, aby na wniosek osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie została wydana kopia formularza „Niebieskiej Karty" w celu np. przedstawienia jako dowodu w sprawie w Sądzie. Projektodawca w przepisach prawnych rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty" oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta" (DzU Nr 209, poz. 1245) nie wykluczył takiej możliwości. Zatem, nie wskazując wprost takiej zasady w stosunku do osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, nie ma przeszkód aby na jej wniosek wydać kopię ww. formularza. Jeśli chodzi o kwestię dotyczącą udostępnienia formularzy „Niebieskie Karty" osobie, co do której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie należy wskazać, iż z uwagi na bezpieczeństwo osoby co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie nie należy osobie podejrzanej o stosowanie przemocy w rodzinie udostępniać zebranej w trakcie realizacji procedury „Niebieskie Karty" dokumentacji. Osobie podejrzanej o stosowanie przemocy w rodzinie udostępnia się akta sprawy za zgodą prowadzącego postępowanie przygotowawcze.

Nie. Kurator nie ma możliwości wszczęcia procedury Niebieskiej Karty. Zgodnie z ustawą z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, oraz  rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty" oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta" procedurę wszczynają przedstawiciele jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, Policji, oświaty, Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, ochrony zdrowia.

Tak, nowa procedura powinna zostać rozpoczęta, gdyż nie tylko jest to nowe zdarzenie, wymagające udokumentowania na podstawie § 9.1.Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty" oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta", ale w zasadzie jest to inne zdarzenie, gdyż wskazana osoba pokrzywdzona nie jest tą samą, co do której toczy się już procedura. Zasadne byłoby w tej sytuacji oczywiście prowadzenie obu Niebieskich Kart przez tą samą grupę roboczą.

Należy pamiętać, że ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie może być stosowana tylko w przypadku przemocy w rodzinie wobec osób najbliższych. Jako osobę najbliższą należy rozumieć (zgodnie z art. 115 k.k.) małżonka, wstępnego (rodzice, dziadkowie), zstępnego (dzieci, wnuki), rodzeństwo, powinowatych w tej samej linii lub stopniu (rodzina męża), osoby pozostające w stosunku przysposobienia oraz ich małżonków, a także osoby pozostające we wspólnym pożyciu (konkubent) oraz inne osoby wspólnie zamieszkujące lub gospodarujące. Nigdzie jednak nie zostało zapisane, że aby mówić o ewentualnym przestępstwie znęcania (a już na pewno o sytuacji przemocy w rodzinie) sprawca i ofiara muszą ze sobą zamieszkiwać. Kryterium jest tutaj stosunek zależności, co jest pojęciem o wiele szerszym niż wspólne zamieszkiwanie. Stosunek zależności stanowiący znamię przestępstwa z art. 207 § 1 k.k. to stan, w którym sytuacja jednej osoby (materialna, zdrowotna lub choćby tylko psychiczna) uzależniona jest od sprawcy. Stosunek zależności zachodzi wtedy, gdy pokrzywdzony nie jest zdolny z własnej woli przeciwstawić się znęcaniu i znosi je z obawy przed pogorszeniem swoich dotychczasowych warunków. Może to wynikać także z sytuacji faktycznej stwarzającej dla sprawcy sposobność znęcania się, przy wykorzystaniu przewagi sprawcy nad słabszym pokrzywdzonym. Tak więc brak wspólnego zamieszkiwania nie uzasadnia odmowy wszczęcia procedury „Niebieskie Karty”. Należy jednakże podkreślić, że w sytuacjach, o których mowa w pytaniu, należy być bardziej uważnym w rozróżnianiu sytuacji, gdy dochodzi do przemocy w rodzinie od sytuacji, gdy mamy do czynienia z konfliktem pomiędzy tymi osobami.

Zgodnie z Ustawą o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z dnia 29 lipca 2005r. i Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 13 września 2011r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty" i wzorów formularzy „Niebieska Karta" ( Dz.U. nr 209, poz. 1245 ), formularz „Niebieska Karta" część A  może wypełnić każdy przedstawiciel oświaty, a takim jest m.in. psycholog szkolny.

W naszej ocenie należałoby rozważyć w ogóle zasadność założenia tego rodzaju Niebieskiej Karty. Jeżeli 16 letnia dziewczyna stosuje przemoc to można przypuszczać, że sama jej doświadcza, bądź przejawia cechy demoralizacji – a postępowania w tym zakresie reguluje ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich. Jeżeli już Niebieska Karta znajduje się w Zespole Interdyscyplinarnym, to w takiej sytuacji należy zwrócić się do sądu rodzinnego o ustanowienie kuratora sądowego dla małoletniego (art. 99 k.r.o.). W uzasadnieniu należy wskazać na okoliczności przytoczone w pytaniu.

Członkowie zespołu interdyscyplinarnego oraz grup roboczych zobowiązani są do zachowania poufności wszelkich informacji i danych, które uzyskali przy realizacji zadań, pod rygorem odpowiedzialności karnej. Obowiązek ten rozciąga się także na okres po ustaniu członkostwa w zespole interdyscyplinarnym oraz w grupach roboczych (art. 9c ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie). Rozporządzenie w sprawie NK przewiduje, że dokumentacja Niebieskiej Karty jest przekazywana wyłącznie
organom właściwym do prowadzenia postępowania przygotowawczego w przypadku podejrzenia popełnienia przestępstwa (§ 10). Choć oczywiście Sąd może zażądać dokumentecji NK w toczącym się postępowaniu.

§18rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty" jasno określa sytuacje, w których może dojść do zakończenia procedury. Są to:

1) ustanie przemocy w rodzinie i uzasadnione przypuszczenie o zaprzestaniu dalszego stosowania przemocy w rodzinie oraz po zrealizowaniu indywidualnego planu pomocy albo
2) rozstrzygnięcie o braku zasadności podejmowania działań.

Wniosek żadnego z uczestników nie może być podstawą do zamknięcia procedury.
Wydawanie zaświadczeń odbywa się na podstawie kodeksu postępowania administracyjnego, który nie ma zastosowania w procedurze Niebieskiej Karty. Zasady postępowania reguluje wyłącznie rozporządzenie RM z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury "Niebieskie Karty" oraz wzorów formularzy "Niebieska Karta" (Dz.U.2011.209.1245). Ponadto art. 9c ust. 1 u.p.p.r. nakłada na członków zespołu interdyscyplinarnego oraz grup roboczych obowiązek zachowania poufności wszelkich informacji i danych, które uzyskali przy realizacji swoich ustawowych zadań. Zatem prowadzenie procedury Niebieskiej Karty nie wymaga zgody osób, których procedur dotyczy. Nie jest to również procedura regulowana przez kodeks postępowania administracyjnego.

Tak, można zamknąć procedurę Niebieskiej Karty, jednakże w dokumentacji należy odnotować fakt odmówienia współpracy przez osobę podejrzaną o stosowanie przemocy w rodzinie co spowodowało brak możliwości wypełnienia Niebieskiej Karty część „D".

W sytuacji wszczęcia procedury „Niebieskie Karty” w chwili zmiany miejsca zamieszkania lub pobytu osoby dotkniętej przemocą w rodzinie lub osoby stosującej przemoc w rodzinie, należy zastosować przepis art. 101 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej, który wskazuje, iż właściwość miejscową gminy ustala się według miejsca zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie. W związku z powyższym, jeżeli została wszczęta procedura „Niebieskie Karty” i wypełniona „Niebieska Karta-A”, która została przekazana do przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego, a następnie osoba dotknięta przemocą w rodzinie zmieniła miejsce zamieszkania, to przewodniczący zespołu interdyscyplinarnego powinien przekazać formularz „Niebieskiej Karty – A” do przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego funkcjonującego na terenie gminy, do której przeprowadziła się osoba dotknięta przemocą w rodzinie. Taka sama procedura przekazywania informacji pomiędzy gminami powinna zostać zachowana w sytuacji zmiany miejsca zamieszkania osoby stosującej przemoc w rodzinie. W związku z powyższym, może zdarzyć się sytuacja, że osobą dotkniętą przemocą w rodzinie oraz osobą stosującą przemoc w rodzinie będą zajmowały się dwa odrębne zespoły interdyscyplinarne/grupy robocze. Należy wskazać, że wszystkie działania na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie zarówno skierowane na ofiary przemocy, jak i na osoby stosujące przemoc w rodzinie powinny być realizowane w oparciu o zasadę współpracy.

Zakończenie procedury NK następuje w przypadku:

1. ustania przemocy w rodzinie i uzasadnionego przypuszczenia o zaprzestaniu dalszego stosowania przemocy w rodzinie oraz po zrealizowaniu indywidualnego planu pomocy albo
2. rozstrzygnięcia o braku zasadności podejmowania działań.

Należy pamiętać, że sprawy w prokuraturze bądź sądzie karnym obejmują jakiś konkretny okres, który jest przedmiotem postępowania dowodowego. Procedura „Niebieskie Karty” zaś jest procedurą w pewnym sensie interwencyjno-pomocową – stosowaną w przypadkach trwającej aktualnie przemocy. Może się więc zdarzyć, że sprawa w organach ścigania jest dalej rozpatrywana, ale nie ma zasadności kontynuowania procedury „Niebieskie Karty” – wszystko zależy od oceny aktualnej sytuacji dokonanej przez zespół interdyscyplinarny bądź grupę roboczą.

Zgodnie z interpretacją Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (zob. Informator dla profesjonalistów Wybrane interpretacje przepisów prawa z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie, Warszawa 2015, s. 46) nie ma podstaw prawnych do informowania osób stosujących lub doznających przemocy w rodzinie o zakończeniu Procedury NK.

Zgodnie z § 18 pkt. 3 rozporządzenia z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty" (DzU Nr 209, poz. 1245) o zakończeniu procedury powiadamia się pisemnie wyłącznie podmioty (tj. instytucje) uczestniczące w procedurze.
Współpraca z osobą doznającą lub stosującą przemoc w trakcie realizacji procedury powoduje, że zwykle są one poinformowane o decyzji Grupy Roboczej / Zespołu Interdyscyplinarnego w formie ustnej.

Rozporządzenie odnoszące się do procedury „Niebieskie Karty” wprost wskazuje, w jakich przypadkach następuje zakończenie działań zespołu interdyscyplinarnego/grupy roboczej. Zgodnie z § 18 ust. 1 rozporządzenia zakończenie procedury następuje w przypadku ustania przemocy w rodzinie i uzasadnionego przypuszczenia o zaprzestaniu dalszego stosowania przemocy w rodzinie oraz po zrealizowaniu indywidualnego planu pomocy albo rozstrzygnięcia o braku zasadności podejmowania działań. To do zadań członków zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej należy ocena czy dana sprawa kwalifikuje się do zakończenia procedury „Niebieskie Karty” i czy spełnia przesłanki zawarte w rozporządzeniu. Jeżeli umorzenie przez prokuraturę ma odzwierciedlenie w materiale zebranym przez zespół interdyscyplinarny bądź grupę roboczą, to powinien zostać sporządzony stosowny protokół o zakończeniu procedury „Niebieskie Karty”, podpisany przez przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego. Jeżeli jednak ustalenia prokuratury nie pokrywają się z ustaleniami zespołu interdyscyplinarnego, to procedura powinna trwać nadal, aż do wystąpienia przesłanek uzasadniających jej zakończenie.
Podkreślić jednakże należy, że obowiązek powiadomienia organów ścigania dotyczy przypadków podejrzenia popełnienia przestępstwa. Zatem nie można przyjąć, że obowiązek ten dotyczy każdej sytuacji wszczęcia procedury „Niebieskiej Karty”. Ocena, czy w danym przypadku istnieje podejrzenie popełnienia przestępstwa należy do zespołu interdyscyplinarnego/grupy roboczej.

Trudno jest wskazać określony termin, po upływie którego powinno dojść do zakończenia procedury. Nie powinien on być jednak zbyt krótki, albowiem należy upewnić się, że taka sytuacja ma charakter trwały. Należy pamiętać, że okresowa poprawa zachowania osoby stosującej przemoc może być wynikiem jednej z faz cyklu przemocy tzw. miesiąca miodowego, bądź poprawą zachowania  związaną z próbą uniknięcia odpowiedzialności karnej.

Zatem to od analizy sytuacji danej rodziny do zespołu interdyscyplinarnego bądź grupy roboczej będzie należeć decyzja o zakończeniu procedury „Niebieskie Karty".  Należy też wskazać, że pomimo zakończenia procedury zespół bądź grupa wciąż mogą monitorować sytuację w rodzinie poprzez kontakt osoby doznającej z pracownikiem socjalnym bądź wizytami dzielnicowego.

Należy podkreślić, że Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty" oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta" nie reguluje tego rodzaju sytuacji. Należy jednak przyjąć, że we wszystkich procedurach powinniśmy w pierwszej kolejności dbać o dobro dziecka. Procedura Niebieskiej Karty zakłada możliwość udzielenia pomocy CAŁEJ rodzinie. Zatem w sytuacji, kiedy informacja o krzywdzeniu dzieci pojawi się w momencie wypełniania Niebieskiej Kary C, to -  w mojej ocenie -  wystarczy sporządzić w tej sprawie notatkę i ująć kwestie zawiązane z pomocą dzieciom w przygotowywanym w Karcie C planie pomocy rodzinie.

W takiej sytuacji warto zaproponować pomoc psychologa, który będzie mógł postawić odpowiednią diagnozę, poprowadzić terapię oraz wskazać sposób postępowania w procedurze NK (art. 46 ustawy o pomocy społecznej, art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie).

Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie ani rozporządzenie o NK nie przewiduje, jakie kroki można podjąć w przypadku, gdy osoba, która jest podejrzewana o stosowanie przemocy, nie przychodzi na grupę roboczą. Należy jednakże pamiętać o możliwości podjęcia innych kroków przewidzianych w w/w przepisach, jak np. przeprowadzenie rozmowy wychowawczej przez funkcjonariusza policji (§ 13 ust. 4 rozporządzenia) czy systematyczne wizyty funkcjonariusza policji w miejscu zamieszkania rodziny (§ 13 ust. 6 rozporządzenia). Jednocześnie funkcjonariusz policji, będący członkiem grupy roboczej, może przekazać informacje o konsekwencjach popełnianych czynów, motywować do udziału w programach oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych, przeprowadzić rozmowę pod kątem nadużywania alkoholu, środków odurzających, substancji psychotropowych lub leków oraz przekazać informacje o koniecznych do zrealizowania działaniach w celu zaprzestania stosowania przemocy w rodzinie (§ 17 ust. 3 rozporządzenia). Należy także pamiętać o możliwości przekazania „Karty Informacyjnej dla Osób Stosujących Przemoc w Rodzinie” (http://www.mpips.gov.pl/przemoc-w-rodzinie/karty-informacyjnej-dla-osob-stosujacych-przemoc-w-rodzinie/). Ponadto jeżeli osoba, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie, nadużywa alkoholu, członkowie zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej kierują tę osobę do gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych (§ 17 ust. 4 rozporządzenia). W każdej sytuacji należy także rozważyć czy istnieje konieczność wszczęcia postępowania karnego i/lub opiekuńczego.

Zgodnie z interpretacją Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (MRPiPS) w sprawie udziału pełnomocnika w posiedzeniach zespołu interdyscyplinarnego/grupy roboczej MRPiPS wystąpiło z prośbą o interpretację do Ministerstwa Sprawiedliwości. W ocenie Ministerstwa Sprawiedliwości brak jest jednoznacznych uregulowań prawnych stanowiących podstawę dopuszczenia pełnomocnika osoby, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie, do reprezentowania tej osoby w postępowaniu prowadzonym na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 roku w sprawie procedury „Niebieskie Karty" oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta" (DzU Nr 209, poz. 1245). Analiza zarówno treści ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (DzU z 2015 r. poz. 1390), jak i wyżej wymienionego rozporządzenia, prowadzi do wniosku, że przepisy tychże aktów prawnych nie zawierają regulacji, co do ewentualnej możliwości reprezentowania wyżej wymienionej osoby przez pełnomocnika.

Przepisy regulujące procedurę „Niebieskie Karty" mają charakter samoistnej regulacji, a procedura ta przeprowadzana jest niezależnie od innych postępowań, w szczególności postępowania karnego, rodzinnego czy cywilnego. Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie nie zawiera przepisów pozwalających na odpowiednie stosowanie przepisów Kodeksu postępowania karnego (art. 82, art. 83 i art. 87), Kodeksu postępowania cywilnego (art. 86 i art. 87), czy Kodeksu postępowania administracyjnego (art. 32 i art. 33), w zakresie reprezentacji stron postępowania. Ustawa ta zawiera określone przypadki, w których następuje odwołanie do innych ustaw, jednakże w omawianym zakresie takiego odesłania nie przewiduje. Zaznaczenia również wymaga, że przepis § 5 ust. 1 i 2 oraz § 6 ust. 3 rozporządzenia w sprawie procedury „Niebieskie Karty" oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta" przewiduje pewne formy reprezentacji w sytuacji, gdy osobą, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą jest dziecko. Podkreślić również należy, że w przypadku innych postępowań, do których przepisy Kodeksu postępowania karnego, Kodeksu postępowania cywilnego ani Kodeksu postępowania administracyjnego nie mają zastosowania, a więc postępowań, które również mają charakter samoistny, ustawodawca chcąc zagwarantować możliwość udziału w takim postępowaniu pełnomocnika, taką sytuację w przepisach wprost przewidział (vide art. 11b ustawy z dnia 21 stycznia 1999 roku o sejmowej komisji śledczej – DzU Nr 151, poz. 1218 z poźn. zm.).

Jak już wyżej wskazano, ani ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, ani rozporządzenie w sprawie procedury „Niebieskie Karty" oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta" nie przewiduje w postępowaniu prowadzonym według przedmiotowej procedury reprezentacji osoby, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie przez pełnomocnika. Zespoły interdyscyplinarne ani grupy robocze nie są też urzędami, przed którymi adwokaci i radcowie prawni byliby uprawnieni do reprezentowania stron, na podstawie art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 roku Prawo o adwokaturze (tekst jednolity DzU z 2009 r. Nr 146 poz. 1188 z poźn. zm.) oraz odpowiednio – art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o radcach prawnych (tekst jednolity DzU z 2010 r., Nr 10, poz. 65 z poźn. zm.). Uprawnienie takie można by ewentualnie wywieźć z art. 31 Konstytucji statuującego zasadę ochronę wolności jednostki, podkreślenia jednakże wymaga, że problem reprezentacji ma bardziej złożony charakter i nie sprowadza się wyłącznie do reprezentacji przez profesjonalnego pełnomocnika, a dotyczy również kwestii ewentualnego dopuszczenia do reprezentacji osoby, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie, przez inne osoby, nie będące profesjonalnymi pełnomocnikami. Dopuszczenie do reprezentacji osoby, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie, przez inną osobę niż fachowy pełnomocnik, mogłoby stanowić zagrożenie dla zachowania w poufności wszelkich informacji i danych dotyczących mocodawcy, a także osoby dotkniętej przemocą w rodzinie, co mogłoby godzić w konstytucyjną zasadę respektowania wolności osobistej i ochrony życia prywatnego (art. 41 i art. 47 Konstytucji). Mając na uwadze powyższe należy stwierdzić, że obecnie nie ma przepisów regulujących reprezentację przez pełnomocnika na posiedzeniu grupy roboczej czy zespołu interdyscyplinarnego, tak więc nie ma obowiązku dopuszczenia pełnomocnika do reprezentacji na spotkaniu.

Zgodnie z § 18 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty" oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta" zakończenie procedury „Niebieskie Karty" następuje w sytuacji ustania przemocy w rodzinie i uzasadnionego przypuszczenia o zaprzestaniu dalszego stosowania przemocy w rodzinie oraz po zrealizowaniu indywidualnego planu pomocy albo rozstrzygnięcia o braku zasadności podejmowania działań. Zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej to Członkowie Zespołu Interdyscyplinarnego lub Grupy Roboczej dokonują oceny czy dana sprawa kwalifikuje się do zakończenia procedury „Niebieskie Karty" i czy spełnia przesłanki zawarte w rozporządzeniu. Jeżeli umorzone zostało przez prokuraturę postępowanie przygotowawcze, a Grupa Robocza nie znajduje podstaw do dalszego prowadzenia procedury, to powinna ona zostać zamknięta. Podkreślić należy, że postępowanie przygotowawcze w prokuraturze dotyczyło przestępstwa znęcania się z art. 207 kk, a procedura „NK" dotyczy zjawiska „przemocy w rodzinie" zdefiniowanego w art. 2 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie.

W takiej sytuacji należy założyć kolejną Niebieską Kartę część „A" i prowadzić dalej procedurę zgodnie z aktualną sytuacją ustaloną przez grupę roboczą.

Należy pamiętać, że nie zawsze sytuacja pojawienia się zjawiska przemocy w rodzinie od razu jest tożsama z zaistnieniem przestępstwa znęcania się nad rodziną. Na każdym obywatelu spoczywa społeczny obowiązek reagowania w przypadku podejrzenia popełnienia przestępstwa i staje się on obowiązkiem prawnym w odniesieniu do organów państwowych i samorządowych, a wynika z art. 304 kodeksu postępowania karnego (k.p.k.)[1]. Niedopełnienie obowiązku w postaci złożenia zawiadomienia, o którym mowa w art. 304 § 2 k.p.k., dla funkcjonariusza publicznego może powodować odpowiedzialność karną na mocy art. 231 § 1 k.k. Przez niedopełnienie obowiązku rozumieć należy całkowite zaniechanie spełnienia obowiązku (brak działania), jaki ciąży na danym podmiocie z racji pełnienia funkcji publicznej bądź na wykonaniu obowiązku niezgodnie z jego treścią. Zgodnie natomiast z art. 12 ust.1 Ustawy z dnia 12 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (u.p.p.r.) osoby, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych lub zawodowych powzięły podejrzenie o popełnieniu ściganego z urzędu przestępstwa z użyciem przemocy w rodzinie, niezwłocznie zawiadamiają o tym policję lub prokuratora. Przestępstwo znęcania się nad rodziną jest przestępstwem ściganym z urzędu, ale abyśmy mogli mówić o przestępstwie, muszą zaistnieć konkretne przesłanki, których interpretację wskazuje Sąd Najwyższy w swoich orzeczeniach (są to w szczególności przesłanki związane z długotrwałym, intensywnym działaniem sprawcy dręczącym ofiarę i naruszającym wiele jej dóbr osobistych).Katalog zachowań wypełniających znaczenie „znęca się fizycznie lub psychicznie" jest otwarty i nie jest możliwe stworzenie zamkniętej listy tego typu zachowań. Sąd Najwyższy wielokrotnie precyzował w swoich orzeczeniach sposób rozumienia tego pojęcia. Pojęcie „znęcania" zakłada zaistnienie przewagi po stronie sprawcy w zakresie określonego zachowania polegającego na wyrządzaniu rażących dolegliwości psychicznych lub też fizycznych, którym ofiara nie może się przeciwstawić bądź może to uczynić w niewielkim stopniu. Pojedyncze i sporadyczne zdarzenia zazwyczaj będą wypełniać znamiona innych przestępstw – w tym ściganych na wniosek (np. lekki uszczerbek na zdrowiu, jeżeli pokrzywdzonym jest osoba najbliższa, zgwałcenie) oraz z oskarżenia prywatnego (np. naruszenie nietykalności cielesnej, znieważenie) – co do których nie ma obowiązku zawiadamiania policji ani prokuratury. Obowiązek ten dotyczy wyłącznie przestępstw ściganych z urzędu.

[1] Użyte w tekście skróty: k.p.p.k. – kodeks postępowania karnego; k.k. – kodeks karny; k.p.c. – kodeks postępowania cywilnego; u.p.p.r. – ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie; u.p.s. – ustawa z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej.

Przede wszystkim, jeżeli kierownik OPS nie jest członkiem zespołu interdyscyplinarnego, to nie ma prawa wglądu w dokumentację prowadzonej procedury „Niebieskie Karty”, a już z całą pewnością nie ma uprawnień do udostępniania takiej dokumentacji osobie, której procedura dotyczy. Jedynymi osobami, które mają prawo wglądu w dokumentację procedury „Niebieskie Karty” są wyłącznie członkowie ZI (art. 9c ust. 2 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie). Wskazówki do postępowania w sprawie procedury NK, sporządzone zarówno przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, jak i przez Wojewodę Mazowieckiego wskazują wprost tryb przekazywania „Niebieskiej Karty część A” do przewodniczącego ZI „Ze względu na to, że formularz „Niebieska Karta – A” zawiera informacje chronione ustawą o ochronie danych osobowych, musi to być tryb gwarantujący bezpieczeństwo tych danych, np.: w zamkniętej kopercie, zaadresowanej do przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego, z wyraźnie zaznaczoną informacją, że do dokumentów znajdujących się w niej powinien mieć dostęp wyłącznie przewodniczący zespołu”. Dokumentacja pracy zespołu interdyscyplinarnego jest niejawna i nie podlega udostępnianiu osobom trzecim. Nie jest to też procedura podlegająca rygorom Kodeksu postępowania administracyjnego, zatem nie mają tu zastosowania przepisy k.p.a. dotyczące chociażby dostępu do dokumentacji, stron postępowania, czy terminów regulowanych przez postępowanie administracyjne.

Inicjowanie interwencji w środowisku dotkniętym przemocą w rodzinie jest jednym z zadań zespołu interdyscyplinarnego (art. 9b ust. 2 pkt 3 u.p.p.r.). Osoby, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych lub zawodowych powzięły podejrzenie o popełnieniu ściganego z urzędu przestępstwa z użyciem przemocy w rodzinie, niezwłocznie zawiadamiają o tym policję lub prokuratora (art. 12 ust. 1 u.p.p.r.). Tak więc obowiązek zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa ciąży na wszystkich osobach/instytucjach wymienionych w pytaniu. Należy w tym miejscu doprecyzować jedynie jedną kwestię – mianowicie Niebieskie Karty nie wpływają do ośrodka pomocy społecznej, a do zespołu interdyscyplinarnego – jest to ważne, gdyż zespół interdyscyplinarny nie jest w żadnym wypadku częścią OPS. Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi OPS zapewnia zespołom obsługę techniczno-organizacyjną, ale jest odrębnym bytem prawnym niż zespół interdyscyplinarny.

Sprawy, w których diagnozuje się problem alkoholowy (bądź inne uzależnienia) powinny być również rozpoznawane przez GKRPA, a w grupie roboczej (jeżeli zostanie taka utworzona w przypadku konkretnej rodziny) powinien brać udział przedstawiciel GKRPA. Co do drugiej części pytania – członkowie zespołu interdyscyplinarnego oraz grup roboczych w zakresie niezbędnym do realizacji zadań, o których mowa w art. 9b ust. 2 i 3 u.p.p.r. mogą przetwarzać dane osób dotkniętych przemocą w rodzinie i osób stosujących przemoc w rodzinie dotyczące: stanu zdrowia, nałogów, skazań, orzeczeń o ukaraniu, a także innych orzeczeń wydanych w postępowaniu sądowym lub administracyjnym, bez zgody i wiedzy osób, których dane te dotyczą (art. 9c ust 1 u.p.p.r.). Odmowa klienta nie ma więc w tym przypadku skutków prawnych.

Jeżeli osoba, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie, nadużywa alkoholu, członkowie zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej kierują tę osobę do gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych (§ 17 ust. 4 rozporządzenia NK). Przedstawiciele gminnej komisji wchodzą zarówno w skład zespołu interdyscyplinarnego (art. 9a ust. 3 pkt. 2 u.p.p.r.), jak i grup roboczych (art. 9a ust. 11 pkt. 2 u.p.p.r.) – będzie to więc głównie działanie podejmowane przez zespół interdyscyplinarny bądź grupę roboczą (oba te ciała powinny podejmować decyzje w formie uchwał – decyzje kolegialne, a nie jednoosobowe, zatem nie będzie to działanie jednej osoby). Natomiast osoba, która wypełnia Niebieską Kartę może w druku zasugerować skierowanie sprawy do GKRPA bądź powołanie członka GKRPA do grupy roboczej.

Żaden obowiązujący przepis prawny nie nakłada na zespół interdyscyplinarny obowiązku wydawania jakichkolwiek zaświadczeń, opinii, decyzji czy innych dokumentów. Procedura prowadzona przez zespół interdyscyplinarny nie jest procedurą regulowaną przez kodeks postępowania administracyjnego czy kodeks postępowania karnego, zatem nie istnieje obowiązek prawny wydawania zaświadczeń i innych dokumentów (chyba, że o udzielenie tego rodzaju informacji zwróci się do zespołu sąd w toczącym się postępowaniu).

Żaden przepis prawny nie zawiera tego rodzaju obowiązku.

Wszczęcie procedury „Niebieskie Karty” następuje zawsze i tylko w przypadku powzięcia, w toku prowadzonych czynności służbowych lub zawodowych, podejrzenia stosowania przemocy wobec członków rodziny lub w wyniku zgłoszenia dokonanego przez członka rodziny lub przez osobę będącą świadkiem przemocy w rodzinie (art. 9d ust 4 u.p.p.r.). W ramach procedury członkowie zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej (§ 16 ust. 1 rozporządzenia NK):

2) podejmują działania w stosunku do osoby, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie, w celu zaprzestania stosowania tego rodzaju zachowań; (…)

5) rozstrzygają o braku zasadności podejmowania działań.

Założenie dwóch przeciwstawnych wobec siebie Niebieskich Kart zwykle oznacza, że w rodzinie dochodzi do konfliktu a nie przemocy – nie można być jednocześnie sprawcą i ofiarą przemocy (przede wszystkich w rozumieniu prawnym, ale nie tylko). Procedura Niebieskiej Karty nie jest procedurą „na życzenie” i w żadnym wypadku nie należy jej tak traktować.

Przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta” określają jedynie tryb spotkań członków zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej z osobą dotkniętą przemocą w rodzinie i osobą stosującą przemoc w rodzinie a nie sposób przygotowania się do nich. Zgodnie z § 8 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie procedury „Niebieskie Karty” przewodniczący zespołu interdyscyplinarnego po otrzymaniu formularza „Niebieska Karta – A” niezwłocznie, nie później niż w ciągu 3 dni od dnia jego otrzymania, przekazuje go członkom zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej. W praktyce oznaczać to powinno, że Przewodniczący Zespołu, po dokonaniu analizy informacji zawartych w formularzu „Niebieska Karta – A”, podejmuje decyzję o tym, czy sytuacją danej rodziny będzie zajmował się cały zespół czy też grupa robocza i ją powołuje. W takim przypadku dokumentacja dotycząca danej rodziny powinna zostać przekazana przez przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego jedynie do członków grupy roboczej. Jest to oczywiście jeden z możliwych kierunków działania. Zespół interdyscyplinarny powinien opracować regulamin wewnętrzny, w którym zawarte będą szczegółowe zasady funkcjonowania zespołu, a także sposób powoływania i warunki funkcjonowania grup roboczych. W regulaminie zatem powinien znaleźć się zapis dotyczący szczegółowych zasad prowadzenia procedury zgodnie ze specyfiką danego terenu. Należy jednak podkreślić, że zgodnie z art. 9a, ust. 10 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie zespół interdyscyplinarny może tworzyć grupy robocze w celu rozwiązywania problemów związanych z wystąpieniem przemocy w rodzinie w indywidualnych przypadkach – ten zatem przepis powinien być wskazaniem do powoływania grup roboczych do metorycznej pracy z konkretną rodziną, i to zespół interdyscyplinarny ma kompetencje do powoływania takich grup – zgodnie z organizacja pracy obowiązującą w danym Zespole Interdyscyplinarnym.

Zgodnie z § 10 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta” w przypadku podejrzenia popełnienia przestępstwa  dokumenty, o których mowa w ust. 1, są przekazywane organom właściwym do prowadzenia postępowania przygotowawczego. Przestępstwem, o którym mowa w § 10 ust. 2 w/w. rozporządzenia jest przestępstwo ścigane z urzędu z użyciem przemocy w rodzinie, o którym mowa w art. 12 ust. 1 Ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Należy jednakże pamiętać, że zgodnie z art. 304 k.p.k. każdy obywatel dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomić o popełnieniu przestępstwa, a instytucje państwowe i samorządowe mają obowiązek prawny. Skutkiem braku wypełnienia tego obowiązku w przypadku zobowiązania prawnego może być odpowiedzialność karna za jego niedopełnienie. Wyjątkiem od zasady społecznego obowiązku zawiadamiania o przestępstwie jest art. 240 § 1 k.k. sankcjonujący odpowiedzialność karną każdego, kto, mając wiarygodną wiadomość, nie zawiadomi właściwych organów o karalnym przygotowaniu bądź usiłowaniu dokonania przestępstwa. Mowa tu wyłącznie o pewnego rodzaju przestępstwach, do których zalicza się niektóre przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości, RP, obronności, porządkowi publicznemu, wojenne, a także zabójstwo. Funkcjonariusz publiczny, nie dopełniając obowiązku zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa ściganego z urzędu, popełnia przestępstwo określone w art. 231 k.k. oraz dodatkowo podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej. Umorzenie postępowania przez prokuraturę w żadym razie nie może być podstawą do zakończenia procedury Niebieskiej Karty. Prokuratura rozpatruje sytuację z punktu widzenia ewentualnego popełnienia przestępstwa, natomiast grupa robocza pracuje z sytuacją przemocy w rodzinie.

Członkowie zespołu interdyscyplinarnego oraz grup roboczych są zobowiązani do zachowania poufność informacji i danych, które uzyskują przy realizacji zadań związanych z przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie pod rygorem odpowiedzialności karnej za udostępnienie danych osobowych lub umożliwienie do nich dostępu osobom nieuprawnionym (art. 9c ust. 3 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, Dz.U.2005.180.1493 z późn. zm.). W związku z powyższym mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba że sąd lub prokurator zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy (art. 180. § 1 k.p.k.).