Agresja: badanie Bandury i Czapińskiego

Aktualności

03.12.2015

Klasyczne już badanie Alberta Bandury z 1961 r. nad uczeniem się zachowań agresywnych przez obserwację modela, tj. osoby, na której dziecko może się wzorować, stanowią ważny element w teorii uczenia się. Wskazują, że można uczyć się bez wzmocnień w postaci nagród, jedynie obserwując zachowanie ważnej osoby dorosłej. Ma to zasadnicze znaczenie dla systemu edukacji (przemoc w szkole), mediów (przemoc oglądana na ekranie TV, przemoc w Internecie), czy też dla przemysłu komputerowego (gry komputerowe).

Badanie Czapińskiego Diagnoza szkolna. Przemoc i inne problemy w polskiej szkole" przeprowadzono w ramach programu Szkoła bez przemocy" w latach 2007 - 2009. Osobami badanymi byli uczniowie w wieku 11 - 19 lat (szkoła podstawowa, gimnazjum, ponadgimnazjalna), oraz nauczyciele w różnym wieku, z różnym okresem doświadczenia zawodowego i z różnych szkół. Badaniem objęto styl życia i zachowania problemowe młodzieży szkolnej (sport, Internet, doświadczenia seksualne), zachowania autodestrukcyjne (papierosy, alkohol, narkotyki i dopalacze), zachowania problemowe (ocena ze sprawowania, wagarowanie, syndrom ucznia problemowego), konflikty w szkole (konflikty między uczniami, konflikty uczniów z nauczycielami), przemoc w szkole (wyróżniono przemoc fizyczną, groźną przemoc fizyczną, przemoc psychiczną, przemoc nauczycieli wobec uczniów oraz przemoc uczniów wobec nauczycieli; wyróżniono sprawców przemocy fizycznej i sprawców przemocy psychicznej), relacje i zaangażowanie społeczne uczniów (relacje z rówieśnikami, wsparcie społeczne, społeczne zaangażowanie uczniów), stosunek uczniów do szkoły, środowisko rodzinne i warunki życia uczniów (rodzice i rodzeństwo, warunki materialne życia, więź z domem, zaangażowanie rodziców w sprawy uczniów i szkoły), samorząd szkolny, problemy w szkole i sposoby oraz skuteczność radzenia sobie z nimi, zgodność opinii między nauczycielami i uczniami.

Ze zjawiskiem agresji łączy się tzw. syndrom ucznia problemowego, tj. uczeń wagarujący, negatywnie oceniany ze sprawowania, popadający w konflikty z nauczycielami i (choć rzadziej) z rówieśnikami, częściej przejawia zachowania autodestrukcyjne, wcześniej przechodzi inicjację seksualną, mający negatywny stosunek do szkoły, więcej czasu spędza poza domem. Wskaźniki syndromu ucznia problemowego wskazują m.in. na profil zachowania ucznia uwikłanego w przemoc (są zarówno sprawca mi przemocy, jak i jej ofiarami).

Badania wskazują, że ofiarami przemocy w ciągu jednego semestru było ponad połowa uczniów, częściej dziewczynki, niż chłopcy, częściej przemocy psychicznej, niż fizycznej. Wśród nauczycieli w 64 % padło ofiarą przemocy ze strony uczniów (nauczyciele młodsi zarówno wiekiem, jak i stażem pracy od starszych).

Sprawców przemocy psychicznej jest najwięcej wśród uczniów gimnazjów (14 – 15 lat), najmniej w szkołach ponadgimnazjalnych. Sprawcami przemocy zarówno psychicznej, jak i fizycznej częściej są chłopcy, niż dziewczęta. Badania wykazują także, że brak pracy ojca nasila zachowania problemowe, natomiast brak pracy matki je zmniejsza. Uczniowie z rodzin niepełnych są częściej ofiarami i sprawcami przemocy i częściej dopuszczają się zachowań destrukcyjnych. Zachowań problemowych wykazują także uczniowie nieposiadający rodzeństwa oraz pochodzący z rodzin wielodzietnych, pochodzący z rodzin uboższych materialnie, a także wykazujący słabszą więź z domem. Na uwagę zasługuje fakt, że mimo doświadczania przemocy zdecydowana większość uczniów uważa, że przemoc nie jest problemem w szkole, a szkoła dobrze sobie z nim radzi.

Z przedstawionych badań wyłania się obraz zjawiska agresji. Z jednej strony uczymy się agresji obserwując innych, z badania Czapińskiego natomiast wyłania się obraz sprawcy agresji (wiek, szkoła stosunek do niej, stosunki z kolegami, rodzina). Takie ujęcie zjawiska może stanowić wskazówkę dla rodziców, jak dbać o swoje dzieci (oglądane programy TV, zainteresowanie środowiskiem szkolnym, uczenie dziecka radzenia sobie z własnymi emocjami). Może służyć za wskazówkę pedagogom i psychologom szkolnym (eliminowanie przemocy, uczenie innych form rozładowywania frustracji, uświadamianie dzieciom kiedy doświadczane zachowania powinny zostać uznane za agresywne i jak sobie z nimi poradzić).

Literatura cytowana:

Agresja – patrz i ucz się [Bandura A., Ross S.A. (1961) Transmission of agression imitation of aggressive models]. [w:] Hock, R. R. (2003). 40 prac badawczych, które zmieniły oblicze psychologii. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Cialdini, R.B., Kenrick, D.T., Neuberg, S.L. (2006). Agresja, [w:] Psychologia społeczna. Gdańsk, wyd. GWP, (s. 487 - 540).

Czapiński J. (2009). Diagnoza szkolna 2009. Przemoc i inne problemy w polskiej szkole. [w:] Szkoła bez przemocy 2009. Raport Roczny Programu Społecznego Szkoła bez przemocy. Strona internetowa: http://www.szkolabezprzemocy.pl/pliki/221-176-raport-roczny-2009.pdf

Wojciszke, B.. (2011). Agresja, [w:] Psychologia społeczna. Warszawa, Wyd. Naukowe Scholar (375 - 399).