Diagnoza na potrzeby sądu

Aktualności

21.09.2017

Opiniodawcze Zespoły Sądowych Specjalistów Sądu Okręgowego funkcjonują na podstawie Ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 roku o opiniodawczych zespołach sądowych specjalistów (Dz.U. z 2015 r., poz. 1418). Działają tylko i wyłącznie na zlecenia sądów i prokuratury. W skład zespołów wchodzą specjaliści w zakresie psychologii, pedagogiki, pediatrii, medycyny rodzinnej, chorób wewnętrznych, psychiatrii oraz psychiatrii dzieci i młodzieży. Do zadań specjalistów zatrudnionych w OZSS należy sporządzanie opinii w sprawach rodzinnych i opiekuńczych oraz w sprawach nieletnich na podstawie przeprowadzonych badań psychologicznych, pedagogicznych i lekarskich. Specjaliści prowadzą również mediacje, wywiady środowiskowe w sprawach nieletnich oraz poradnictwo specjalistyczne dla małoletnich, nieletnich i ich rodzin.

Opiniodawcze Zespoły Sądowych Specjalistów realizują zadania wynikające z Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie. Na zlecenie Ministerstwa Sprawiedliwości monitorowane są sprawy, w których występuje przemoc, a w corocznych sprawozdaniach przekazywane są informacje o sprawach, w których po raz pierwszy zdiagnozowano występowanie przemocy fizycznej i psychicznej w rodzinie, a także informacje o sprawach, w których OZSS wnioskował o podjęcie przez sąd działań mających na celu izolowanie sprawcy od ofiary.

Przemoc zakłóca funkcjonowanie systemów rodzinnych, przyczynia się do deprywacji potrzeb jej członków oraz stanowi jedną z głównych przyczyn pojawiających się problemów, co w głównej mierze jest obszarem, na którym skupia się diagnoza sytuacji danej rodziny.

Perspektywa osób badanych

Sąd postanowił dopuścić dowód z opinii Opiniodawczego Zespołu Sądowych Specjalistów na okoliczność… – te słowa wzbudzają różne, często skrajne uczucia i powodują natłok myśli. Pojawia się radość, nadzieja, ulga, bo wreszcie ktoś – specjalista – pozna się na tym drugim rodzicu i wskaże jego błędy oraz to, jakim jest złym i nieodpowiedzialnym człowiekiem. Może pojawić się również lęk, niepewność co do przebiegu takiego badania, wątpliwości, czy specjaliści dysponują odpowiednimi narzędziami, które pozwolą odkryć prawdę. A w toczonej walce prawdy są dwie: ojca i matki. Bywa, że pojawia się trzecia – przedstawiona w opinii OZSS.

Dla rodziny kontakt z OZSS jest jak złożenie swojego losu w obce ręce. Wymaga to ogromnego zaufania i wiary w profesjonalizm specjalistów, którzy po kilku godzinach osobistego kontaktu, w specyficznych okolicznościach, mają wyciągnąć wnioski i wydać opinię kluczową dla rodziny, a przede wszystkim dla dziecka.

Z jakimi problemami musi się zmierzyć diagnosta?

Specjaliści OZSS zdają sobie sprawę z faktu, jak wielka odpowiedzialność na nich spoczywa. W wykonaniu powierzonego zadania kierują się przepisami prawa, własnymi standardami moralnymi, zasadami naukowymi wskazującymi na prawidłowo przeprowadzony proces diagnostyczny, a psychologowie – kodeksem etycznym.

Specjaliści rozpoznają swoje potrzeby w zakresie podnoszenia kwalifikacji zawodowych, dostosowując szkolenia do zidentyfikowanych obszarów diagnozy psychologicznopedagogicznej oraz mając na względzie nadrzędny interes i dobrostan dziecka. Wymóg nieustannego dokształcania się specjalistów wynika z coraz większej złożoności spraw rodzinnych, kierowanych przez sądy do zbadania przez Opiniodawcze Zespoły Sądowych Specjalistów. Specjaliści OZSS podnoszą swoje kwalifikacje z zakresu: ujęcia problematyki rodzinnej w głównych nurtach teoretycznych rozwijanychw ośrodkach akademickich, znajomości zasad diagnozy i metod służących ocenie zjawisk z obszaru różnic indywidualnych, relacji rodzinnych, zagadnień klinicznych. Ponadto warsztat metodologiczny jest poszerzany o metody rekomendowane przez Pracownię Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Pracownię Testów Psychologicznych i Pedagogicznych, a także testy opracowane w polskich środowiskach akademickich, spełniające wymogi metodologiczne wraz z podręcznikami do interpretacji.

Jakie wymagania stawia przed specjalistami profesjonalna diagnoza?

Podczas badania spotykają się ludzie, którzy próbują ustalić, jakie rozwiązanie będzie najlepsze dla dobra dziecka. W pracy sędziego i specjalistów dobro dziecka jest kluczowym zagadnieniem i celem nadrzędnym. Cała procedura została ustanowiona po to, aby je zabezpieczyć. Rodzice, często wspierani przez adwokatów, także kierują się tym, co jest najlepsze dla ich dziecka. Skąd zatem biorą się rozbieżności w rozumieniu tego sformułowania? Okazuje się, iż interpretacja sytuacji w znaczący sposób zależy od zajmowanej pozycji. Każdy ma swój cel, gdy wchodzi na salę rozpraw: rodzice chcą przeforsować swoje stanowisko (przy czym zwykle stanowisko matki i ojca nie są tożsame), adwokaci chcą wygrać sprawę, czym mierzy się ich skuteczność i profesjonalizm, sędzia chce zebrać dostateczną ilość dowodów i zgodnie z nimi ogłosić wyrok, a specjaliści OZSS wskazać na potrzeby dziecka, które najczęściej są niezaspokajane w toku toczącej się walki oraz wyjaśnić przyczynowość zachowań badanych osób. Bywa, że rodzice zaangażowani w konflikt utożsamiają potrzeby i dobro dziecka z własnym dobrem, przypisując relacje z byłym partnerem/partnerką diadzie dziecko–drugi rodzic. Powoduje to rozczarowanie i niezrozumienie treści opinii, w której specjaliści przyjmują jedynie perspektywę małoletniego badanego. Podczas diagnozy osoby badane starają się pokazać z jak najlepszej strony, natomiast specjaliści muszą sprawdzić, czy wizerunek budowany na potrzeby badania jest stałą tendencją funkcjonowania rodzicielskiego. Opinia specjalistów bywa orężem w walce między rodzicami, której stawką nie zawsze jest dziecko i jego dobro, a raczej poczucie wygranej – co w świadomości dorosłych jest zawoalowane i niekiedy nie daje się bezpośrednio odczytać.

Bywa, że szczególnego znaczenia nabiera diagnoza przemocy w rodzinie, gdy zostają poddane weryfikacji umiejętności rodzicielskie zarówno osoby stosującej przemoc, jak i doświadczającej przemocy. Pojawia się wiele pytań, np. na ile stosowanie przemocy wobec drugiego rodzica, a nie wobec dziecka, obniża umiejętności wychowawcze? Jeśli rodzic doświadczający przemocy nie potrafił (ze znanych nam powodów psychologicznych, ale jednak) ochronić siebie i dziecka przed oprawcą, to czy będzie odpowiednim opiekunem wiodącym dla dziecka?

Choć przemoc jest zagadnieniem znanym pracownikom OZSS, to jednak przysparza dużo trudności na etapie diagnozy i podczas formułowania wniosków końcowych. Specjaliści OZSS w Toruniu w formie pilotażowej skonstruowali arkusz diagnostyczny Oceny Ryzyka Występowania Przemocy w Rodzinie, ponieważ w codziennej pracy zaczęto dostrzegać potrzebę wykorzystania narzędzia wspomagającego proces diagnostyczny. Kwestionariusz ten obecnie jest w fazie eksperymentalnej i został poddany ewaluacji.

Odpowiedzialność diagnostyczna

Sąd powierza specjalistom OZSS zadanie wykonania badania i sporządzenia opinii, aby poznać stanowisko osób niezaangażowanych w konflikt, obiektywnych i znających się na dynamice funkcjonowania systemu rodzinnego oraz indywidualnie każdego człowieka, aby móc wybrać najlepsze rozwiązanie dla dziecka. Aby ten cel mógł zostać zrealizowany, wszyscy uczestniczący w badaniu winni wziąć odpowiedzialność za jego przebieg i wynik końcowy. Specjaliści OZSS za wiedzę specjalistyczną, umiejętne pozyskiwanie i integrowanie danych, zaś badani za przekazywane treści oraz gotowość i otwartość do wysłuchania i przyjęcia opinii. Warto też, aby osoby badane uświadamiały sobie, że opinia specjalistów OZSS może nie być zgodna z ich oczekiwaniami, a jednak gwarantuje ochronę dobra dziecka. Tylko w takiej sytuacji będzie przestrzeń do refleksyjnego poszukiwania wspólnej definicji dobra dziecka, w rozumieniu wszystkich zaangażowanych. Ważne jest również wykorzystanie energii i pomysłowości rodziców w dążeniu do porozumienia i poszukiwania kompromisowych rozwiązań, co oszczędzi im i dziecku doświadczeń związanych z postępowaniem sądowym.

Ten czas mogą przecież INACZEJ wykorzystać.

_________________________

Monika Konieczna – specjalistka w zakresie pedagogiki, mediatorka Opiniodawczego Zespołu Sądowych Specjalistów w Toruniu, studentka psychologii UAM.

Elżbieta Kuleszko – kierowniczka Opiniodawczego Zespołu Sądowych Specjalistów w Toruniu, specjalistka w zakresie psychologii i pedagogiki, mediatorka.