Ochrona osób dorosłych w świetle szkockiego prawa
Aktualności
Niebieska Linia 6/2009
W 2007 roku Parlament Szkocji zatwierdził ustawę, której celem jest ochrona zdrowia i życia, jak również poszanowanie dóbr osobistych oraz praw i interesów obywateli powyżej 16. roku życia1. Pierwsza część ustawy2, która wprowadza innowacyjne przepisy umożliwiające identyfikację i ochronę osób dorosłych zagrożonych przemocą (z ang. adults at risk), została włączona do szkockiego prawa w październiku 2008 roku. Rok później rząd szkocki zainaugurował kampanię medialną promującą cele i założenia ustawy.
Przemoc wobec dorosłych to temat tabu w Wielkiej Brytanii. Problem jest nieobecny w mediach, co w praktyce oznacza, że nie istnieje w świadomości opinii publicznej. Kiedy w 2000 roku 9-letnia Victoria Limbie została zamordowana przez swoich opiekunów, informacja o zabójstwie dziewczynki doczekała się 300 relacji w mediach. Rok później, kiedy ze szczególnym okrucieństwem pozbawiono życia 78-letnią Margaret Panting, jej tragicznej historii media poświęciły zaledwie pięć publikacji.
W brytyjskiej prasie codziennej sporadycznie można odnaleźć informacje na temat przemocy stosowanej wobec osób dorosłych. Są to z reguły poruszające wiadomości na temat zaniedbań w placówkach opiekuńczych oraz przykłady molestowania seksualnego wobec niepełnosprawnych dorosłych lub osób cierpiących na zaburzenia psychiczne. Jednak relacje ofiar, świadków i praktyków wskazują na epidemię przemocy (fizycznej, psychicznej, seksualnej czy finansowej) skierowanej wobec dorosłych.
Eksperci z sektora opieki społecznej3 przekonują, że dorośli doświadczający przemocy są obecnie w analogicznej sytuacji jak przed dziesięciu laty ofiary przemocy domowej, a w latach 60. ubiegłego wieku dzieci molestowane seksualnie - dla większości społeczeństwa skala i natura zjawiska jest trudna do zaakceptowania, a co za tym idzie wypierana z powszechnej świadomości. Niestety, brak rozwiązań prawnych, które chroniłyby dorosłych w niebezpieczeństwie, dodatkowo marginalizuje problem.
W brytyjskich mediach systematycznie powraca dyskusja dotycząca przepisów, które by jasno określały ścieżkę postępowania i prawne konsekwencje w przypadku nadużyć skierowanych przeciwko dorosłym. Za brak regulacji w tej kwestii krytykuje się państwo. O ile dzieci w Wielkiej Brytanii są pod specjalnym nadzorem, o tyle dorośli pozostają bezbronni. Tak jakby wiek był wystarczającą tarczą ochronną. Niestety, wiele osób, szczególnie starszych, niepełnosprawnych czy po prostu samotnych, nie jest w stanie samodzielnie ochronić siebie czy swojego majątku. Brakuje świadomości, ale i prawa, które otoczyłoby opieką dorosłych narażonych na przemoc czy zaniedbanie. Dlatego tak wielkie nadzieje pokładane są w szkockiej ustawie, której celem jest ochrona życia i własności materialnej dorosłych zagrożonych przemocą. Anglia i Walia bacznie obserwują Szkocję i to, w jaki sposób radzi sobie ona z problemem.
Założenia ustawy
Postanowienia zawarte w szkockiej ustawie przekazują odpowiedzialność za rozpoznanie zjawiska przemocy i zaniedbania, podjęcie śledztwa oraz ochronę zagrożonej osoby dorosłej lokalnym gminom. Według zapisu pierwszej części ustawy to gminy są odpowiedzialne za identyfikację osób zagrożonych i podjęcie odpowiednich działań mających na celu ochronę ich interesów. Działanie zapobiegawcze czy interwencyjne zakłada współpracę gmin z opieką społeczną, służbami medycznymi, policją, instytucjami finansowymi, placówkami oferującymi usługi wspierające oraz krewnymi osoby poszkodowanej. W celu ochrony życia i mienia osób dorosłych w szkockich miastach utworzono specjalne punkty kontaktowe dla osób doświadczających przemocy lub jej świadków.
Dorośli doświadczającyprzemocy - definicja
Dorośli zagrożeni przemocą czy zaniedbaniem to osoby powyżej 16. roku życia, które nie są w stanie samodzielnie ochronić siebie, swojej własności materialnej, praw i interesów. Również ze względu na niepełnosprawność czy choroby wpływające na prawidłowe funkcjonowanie psychiczne i fizyczne, są w większym niebezpieczeństwie niż osoby zdrowe. Trzeci element, który definiuje jednostkę zagrożoną przemocą czy zaniedbaniem to aktualne lub potencjalne niebezpieczeństwo utraty zdrowia, majątku, dobrego samopoczucia spowodowane przez osoby trzecie.
Według ustawy niepełnosprawność nie predestynuje do automatycznego otrzymania statusu osoby zagrożonej. Wiele osób niepełnosprawnych jest w stanie samodzielnie zadbać o własne interesy i bezpieczeństwo. Aby osoba dorosła otrzymała status zagrożonej, muszą występować wszystkie trzy wyżej wymienione elementy. Ustawa chroni osoby doświadczające lub narażone na przemoc i zaniedbanie oraz osoby krzywdzące same siebie (celowo lub niezamierzenie).
Przemoc w myśl tego aktu to zachowania, które powodują szkodę fizyczną (bicie, popychanie itp.) lub psychologiczną (poniżanie, zastraszanie, grożenie, ciągła krytyka), niekorzystnie wpływają na prawa czy interesy jednostki (kradzież, wyłudzenie, wymuszenie, przywłaszczenie), są działaniami o podłożu seksualnym, bez zgody i zrozumienia odbiorcy. Przemoc fizyczna, psychologiczna, finansowa, seksualna może występować samodzielnie, jak również być kombinacją wyżej wymienionych. Ustawa chroni także osoby doświadczające zaniedbania w sytuacji, kiedy jednostce jest odmawiane prawo do jedzenia, ogrzewania, leków, prywatności, godności, opieki itp. Dokument chroni również dorosłych skazujących siebie na samozaniedbanie (problem powszechny wśród osób starszych).
Uprawnienia gmin
Ustawa nakłada na gminy obowiązek zdobywania informacji (przeprowadzenia dochodzenia) na temat osoby dorosłej, kiedy istnieją przypuszczenia, że jest ona zagrożona przemocą i sytuacja wymaga interwencji odpowiednich instytucji. Wszystkie zgłoszenia, zarówno od instytucji publicznych, jak i od rodzin czy opiekunów, powinny zostać sprawdzone przez ekspertów z gmin. Przepisy ustawy upoważniają urzędników do składania wizyt, przeprowadzania wywiadów oraz oceny zdrowia (w środowisku dorosłego lub w neutralnym miejscu), umożliwiają wgląd w informację medyczną oraz finansową. Osoba zagrożona nie musi zgodzić się na rozmowę czy badania. Władze mają obowiązek zapewnić jej pomoc, w tym wsparcie adwokata.
Ustawa zakłada, że każda osoba znajdująca się w miejscu składania wizyty urzędnika (dom opieki, szpital itp.), może zostać przesłuchana. Przedstawiciele gmin mogą również ubiegać się o nakaz przeniesienia osoby poszkodowanej w bezpieczne miejsce oraz zakaz zbliżania się do niej sprawcy. Podczas dochodzenia pracownicy opieki społecznej i medycznej oraz inni profesjonaliści starają się mieć bliski kontakt z osobą narażoną na przemoc w celu podjęcia jak najbardziej efektywnego działania. Jeśli jest to wskazane również rodzina poszkodowanego może zostać zaangażowana w proces decyzyjny.
Psychiczna, seksualna, finansowa, fizyczna krzywda i zaniedbanie
Nakaz przeniesienia
Jeden z zapisów uprawnia do przeniesienia osoby dorosłej w bezpieczne miejsce, jeśli istnieje prawdopodobieństwo zagrożenia życia. Miejscem docelowym nie musi być placówka opiekuńcza, równie dobrze może to być dom krewnych czy przyjaciół. Najważniejszy jest dobór właściwego wsparcia i narzędzi do indywidualnej sytuacji zagrożonego dorosłego. Nakaz może zostać uzupełniony lub odwołany przez szeryfa, kiedy jest to uzasadnione zmianą w okolicznościach sprawy. Przeniesienie dorosłego jest efektywne maksimum do 7 dni. Osoba zagrożona może w każdej chwili opuścić miejsce przebywania. Władze są zobowiązane do opieki nad nieruchomością, z której jednostka została przeniesiona.
Zakaz zbliżania się
Powyższy przepis powstał w celu ochrony zagrożonej osoby dorosłej przed podmiotem zakazu i jest stosowany w sytuacji, kiedy przeniesienie zagrożonego dorosłego jest niewystarczające dla jego bezpieczeństwa. O zakazie decyduje szeryf. Może on trwać do 6 miesięcy. Szeryf może również wydać tymczasowy zakaz zbliżania się w oczekiwaniu na długoterminowe orzeczenie. Zakaz jest dostosowany do indywidualnej sytuacji osoby zagrożonej, dopuszcza się kontakt pomiędzy osobą zagrożoną a podmiotem zakazu, pod określonymi i nadzorowanymi warunkami, w celu mediacji problemu.
Pomimo że złamanie zakazu zbliżania się nie jest przestępstwem, działania podjęte w celu jego złamania (zakłócenie spokoju czy napaść) mogą skutkować karą grzywny lub więzienia. W sytuacji kiedy nie można wykorzystać procedur karnych w przypadku zakazu zbliżania się, należy skorzystać z postępowania cywilnego.
Podsumowanie
Szkocka ustawa ma na celu stworzenie jak najbardziej optymalnych warunków do realizacji zarówno prawa osoby dorosłej do samostanowienia o sobie, jak i prawa do ochrony i wsparcia jednostki przez państwo. Dokument otacza opieką dorosłych doświadczających lub narażonych na przemoc oraz zaniedbanie, jednocześnie nie odbierając im pełnej kontroli nad własnym życiem. Osoba, wobec której toczy się postępowanie, musi wyrazić zgodę na wszystkie działania podejmowane przez gminę (wywiady, badania lekarskie itp.). W tym celu władze lokalne zobowiązane są do dostarczania niezbędnych informacji, których dana sytuacja wymaga. Samorządy muszą respektować uczucia i życzenia osoby zagrożonej (przeszłe i obecne), poglądy najbliższych krewnych oraz osób wspierających (opiekunów, prawników), aby wypracować jak najlepsze rozwiązanie chroniące dorosłego, wobec którego stosowana jest przemoc. Każda sytuacja wymaga również analizy cech jednostkowych: pochodzenia, płci, orientacji seksualnej, wiary, kultury czy grupy etnicznej zagrożonego.
Kampania
5 października 2009 roku w Szkocji zainaugurowano kampanię medialną Act Against Harm" (Ustawa przeciwko przemocy"), promującą cele i założenia nowego aktu. W ramach podejmowanych działań powstał niezwykle sugestywny spot telewizyjny, w którym wyszczególnione są rodzaje przemocy doświadczanej przez dorosłych. Kampania może pochwalić się również bogatą w informacje stroną internetową (www.infoscotland. com/actagainstharm), na której zamieszczone są założenia aktu, historie osób zgłaszających się do gmin oraz kontakty do specjalnych punktów pomocy na terenie Szkocji. Kampania jest partnerskim przedsięwzięciem rządu szkockiego oraz organizacji pozarządowych: Age Concern i Help The Aged Scotland (lobbujące za powstaniem ustawy), Momentum (organizacja pomagająca osobom niepełnosprawnym w samodzielnym życiu) oraz Alzheimer Scotland. Za kreację odpowiedzialna jest agencja reklamowa Leith z Edynburga, współpracująca już w przeszłości z rządem szkockim. Część wizualną przygotował, urodzony w Glasgow, fotograf i twórca filmowy David Eustace.
P. G.
Przypisy
1 The Adult Support and Protection (Scotland) Act 2007.
2 Część 2, 3 i 4 ustawy ma na celu podniesienie efektywności prawnych założeń w istniejących legislacjach i zawiera poprawki do ustaw o osobach dorosłych niezdolnych do podejmowania decyzji (Adults with Incapacity (Scotland) Act 2000), zdrowiu psychicznym (the Mental Health (Care and Treatment) (Scotland) Act 2003) oraz pracy socjalnej (the Social Work (Scotland) Act 1968). Część 5 koncentruje się głównie na proceduralnych zabezpieczeniach, które zapewnią poprawną realizację założeń dokumentu.
3 Clare Dwyer Hong, Adult abuse: the shocking truth, The Independent", 30/05/2009.
Inne z kategorii
PODCAST || Tzw. pigułka gwałtu – jak reagować, gdy doświadczysz odurzenia lub jesteś jego świadkiem?
13.05.2025
▪️Czym tak naprawdę jest tzw. „pigułka gwałtu"?▪️Co powinno wzbudzić twój niepokój np. w klubie...
czytaj dalej