Przemoc i niepełnosprawność

Aktualności

02.12.2015

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wprowadza trzy rodzaje niepełnosprawności, uwzględniające stan zdrowia człowieka. Pierwszym z nich jest niesprawność (impariment) - każda utrata sprawności lub nieprawidłowość w budowie czy funkcjonowaniu organizmu pod względem psychologicznym, psychofizycznym lub anatomicznym. Drugim jest niepełnosprawność (disability) - każde ograniczenie bądź niemożność (wynikające z niesprawności) prowadzenia aktywnego życia w sposób lub zakresie uznawanym za typowe dla człowieka. Ostatnim natomiast są ograniczenia w pełnieniu ról społecznych (handicap) - ułomność określonej osoby wynikająca z niesprawności lub niepełnosprawności, ograniczająca lub uniemożliwiająca pełną realizację roli społecznej odpowiadającej wiekowi, płci oraz zgodnej ze społecznymi i kulturowymi uwarunkowaniami (za: Makarczuk-Kłos, 2010).

Niepełnosprawni sprawcy

Przemoc w kontekście niepełnosprawności często bywa rozpatrywana i analizowana jako zwiększona agresja osób upośledzonych umysłowo. Niepełnosprawni sprawcy przestępstw, niepoczytalność sprawców jest jedną z przesłanek wyłączenia odpowiedzialności karnej. Niepełnosprawność bywa także rozpatrywana w kontekście warunków wykonywania kary podejrzanego lub przestępcy (Mrugalska K., Zima M., 2010).

Niepełnosprawne ofiary

Zastanawiając się nad relacjami przemocy i niepełnosprawności warto odróżnić sytuację kiedy to niepełnosprawność jest wykorzystywana do tego, aby złagodzić skutki przestępstw od sytuacji kiedy to osoby niepełnosprawne padają ich ofiarami. Przemoc jest zamierzonym i wykorzystującym przewagę sił działaniem osoby stosującej przemoc przeciw drugiej osobie, naruszając jej prawa i dobra osobiste, powodując cierpienie i szkody. W świetle art. 2 ust. 2 Ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie jako przemoc w rodzinie należy rozumieć: jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste członków rodziny, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą". Osoby z niepełnosprawnością są szczególnie narażone na wykorzystywanie, naruszanie ich godności osobistej i cielesnej, wykorzystywanie, zaniedbywanie. Jednocześnie mają niejednokrotnie ograniczone możliwości ochronienia się przed taką sytuacja, zgłoszenia się po pomoc do instytucji, czy poszukania wsparcia dla siebie. Wśród czynników, które sprawiają, że osoby niepełnosprawne są bardziej narażone na przemoc wymienić można większą zależność od innych, częste ubóstwo, brak niezależności finansowej i wykluczenie z rynku pracy, społeczną izolacja, niewystarczająca ilość odpowiednich usług i wsparcia czy dyskryminację (Gryszka A., 2011).

Nieco innym aspektem jest przemoc instytucjonalna. Jak wskazuje K. Mrugalska i M. Zima (2010) najbardziej sprzyjającym środowiskiem dla zaistnienia przemocy wobec niepełnosprawnych są domy pomocy społecznej oraz inne zakłady opiekuńcze, które często są jednostkami całodobowymi, zamkniętymi, ze ścisłymi zasadami i normami, ograniczonymi kontaktami ze środowiskiem zewnętrznym i głęboko ingerującymi w życie ich mieszkańców. Wśród objawów przemocy instytucjonalnej autorki wyróżniają nieuzasadnione obezwładnianie, rzucanie na podłogę, siadanie na osobach niepełnosprawnych, bicie, szczypanie, odmawianie im pożywienia; nadużywanie środków prawnie dozwolonego przymusu; ograniczenie wolności, wymuszanie pieniędzy, wydzielanie picia, jedzenia lub papierosów, wulgarność, niezachowanie intymności, grożenie, zwracanie się do osoby po imieniu wbrew jej woli, czy wysługiwanie się innymi (Mrugalska K., Zima M., 2010).

Specjaliści a niepełnosprawność

Nieco innym aspektem jest to, w jaki sposób osoby odpowiedzialne za pomoc niepełnosprawnym osobom, które doświadczają przemocy tej pomocy udzielają.

Polska Akademia Nauk przeprowadziła badania, w których respondentami były osoby pracujące w instytucjach, które mają obowiązek podejmować inicjatywy w celu identyfikacji ofiar przemocy i udzielania im wszechstronnego wsparcia: funkcjonariusze Policji, pracownicy Służby zdrowia, Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie oraz Ośrodków Pomocy Społecznej. Badania wykazały, że głównym źródłem trudności w udzielaniu pomocy osobom niepełnosprawnym, wskazywanym przez wszystkie grupy respondentów, były czynniki leżące po stronie osoby poszkodowanej bądź jej rodziny: utrudniony kontakt, lęk osoby poszkodowanej, lub utrudniony kontakt z jej rodziną. W ocenie pracowników Służby zdrowia dużym problemem są postrzegane zawiłe i niezrozumiałe procedury. Pracownicy Policji i Służby zdrowia zdecydowanie rzadziej dostrzegają problem w istniejących przepisach prawnych czy procedurach w porównaniu do pozostałych grup (Korzeniowski K. i in., 2009).

W każdym miejscu, do którego po pomoc zwraca się człowiek, pomocy udziela inny człowiek, mający własne postawy, przekonania, wiedzę i umiejętności. Szczególnie osoby pierwszego kontaktu powinny w każdym przede wszystkim dostrzegać człowieka.

Dostęp do artykułów: 1.12.2015

Bibliografia

Gryszka A., (2011), Przemoc wobec osób z niepełnosprawnością – jak pomagać. http://www.niebieskalinia.pl/pismo/wydania/dostepne-artykuly/4655-przemoc-wobec-osob-z-niepelnosprawnoscia-jak-pomagac

Korzeniowski K. i in. (2009) Przemoc wobec osób starszych i niepełnosprawnych. Część II Raport z badania profesjonalistów.http://www.mpips.gov.pl/userfiles/File/Przemoc%20w%20rodzinie/przemoc_prof.pdf

Makarczuk-Kłos M. (2010), Przemoc wobec osób niepełnosprawnych.http://www.wroclawpsychoterapeuta.pl/przemoc_wobec_osob_niepelnosprawnych.php

Mrugalska K., Zima M., (2010), Doświadczanie przemocy przez osoby niepełnosprawne.http://www.pfon.org/dokumenty-i-publikacje/inne-publikacje/111-doswiadczanie-przemocy-przez-osoby-niepelnosprawne

Staręga A. (2003) Przemoc wobec osób niepełnosprawnych.http://www.psychologia.edu.pl/czytelnia/59-niebieska-linia/832-przemoc-wobec-osob-niepelnosprawnych.html