Przemoc w związkach osób tej samej płci
Aktualności
Niebieska Linia 5/2012
Skutki przemocy są tak samo krzywdzące i upokarzające w związkach heteroseksualnych, jak i związkach osób tej samej płci. Przemoc dotyczy zarówno kobiet, jak i mężczyzn o różnych orientacjach seksualnych. Jednak czynniki sprzyjające powstawaniu i trwaniu przemocy w związkach osób tej samej płci są inne. Zrozumienie tego jest ważnym elementem skutecznego niesienia pomocy osobom LGB pokrzywdzonym przemocą.
W ciągu ostatnich kilkunastu lat coraz częściej w dyskursie społecznym w Polsce pojawiają się zagadnienia dotyczące osób LGB1. Wynika to z rosnącej wrażliwości polskiego społeczeństwa na różnorodność wyborów i dróg życiowych ludzi i świadczy o rosnącej tolerancji wobec tej grupy osób. Coraz większa grupa osób nieheteroseksualnych ujawnia swoją orientację wobec osób bliskich, ale także w sytuacjach zawodowych. Umożliwia im to łatwiejsze niż kiedyś wchodzenie w związki i pozostawanie w nich. W konsekwencji do ośrodków zajmujących się przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie, w tym przemocy w związkach, zgłasza się coraz większa liczba osób, które doznały przemocy ze strony partnerki/partnera tej samej płci. Dotyczy ona zarówno kobiet, jak i mężczyzn, osób o różnym statusie materialnym, wykształceniu czy pochodzeniu, w tym także osób o różnych orientacjach seksualnych.
Postaram się przybliżyć specyfikę czynników sprzyjających przemocy w związkach osób LGB. Wierzę, że umożliwi to Czytelniczkom i Czytelnikom lepsze zrozumienie jej specyfiki i pozwoli nieść skuteczniejszą pomoc.
Poza standardowymi czynnikami zniewalającymi, które sprzyjają występowaniu przemocy w związkach, w przypadku związków osób tej samej płci istotne znaczenie mogą mieć także kwestie dotyczące ujawnienia (lub nie) własnej orientacji seksualnej (wobec rodziny, znajomych, osób w pracy), utrzymujące się przekonanie społeczne na temat niemoralności zachowań homoseksualnych (w tym tworzenia związków przez osoby tej samej płci) oraz brak wzorców ich budowania i utrzymywania (funkcjonująone w trochę inny sposób niż związki heteroseksualne).
Czynniki sprzyjające powstawaniu i utrzymywaniu się przemocy w związkach osób tej samej płci podzieliłem na 3 obszary: fizyczny, psychologiczny oraz społeczny.
Obszar fizyczny
Wiele osób LGB doświadcza przewlekłego stresu (o czym dalej) związanego z ich orientacją seksualną. Może być on powodowany zarówno poczuciem winy w związku z nieheteroseksualnością(np. niespełnianie oczekiwań rodziny czy społeczeństwa odnośnie do wyborów życiowych i podejmowanych ról, niespełnianie norm obyczajowych czy religijnych), jak i lękiem przed ujawnieniem ich orientacji bez ich wiedzy oraz tego konsekwencjami. Skutkiem tego jest przewlekły stres, który może powodować nadużywanie substancji psychoaktywnych w celu jego obniżenia.
Obszar psychologiczny
Wiele osób LGB doświadcza przewlekłego stresu. Może on wynikać z poczucia winy w związku z ich orientacją seksualnączy obaw związanych z wyobrażeniami lub realnymi konsekwencjami ujawnienia ich orientacji seksualnej (np. zwolnienie z pracy, odrzucenie przez rodzinę, znajomych, sąsiadów, odebranie prawa do opieki nad dzieckiem z poprzedniego, heteroseksualnego związku). Najczęstszymi strategiami radzenia sobie z nim jest używanie (nadużywanie) substancji psychoaktywnych oraz przejawianie różnego rodzaju zachowań agresywnych i autoagresywnych.
1. Zinternalizowana homofobia, tj. zaburzenie polegające na przejawianiu uprzedzeń antyspołecznych ukierunkowanych na osoby homoseksualne lub biseksualne przy jednoczesnej obecności własnego, nieakceptowanego i tłumionego homo- lub biseksualizmu. Osoby z tym zaburzeniem cechuje niski poziom samoakceptacji, niskie poczucie wartości, niezadowolenie z własnego życia seksualnego. Mogą u nich wystąpić: skłonności do autoagresji, stanów depresyjnych oraz nadużywania substancji psychoaktywnych, będące czynnikami mogącymi powodować przemoc.
2. Lęk przed ujawnieniem orientacji seksualnej i jego konsekwencjami oraz zinternalizowana homofobia mogą prowadzićdo trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu bliższych relacji z innymi ludźmi, co może z kolei skutkować niedostatkiem wsparcia społecznego w sytuacji np. trudności w związku, w tym występowania w nim przemocy.
3. Późne dojrzewanie psychoseksualne. Osoby heteroseksualne mają możliwoś powolnego dojrzewania psychoseksualnego od dzieciństwa - kulturowo zakłada się, że każde dziecko jest heteroseksualne, a system wychowania wspiera dzieci, a następnie młodzieżw uczeniu się roli posiadanej płci, wchodzenia początkowo w platoniczne, a następnie także fizyczne relacje miłosne z osobami płci przeciwnej. Służą temu np. wzorce zawarte w rodzinie, podręcznikach szkolnych, książkach przeznaczonych dla dzieci i młodzieży. Osoby homo- i biseksualne nie mają dostępu do tego typu wzorców - przechodząprzyspieszone" dojrzewanie psychoseksualne - poznają pierwszą miłość i w przyspieszonym tempie" wchodzą z nią w relację intymną, co nie służy dojrzewaniu do miłości, uczeniu się budowania bliskich relacji intymnych i może mieć wpływ na sposób wchodzenia w związki i wybór partnerki/partnera.
4. Lęk przed samotnością. Poznanie partnerki/partnera tej samej płci sprawia wielu osobom LGB poważne trudności. Osoby heteroseksualne mająku temu wiele sposobności np. w szkole, na uczelni, w pracy, podczas spotkańze znajomymi czy nawet na ulicy, natomiast poznanie osoby LGB nie jest tak proste - najczęściej wymaga wizyty w klubie przeznaczonym dla osób LGB, skorzystania z portalu randkowego lub nawiązania kontaktów z innymi osobami LGB. Próby te są zawsze związane z lękiem przed ujawnieniem nieheteroseksualnej orientacji, a dla osób mieszkających poza dużymi miastami, w których funkcjonuje społecznośćosób LGBT, mogą wiązać się ze znacznymi nakładami finansowymi i czasowymi. W Polsce nie ma prawnej możliwości legalizacji takich związków, które zresztą są często traktowanie jako mniej wartościowe, co nie sprzyja ich trwałości. Wiele osób pozostających w nie-satysfakcjonującym lub toksycznym związku z osobątej samej płci (np. w sytuacji, gdy partnerka/partner stosują przemoc) może mieć niższąmotywację do ich zakończenia w obawie przed związaną z tym samotnościąi trudnością w poznaniu innej osoby.
5. Zazdrość- lęk przed utratą partnerki/partnera. Czynnik ten jest ściśle związany z opisanym lękiem przed samotnościąi trudnością w znalezieniu partnera/partnerki. Zazdrość staje się strategią przed utratą miłości i może stanowićczynnik wyzwalający przemoc.
Obszar społeczny
1. W grupie LGB utrzymuje się (częściowo uzasadnione, na co wskazują badania prowadzone przez polskie organizacje LGB2) przekonanie o braku tolerancji wobec osób LGB oraz niedostatecznym przygotowaniu do niesienia pomocy ze strony służb takich jak policja, pomoc społeczna czy służba zdrowia. Wiele osób LGB doznających przemocy może nie decydowaćsię na jej zgłoszenie w obawie przed niewłaściwym potraktowaniem, zbagatelizowaniem sprawy czy doznaniem wtórnej wiktymizacji.
2. Niedostateczne wsparcie dla związku w rodzinie/ przyjaciołach. Mimo rosnącej tolerancji społecznej wobec osób LGB w Polsce3, wiele osób ujawniających swoją nie-heteroseksualną orientację zarówno rodzinie, jak i dalszym znajomym, spotyka się z odrzuceniem i brakiem zrozumienia. Może to prowadzić i do braku wsparcia ze strony rodziny oraz nieakceptowania istniejącego związku z osobą tej samej płci i do ukrywania nie tylko własnej orientacji seksualnej, ale i faktu pozostawania w relacji. Jednocześnie w powszechnie panującym przekonaniu związki osób tej samej płci są traktowane jako mniej wartościowe i mniej zasługujące na szacunek i wsparcie. Pogląd ten jest silnie wzmacniany przez większość obecnych w Polsce religii. Osoby LGB mogą liczyć na mniejsze wsparcie ze strony najbliższego otoczenia w sytuacji, gdy w związku dochodzi do trudności, np. przemocy.
3. Przyzwolenie na przemoc wobec osób LGB. W polskim społeczeństwie obserwowane jest przyzwolenie na stosowanie przemocy wobec osób, które ujawniły swoją nieheteroseksualną orientację4. Przemoc ta, o ile motywacją sprawcy jest orientacja seksualna, nie jest zagrożona zwiększonym wymiarem kary. Taki stan rzeczy buduje przekonanie społeczne, że przemoc, jakiej doświadczają osoby LGB jest zasłużona" i nie zasługuje ona na poważne potraktowanie.
4. Nierównowaga ekonomiczna. Gdy osoba zajmująca się utrzymaniem finansowym związku jednocześnie jest sprawcą/sprawczynią przemocy, a związek się rozpada, osoba dotychczas nieaktywna zawodowo może pozostać bez środków do życia i miejsca zamieszkania. Ponieważ związki osób tej samej płci nie są rozpoznawane przez polskie prawo, nie ma ona możliwości uzyskania środków na utrzymanie od byłej partnerki/partnera. Może wpływać na pozostawanie w przemocowej relacji z obawy przed pogorszeniem sytuacji materialnej.
5. Niedostatek funkcjonujących społecznie wzorców i modeli związków osób tej samej płci. W polskiej kulturze praktycznie nie ma wzorców szczęśliwych związków osób tej samej płci (np. w podręcznikach szkolnych, programach telewizyjnych, książkach, filmach); osoby LGB nie mają dostępu do informacji, w jaki sposób związki te mogą funkcjonować. Z mojego doświadczenia wynika, że wiele z nich próbuje naśladować obserwowane w swoim otoczeniu związki osób różnej płci (co często się nie sprawdza) lub podejmują próby poszukiwania własnego modelu związku. Próbom tym mogą towarzyszyć fałszywe przekonania co do sposobu funkcjonowania związków osób tej samej płci (np. mężczyźni są z natury" bardziej agresywni i skłonni do przemocy, zatem przemoc w związku budowanym mężczyzn jest nieunikniona) i pozostawanie w związku, w którym dochodzi do przemocy ze strony jednego z partnerów.
ó. Przekonanie o niemęskości" mężczyzny, który doświadcza przemocy ze strony innego mężczyzny. Jest ono silnie zakorzenione w stereotypach na temat mężczyzn i tego, co jest uznawane za męskie" i niemęskie". Jako że stereotypom tym podlegają także mężczyźni pozostający w związkach z innymi mężczyznami, gdy doznają przemocy ze strony partnera mogą odczuwać wstyd przed ujawnieniem prawdy. Może to także powodować obniżenie ich poczucia wartości i możliwości wpływania na własną sytuację np. poprzez adekwatne reagowanie w celu obrony własnych praw (pozwoliłem" się pobić lub poniżyć, a zatem nie zasługuję na miano prawdziwego mężczyzny"; nie umiem się obronić, czyli nie jestem prawdziwym mężczyzną" i nie zasługuję na szacunek).
Kilka praktycznych wskazówek
Na zakończenie przedstawiam kilka praktycznych wskazówek dotyczących kontaktu z klientką/klientem doświadczającym przemocy ze strony partnerki/partnera tej samej płci. Wierzę, że ułatwią one zbudowanie kontaktu terapeutycznego oraz umożliwiąskuteczne wsparcie osoby LGB doświadczającej przemocy w związku.
1 . Jeżeli nie czujesz się kompetentna/kompetentny w problematyce codziennego funkcjonowania osób LGB -powiedz o tym klientce/klientowi. Ona/on będzie dla ciebie najlepszą ekspertką/ekspertem w tej tematyce.
2. Pamiętaj, że zgodnie z rekomendacjami Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego (APA), istniejątrzy równoprawne orientacje seksualne: heteroseksualna, biseksualna i homoseksualna - nie stanowiąone wyboru człowieka, każdy rodzi się z jedną z nich.
3. Nie oceniaj wyborów i postępowania klientki/klienta, nawet jeżeli nie są one dla ciebie zrozumiałe lub są niezgodne z twoimi przekonaniami i systemem wartości.
4. Zadbaj, by twoja klientka/klient miała/miał poczucie bezpieczeństwa, w szczególności - zadbaj o to, by miała/miał pewność, że przebieg waszej rozmowy i zebrane przez ciebie informacje nie zostaną nikomu ujawnione bez jej/jego zgody.
5. Staraj się używać w rozmowie języka, który nie będzie stereotypizujący dla klientki/klienta. Wskazówki w tym zakresie znajdziesz poniżej.
6. Jeżeli potrzebujesz pomocy eksperckiej, skontaktuj się z doradczynią/doradcą/terapeutką/terapeutąposiadającymi doświadczenie w pracy z osobami LGB - Towarzystwa Rozwoju Rodziny (www.trr.og.pl), Lambda Warszawa (www.lambdawarszawa.org) lub Pogotowie Niebieska Linia" IPZ (www.niebieskalinia.pl).
Jakiego języka używać w rozmowie z klientką/klientem LGB?
W języku potocznym funkcjonuje wiele określeń, które mimo że mieszczą się w normie językowej, mogąbyćbolesne lub stereotypizujące wobec osób LGB. Poniżej przedstawiam je, rekomendując w ich zastępstwie, tam, gdzie to możliwe, inne, nacechowane neutralnie.
Homoseksualista - brzmi bardzo medycznie i jest obarczone stereotypami. Osoby LGB mówiąo sobie raczej gej, lesbijka lub osoba homoseksualna/biseksualna, które mają bardziej neutralny charakter.
Związki homoseksualne - wskazywać może, że dotyczy ono wyłącznie osób homoseksualnych. Tymczasem w związkach z osobami tej samej płci pozostają także osoby nieidentyfikujące się jako homoseksualne lub niebędące osobami homoseksualnymi. Dlatego rekomenduję używanie sformułowań związek jednopłciowy, związek osób tej samej płci lub - alternatywie związek partnerski.
Przyznanie się do orientacji - wskazuje na ujawnienie czegoś, co jest wstydliwe i z założenia negatywne. Znacznie bardziej neutralne jest sformułowanie ujawnienie homoseksualnej orientacji lub pochodzące z języka angielskiego - słowo coming out.
Odmienność seksualna/inna orientacja seksualna -podkreśla inność, określając jednocześnie, co jest normatywne (w domyśle heteroseksualność), sugerując, że ho-moseksualność i biseksualność są czymś niewłaściwym. Zgodnie z zaleceniami ATP, stanowiącymi wytyczne dla pracy terapeutycznej, wszystkie trzy orientacje seksualne należy traktować jako równoprawne.
Kochający inaczej - z tego wyrażenia wynika, że osoby homoseksualne i biseksualne kochają w inny sposób niż osoby heteroseksualne. Trudno wyobrazić sobie, by rzeczywiście była to inna miłość, choć niewątpliwie inne są jej obiekty - osoby tej samej płci.
Mniejszości seksualne - odnosi się do doświadczania przez osoby LGB przynależności do mniejszości, co w wymiarze zarówno ilościowym (jest ich w społeczeństwie mniej niż heteroseksualnych), jak i doświadczania dyskryminacji z powodu orientacji seksualnej jest niepodważalne. Jednakże używanie tego określenia wprost wobec klientki/klienta może być niezręczne (np. Czy identyfikuje się Pani z mniejszościami seksualnymi?). Często w zamian stosuje się określenia osoby niehetero-normatywne lub nieheteroseksualne, znacznie pojemniej-sze znaczeniowo.
Żona/mąż, przyjaciółka/przyjaciel, konkubent/konkubentka - osoby pozostające w związkach z osobami tej samej płci używają różnych określeń dotyczących osoby, z którą pozostają w związku. Najczęściej stosowanym jest partner/partnerka i takie rekomenduję. Jeżeli klientka/klient inaczej nazywa osobę, z którą pozostaje w związku, na pewno to zasygnalizuje.
Michał Pawlęga - doradca kryzysowy, pedagog, trener praw człowieka; od wielu lat związany m.in. ze Stowarzyszeniem Lambda Warszawa.
Stowarzyszenie Lambda Warszawa jest jedyną w Polsce organizacją, której misją jest świadczenie profesjonalnej pomocy na rzecz osób LGB znajdujących się w kryzysie. W tym roku Stowarzyszenie obchodzi 15-lecie swojej działalności. Więcej informacji o działaniach organizacji i jej ofercie można znaleźć na stronie www.lambdawarszawa.org.
Przypisy
1 W tekście używam określenia LGB, odnoszącego się do lesbijek, gejów i osób biseksualnych.
2 por. Abramowicz M. (red.), Sytuacja społeczna osób biseksualnych i homoseksualnych w Polsce. Raport za lata 2005 i 2006, Kampania Przeciw Homofobii i Lambda Warszawa, Warszawa 2007 oraz Makuchowska M. (red.) Przemoc motywowana homołobią. Raport 2011, Kampania Przeciw Homofobii, Warszawa 2011.
3Postawy wobec gejów i lesbijek, komunikat z badań CBOS, lipiec 2010.
4 por. Makuchowska M. (red.) Przemoc motywowana homofobią, op. cit.
Inne z kategorii
Zostań KONSULTANTEM(-TKĄ) w poradni telefonicznej 116 123
29.05.2024
REKRUTACJA ZOSTAŁA ZAKOŃCZONA
Niebieska...
czytaj dalej
Konferencja prasowa dotycząca platformy 116.sos.pl
17.01.2024
W dniu dzisiejszym odbyła się konferencja prasowa Ministra Cyfryzacji Krzysztofa...
czytaj dalej