Zmiana społecznych postaw wobec bicia dzieci

Niebieska Linia 3/2012

Badania przeprowadzone po nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie wprowadzającej m.in. zakaz stosowania kar fizycznych wobec dzieci dowiodły, że zdecydowana większość badanych (74%) spostrzega karanie fizyczne jako zachowanie bezprawne. Niestety jednak aż 36% badanych nie jest do końca przekonanych o bezprawnym charakterze bicia dzieci. Nadal potrzeba edukacji społecznej, by zmiany w prawie i ustawodawstwie zyskały realny wymiar zmniejszenia zachowań przemocowych wobec dzieci.

Jednym z założeń nowelizacji prawa z 2010 r. w zakresie ochrony przed przemocą w rodzinie było podniesienie społecznej świadomości na temat tego problemu, w tym w szczególności przemocy nad dzieckiem. Oczekiwano, iż ustanowienie stosownych regulacji zakazujących bicia dzieci, zaowocuje spadkiem społecznej akceptacji dla tego typu praktyk wychowawczych. Oczekiwania te opierały się przede wszystkim na normotwórczej funkcji prawa. Z drugiej natomiast strony, można było mieć nadzieję, iż, podobnie jak w innych krajach, np. Szwecji, Austrii, Niemczech, ustanowienie odpowiednich przepisów w zakresie ochrony dziecka przed przemocą w rodzinie znajdzie swoje konsekwencje w postaci obniżenia poziomu społecznej akceptacji dla bicia dzieci i dla wykorzystywania kar fizycznych w wychowaniu, tak jak miało to miejsce w tych społeczeństwach.

W celu monitorowania wpływu nowelizacji z 2010 r., podjęto próbę uchwycenia zmian w zakresie społecznych postaw wobec bicia dzieci i wykorzystywania kar fizycznych w wychowaniu. Badanie przeprowadzone zostało na zlecenie Rzecznika Praw Dziecka, a zrealizowano je w sierpniu 2011 r. przez TNS OBOP na reprezentatywnej próbie 1005 dorosłych mieszkańców Polski w wieku 15-75 lat¹.

Akceptacja dla bicia dzieci spada

W świetle przeprowadzonego badania można zaryzykować ostrożnie optymistyczny wniosek o niewielkiej, ale zauważalnie korzystnej zmianie w zakresie akceptacji dla bicia dzieci. Wystąpiły bowiem nieduże, ale widoczne różnice w poziomie społecznej akceptacji dla bicia dzieci, w porównaniu z odpowiednimi danymi z podobnych tematycznie badań, które były realizowane przed rokiem 2010, tj. przed nowelizacją ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. W pewnym stopniu może to świadczyć o wystąpieniu już w stosunkowo krótkim czasie, korzystnych skutków w zakresie wpływu na społeczną świadomość tego problemu. Zrealizowane w 2011 r. dla Rzecznika Praw Dziecka badania wskazują, iż społeczeństwo aprobuje obecnie stosowanie tzw. klapsów wobec dzieci na nieco niższym poziomie - 69% (suma odpowiedzi tak i raczej tak"), niż miało to miejsce w roku 2008, kiedy to aprobata dla tzw. klapsowania osiągała poziom 78%².

Różnica odpowiedzi aprobujących klapsy jest widoczna -wynosi 9 punktów procentowych i przewyższa poziom błędu pomiarowego. Istotne jest też to, iż jednocześnie ze zmniejszeniem się aprobaty dla stosowania klapsów, wzrosła też liczba osób wyrażających w tym względzie dezaprobatę (suma odpowiedzi nie i raczej nie") z 19% w roku 2008, do 27% w roku 2011. Czyli, zauważalny jest wzrost w zakresie dezaprobaty dla klapsowania" o 8 punktów procentowych.

W ciągu dwóch lat zmniejszyła się także społeczna aprobata dla bicia dzieci w postaci poważniejszej" niż klapsy, czyli tzw. lania. Zmiana ta nie jest co prawda szczególnie duża, ale ma spójny charakter w zaobserwowanych tendencjach uzyskanych danych, tzn. z jednej strony nieznacznie spadła liczba osób aprobujących twierdzenie  Lanie jeszcze nikomu nie zaszkodziło" z 41% w 2008 r.³ (suma odpowiedzi tak" i raczej tak") do 36% w roku 2011 - czyli o 5 punktów procentowych, a jednocześnie wzrosła liczba osób, które nie zgadzają się z tym twierdzeniem (suma odpowiedzi nie" i raczej nie") z 54% w roku 2008 do 56% w roku 2011.

Spadek aprobaty społecznej dla bicia dzieci widać też w kolejnym zastosowanym w badaniu pytaniu, za pomocą którego starano się rozpoznać postawy społeczne wobec wykorzystywania kar fizycznych, jako metody wychowawczej. W uzyskanych odpowiedziach można zauważyć wyraźny wzrost społecznej świadomości w zakresie niewłaściwości wykorzystywania kar fizycznych w celach wychowawczych. Choć porównywane badania, tj. badania z 2008 r. zrealizowane przez CBOS z badaniami z 2011 r. TNS OBOP dla Rzecznika Praw Dziecka nie operowały w sensie metodologicznym identyczną formą metodologiczną (zapytaniem), to jednak ze względu na duże podobieństwo zastosowanego pytania, komparatystyka ta jest uzasadniona. W porównaniu wyników obu badań można zauważyć dość znaczny spadek liczby osób aprobujących bicie jako metodę wychowawczą; z 33% w 2008 r. do 21% w 2011 r. Jednocześnie należy zwrócić uwagę na znaczny, bo ponad 20% wzrost społecznej dezaprobaty dla stosowania kar fizycznych w celach wychowawczych; w roku 2011 było to 71 % w porównaniu z rokiem 2008, kiedy wskaźnik analogicznych odpowiedzi wynosił 50% badanych.

Badanie opinii publicznej dotyczące akceptacji bicia dzieci jako metody wychowawczej przeprowadzone po znowelizowaniu prawa o przemocy w rodzinie, można dodatkowo odnieść do jeszcze innych badań, zrealizowanych w 2009 r. przez Fundację Dzieci Niczyje pt. Bicie dzieci. Postawy i doświadczenia dorosłych Polaków", w których to analizowano podobną tematycznie kwestię. Także i w tym przypadku, choć zastosowane w obu badaniach pytania nieco się różniły, przy pewnym uproszeniu w zestawieniu wyników obu badań, dostrzec można znaczący wzrost dezaprobaty dla kar fizycznych jako metody wychowawczej w wynikach badań z 2011 r. Różnica wartości wyniosła bowiem aż 39 punktów procentowych; z 32% badanych uznających, że bicie dziecka jako metoda wychowawcza nigdy nie powinno być stosowane" w roku 2009 (wykres poniżej) do 71% badanych w 2011 r., którzy nie zgodzili się z twierdzeniem, iż bicie dziecka jest w niektórych sytuacjach najbardziej skuteczną metodą wychowawczą".

Warto też zwrócić uwagę na fakt, iż porównywanie wcześniejszych danych na temat postaw społecznych w zakresie aprobaty kar fizycznych jako metody wychowawczej, dokonane na przykład poprzez zestawienie wyników z 2008 r. z badaniami CBOS z 1994 r.⁴, nie ukazało wówczas -tj. w 2008 r. na wystąpienie jakichś różnic w poziomie społecznej aprobaty; w 1994 r. było to 30%, podczas gdy w roku 2008 odsetek ten wyniósł 33%. Podobnie nieznaczne różnice w aprobacie bicia dzieci w różnych badaniach prowadzonych w Polsce w poprzednich latach ukazują także inne zestawienia porównawcze⁵.

 Znajomość prawa

W kontekście rozważania zmian w zakresie społecznej aprobaty dla bicia dzieci pojawia się także pytanie o świadomość społeczną dotyczącą bezprawnego już od 201 0 r. charakteru karania fizycznego dzieci przez rodziców. W prezentowanych badaniach z 2011 r. starano się także uchwycić, na ile bicie dzieci jest już spostrzegane jako zachowanie bezprawne. W ten sposób starano się także ustalić poziom społecznej wiedzy na temat zaistnienia w polskim prawie oficjalnego zakazu fizycznego karania dzieci. Uzyskane dane sugerują, iż zdecydowana większość badanych, niemal ³A (74%), spostrzega karanie fizyczne jako zachowanie bezprawne. W tym jednak wypadku ważniejszy jest drugi koniec kija" - aż 36% badanych nie jest do końca przekonanych o bezprawnym charakterze bicia dzieci! Z jednej strony poziom społecznej wiedzy o istnieniu prawnego zakazu stosowania kar fizycznych należy uznać za stosunkowo wysoki, co jest najprawdopodobniej korzystnym efektem burzliwej publicznej dyskusji przed uchwaleniem nowelizacji, w której wprowadzenie prawnego zakazu bicia dzieci przez rodziców było często poruszanym motywem.

Z drugiej jednak strony niepokoi fakt, iż ponad jedna trzecia badanych co najmniej nie była o tym przekonana (trudno powiedzieć", raczej nie" i zdecydowanie nie").

Ostrożny optymizm

Biorąc pod uwagę powyższe dane, fakt wystąpienia znaczących różnic w wynikach badań z 2008 i 201 1 r. można - jak się wydaje - interpretować jako wzrost świadomości społecznej na temat niewłaściwości stosowania kar fizycznych w wychowaniu, który nastąpił prawdopodobnie na skutek działań, jakie miały miejsce pomiędzy jednym a drugim badaniem. Podkreślić należy w tym względzie po pierwsze wprowadzenie w życie nowelizacji ustawy, ale znacząca wydaje się być także tocząca się w tym czasie intensywna dyskusja publiczna na temat nowelizacji prawa w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w tym bicia dzieci, która przybrała w wielu przekazach funkcję edukacji społecznej dotyczącej tegoż problemu.

Czy w takim razie można oczekiwać, iż tendencje, które zidentyfikowano w ukazywanych tu badaniach z 2011 r., tj. spadku społecznej aprobaty dla bicia dzieci i wykorzystywania kar fizycznych w wychowaniu utrzymają się? Jak pokazują doświadczenia innych społeczeństw, jeśli dokonanej reformie prawa towarzyszą systematycznie przeprowadzane kampanie społeczne i inne formy edukacji społecznej, dokonują się znaczące zmiany w społecznym podejściu do sposobów traktowania dzieci. Następuje wyraźny spadek aprobaty dla bicia dzieci, ale też faktycznie zmniejsza się poziom przemocowych zachowań rodziców. Do takich wniosków doszedł Kai Bussmann (badania prezentowane w Pradze w 2009 r.) porównując opinię społeczną na temat kar fizycznych i zachowania rodziców w państwach o różnym statusie prawnym w zakresie prohibicji kar fizycznych i różnej historii realizowania kampanii społecznych przeciwko biciu dzieci.

Można więc mieć nadzieję, iż prowadząc różne formy społecznej edukacji na temat szkodliwości i niewłaściwości bicia dzieci, uzyskamy spadek aprobaty dla przysłowiowej rózgi w wychowaniu". Jednak poza profilem edukacyjnym działań, konieczne jest też prowadzenie systematycznego rzetelnego metodologicznie monitoringu opinii społecznej i samych zachowań wychowawczych rodziców wobec dzieci wraz z pogłębioną analizą tendencji na tle różnych zjawisk i procesów społecznych. Bowiem tylko takie konsekwentne podejście monitorujące może wspomóc występujące trendy i dynamikę oraz wpływy na zjawisko przemocy wobec dzieci.

Dr hab. Ewa Jarosz - pracownik naukowy Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, autorka licznych publikacji na temat krzywdzenia dzieci.

Przypisy

¹ Badanie zrealizowane zostało w dniach 4-12 sierpnia 2011 r. Przedmiotem badań stały się: społeczna akceptacja dla bicia dzieci, stosunek do wprowadzenia zakazu stosowania kar cielesnych przez rodziców oraz postawy wobec ingerencji w rodzinę z problemem przemocy nad dzieckiem

² Badania CBOS z czerwca 2008 r, Społeczne przyzwolenie na bicie dzieci

³ Badania CBOS z czerwca 2008 r. Społeczne przyzwolenie na bicie dzieci".

⁴ Porównanie to zawarte jest w raporcie CBOS Społeczne przyzwolenie na bicie dzieci", Warszawa 2008.

⁵ Np. zestawienie wyników różnych badań na temat społecznej akceptacji bicia dzieci prezentowane w Dziecko Krzywdzone" 2003, nr 3.

Inne z kategorii

Świadek w postępowaniu karnym

20.02.2024

Osoby pokrzywdzone przestępstwem często potrzebują wsparcia specjalistycznego,...

czytaj dalej

Nowe logo i nazwa – przyszedł czas na zmiany!

27.04.2024

Niemal 30 lat istnienia, setki osób zaangażowanych w działalność i tysiące tych, którym udało...

czytaj dalej