Służba zdrowia

03.01.2013

Lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki (art. 30 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty Dz. U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857). Lekarz ma obowiązek udzielać pacjentowi lub jego ustawowemu przedstawicielowi przystępnej informacji o jego stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu. Lekarz może udzielić informacji, o której mowa powyżej, innym osobom za zgodą pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego. Obowiązek ten dotyczy także pacjentów, którzy ukończyli 16 lat. Pacjentowi, który nie ukończył 16 lat, lekarz udziela informacji w zakresie i formie potrzebnej do prawidłowego przebiegu procesu diagnostycznego lub terapeutycznego i wysłuchuje jego zdania (art. 31 ust.1, 2, 5 o 7 ustawy o zawodach lekarza o lekarza dentysty). Lekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu. Przepisu tego nie stosuje się, gdy:

  1. tak stanowią ustawy;
  2. badanie lekarskie zostało przeprowadzone na żądanie uprawnionych, na podstawie odrębnych ustaw, organów i instytucji; wówczas lekarz jest obowiązany poinformować o stanie zdrowia pacjenta wyłącznie te organy i instytucje;
  3. zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób;
  4. pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy, po uprzednim poinformowaniu o niekorzystnych dla pacjenta skutkach jej ujawnienia;
  5. zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie lekarzowi sądowemu;
  6. zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych innemu lekarzowi lub uprawionym osobom uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń.

W powyższych sytuacjach ujawnienie tajemnicy może nastąpić wyłącznie w niezbędnym zakresie. Lekarz jest co do zasady związany tajemnicą również po śmierci pacjenta, a także nie może podać do publicznej wiadomości danych umożliwiających identyfikację pacjenta bez jego zgody (art. 41 ustawy o zawodach lekarza o lekarza dentysty).

Przedstawiciele służby zdrowia - podobnie jak pozostałe służby, które mogą mieć kontakt z sytuacją przemocy  w rodzinie – mają prawny obowiązek reagowania w sytuacji, gdy istnieje podejrzenie popełnienia przestępstwa. Na każdym obywatelu spoczywa społeczny obowiązek reagowania na sytuacje przemocy w rodzinie. Obowiązek ten staje się obowiązkiem prawnym w odniesieniu do organów państwowych i samorządowych i wynika z art. 304 kodeksu postępowania karnego (k.p.k.) Brak wypełnienia tego obowiązku w przypadku zobowiązania prawnego skutkować może odpowiedzialnością karną za jego niedopełnienie. Jak podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 sierpnia 1962 roku, obowiązek zawiadomienia ciąży na instytucji, przez którą należy rozumieć przede wszystkim jej kierownictwo (zarząd), ale także każdy jej organ powołany do czuwania nad prawidłowością działania tej instytucji, tak więc  prawny obowiązek zawiadomienia o przestępstwie, ciąży przede wszystkim na osobie pełniącej w danej instytucji funkcję kierowniczą (czyli np. dyrektorze), bądź ponoszącą z innego tytułu szczególną odpowiedzialność. Pozostałe osoby zatrudnione w danej instytucji nie są obciążone takim obowiązkiem, choć z punktu widzenia obowiązku służbowego powinny zawiadomić przełożonego o popełnieniu przestępstwa. W sytuacji nieprzekazania przez podwładnego informacji o podejrzeniu popełnienia przestępstwa może powstać odpowiedzialność dyscyplinarna dla tej osoby. Niedopełnienie obowiązku w postaci złożenia zawiadomienia, o którym mowa w art. 304 § 2 k.p.k., dla funkcjonariusza publicznego może powodować odpowiedzialność karną na mocy art. 231 § 1 k.k.. Przez niedopełnienie obowiązku rozumieć należy całkowite zaniechanie spełnienia obowiązku (brak działania), jaki ciąży na danym podmiocie z racji pełnienia funkcji publicznej, bądź na wykonaniu obowiązku niezgodnie z jego treścią.

Zgodnie natomiast z art. 12 ust.1 ustawy z dnia 12 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, osoby które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych lub zawodowych powzięły podejrzenie o popełnieniu ściganego z urzędu przestępstwa z użyciem przemocy w rodzinie, niezwłocznie zawiadamiają o tym Policję lub prokuratora.

W sprawach związanych z dziećmi należy też często rozważyć zasadność wystąpienia do sądu rodzinnego z odpowiednimi wnioskami. Należy podkreślić, że zgodnie z art. 572 k.p.c. każdy, komu znane jest zdarzenie uzasadniające wszczęcie postępowania z urzędu, obowiązany jest zawiadomić o nim sąd opiekuńczy.

Poza kodeksem karnym podstawowym aktem prawnym regulującym kwestię przeciwdziałania przemocy w rodzinie jest ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie,[1] zgodnie z którąprzewiduje się, że osobie dotkniętej przemocą w rodzinie udziela się bezpłatnej pomocy, w szczególności w formie[2]:

  • poradnictwa medycznego, psychologicznego, prawnego, socjalnego, zawodowego i rodzinnego;
  • interwencji kryzysowej i wsparcia;
  • ochrony przed dalszym krzywdzeniem, przez uniemożliwienie osobom stosującym przemoc korzystania ze wspólnie zajmowanego z innymi członkami rodziny mieszkania oraz zakazanie kontaktowania się i zbliżania się do osoby pokrzywdzonej;
  • zapewnienia osobie dotkniętej przemocą w rodzinie bezpiecznego schronienia w specjalistycznym ośrodku wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie;
  • badania lekarskiego w celu ustalenia przyczyn i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy w rodzinie oraz wydania zaświadczenia lekarskiego w tym przedmiocie;
  • zapewnienia osobie dotkniętej przemocą w rodzinie, która nie ma tytułu prawnego do zajmowanego wspólnie ze sprawcą przemocy lokalu, pomocy w uzyskaniu mieszkania.[3]

Podkreślić należy, że lekarze mają obowiązek wypełniać bezpłatne zaświadczenia lekarskie dla ofiar przemocy w rodzinie. Jest to obowiązek lekarza, zatem niedopełnienie go może skutkować zarówno odpowiedzialnością dyscyplinarną, jak i odpowiedzialnością karną – za niedopełnienie obowiązku. Wzór tego zaświadczenia jest określony w rozporządzeniu ministra zdrowia z 22 października 2010 r. w sprawie wzoru zaświadczenia lekarskiego o przyczynach i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy w rodzinie (Dz.U. nr 201 poz. 1334).

Zaświadczenia lekarskie dla ofiar przemocy w rodzinie mają często kluczowe znaczenie, gdyż na ich podstawie organy ścigania mają obowiązek dopuścić dowód z opinii biegłego lekarza sądowego. Pamiętać należy, że zaświadczenie lekarskie o którym  mowa powyżej nie jest tożsame z obdukcją. Biegły sądowy jest organem pomocniczym sądu w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych, co znaczy, że jego specjalistyczna wiedza w zakresie ustanowienia musi być niepodważalna, a organy wymiary sprawiedliwości, dla których biegły ma sporządzać swoje opinie, muszą mieć absolutne zaufanie do osoby biegłego w zakresie jego wiedzy.[4] Instytucja biegłego sądowego to instytucja prawa sądowego procesowego, która została ustanowiona dla zapewnienia należytego funkcjonowania organów wymiaru sprawiedliwości i zabezpieczenia warunków prawidłowego wypełniania przez te organy ich zadań ustawowych.[5] Biegły sądowy jest organem pomocniczym sądu w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych, a jego opinia jest dowodem w postępowaniu przed sądami oraz innymi władzami i organami wymiaru sprawiedliwości. Zaświadczenie lekarskie, którego wydanie jest obecnie obowiązkiem każdego lekarza nie jest obdukcją lekarską, a jedynie materiałem, który stanowi podstawę do wykonania obdukcji przez biegłego powołanego w trakcie postępowania karnego na zlecenie organów ścigania.  

Obowiązek zawiadomienie o przestępstwie i wypełnienia zaświadczenia lekarskiego dla ofiar przemocy w rodzinie to obecnie nie wszystkie obowiązki lekarza z obszaru przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Jeżeli przedstawiciel ochrony zdrowia uzyska informację (albo podejrzenie), że osoba będąca u niego na konsultacji może być ofiarą przemocy w rodzinie, ma obowiązek wszcząć procedurę Niebieskiej Karty (dotyczy to zarówno osób dorosłych, jak i dzieci). Procedura ta obejmuje ogół czynności podejmowanych i realizowanych przez przedstawicieli jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, Policji, oświaty i ochrony zdrowia, w związku z uzasadnionym podejrzeniem zaistnienia przemocy w rodzinie (art. 9d ust. 2 uppr). Szczególne zadania przedstawicieli służby zdrowia wynikające z procedury Niebieskiej Karty  to:

  1. Każdorazowe udzielenie osobie, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, informacji o możliwościach uzyskania pomocy i wsparcia oraz o uprawnieniu do uzyskania bezpłatnego zaświadczenia lekarskiego o ustaleniu przyczyn i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy w rodzinie.
  2. Jeżeli stan zdrowia osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, wymaga przewiezienia jej do podmiotu leczniczego, formularz Niebieska Karta — A wypełnia przedstawiciel podmiotu leczniczego, do którego osoba ta została przewieziona.

Za przedstawiciela ochrony zdrowia uprawnionego do działań rozporządzenie uznaje osobę wykonująca zawód medyczny, w tym lekarza, pielęgniarkę, położną i ratownika medycznego.[6]

Obowiązkiem przedstawicieli służby zdrowia jest także uczestniczenie w pracach Zespołu Interdyscyplinarnego jako jego członek. W skład zespołu interdyscyplinarnego obligatoryjnie wchodzą przedstawiciele:

  • jednostek organizacyjnych pomocy społecznej;
  • gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych;
  • policji;
  • oświaty;
  • ochrony zdrowia;
  • organizacji pozarządowych;
  • kuratorzy sądowi

Przedstawiciel służby zdrowia uczestniczy również w procedurze odebrania dziecka z rodziny na podstawie art. 12a ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Zgodnie z tym przepisem w przypadku bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą w rodzinie pracownik socjalny wykonujący obowiązki służbowe ma prawo odebrać dziecko z rodziny i umieścić je u innej niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej, w rozumieniu art. 115 § 11 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.5), w rodzinie zastępczej lub w całodobowej placówce opiekuńczo-wychowawczej. Decyzję tą pracownik socjalny podejmuje wspólnie z funkcjonariuszem Policji, a także z lekarzem, lub ratownikiem medycznym, lub pielęgniarką. Pracownik socjalny ma obowiązek niezwłocznego powiadomienia sądu opiekuńczego, nie później jednak niż w ciągu 24 godzin, o odebraniu dziecka z rodziny i umieszczeniu go u niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej, w rodzinie zastępczej lub w całodobowej placówce opiekuńczo-wychowawczej.

[1] Dz. U. z 2005 r. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.

[2] art. 3 ust. 1 uppr

[3] art. 6 ust. 1 uppr                                 

[4] Wyrok NSA z dnia 04.06.2001 (II SA 1434/00)

[5] art. 8 i 126 ustawy z dnia 20.06.1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 z późn. zm.), art. 278-291 Kodeksu postępowania cywilnego oraz art. 193-203 i art. 318 Kodeksu postępowania karnego.

[6] § 14 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 roku w sprawie procedury Niebieskie Karty oraz wzorów formularzy Niebieska Karta

Newsletter Niebieskiej Linii

Dołącz do biuletynu Niebieskiej Linii i otrzymuj wszystkie bieżące informacje o akcjach, szkoleniach, wydarzeniach oraz nowych artykułach.