Antyprzemocowa rewolucja

Aktualności

30.10.2012

Niebieska Linia 5/2012

Służba Więzienna a sprawcy przemocy

Porównując statystyki policyjne oraz więzienne można zauważyć, że odsetek sprawców przemocy przebywających w izolacji penitencjarnej wydaje się wciąż niewielki. To, w jaki sposób przebiega resocjalizacja sprawców przemocy, nadal dla wielu pozostaje tajemnicą, którą dla dobra ofiar warto ujawniać.

Co robimy

Jednym z wielu zadań stawianych Służbie Więziennej jest praca ze sprawcą przemocy domowej. Izolacja penitencjarna sprawia, że dostęp do osadzonych sprawców przemocy jest łatwy i prosty. Zorganizowanie grupy skazanych, którzy mogliby uczestniczyćw programie resocjalizacyjnym z zakresu przeciwdziałania przemocy nie jest trudne. Zobowiązanie osadzonego, by przychodził na zajęcia, wydaje sięłatwiejsze niżzobowiązanie osoby przebywającej na wolności. Dlatego też od wielu lat na terenie więzieńorganizowane sąróżnego rodzaju przedsięwzięcia, zajęcia, programy, pogadanki itp., których celem jest szeroko rozumiana próba wyedukowania osadzonych - czym jest przemoc domowa i jak ich własne zachowanie mogło przyczynićsię do tego, że aktualnie odbywająkarę z art. 207 kk (tj. o znęcanie się nad najbliższymi).

Według danych z 2 sierpnia 2012 roku aktualnie w izolacji penitencjarnej przebywa 8 328 skazanych z art. 207 kk. Prawie w każdym zakładzie karnym na terenie kraju prowadzi sięprogramy z zakresu przeciwdziałania przemocy, takie jak program według modelu z Duluth, PARTNER, wykorzystuje sięelementy Treningu Zastępowania Agresji ART, w wielu prowadzi się terapię uzależnień z elementami pracy w obszarze przemocy itd. Należy jednak pamiętać, że programy te w swoich założeniach charakteryzująsię dłuższąperspektywąpracy. W przypadku np. programu według modelu z Duluth zajęcia trwajądo 6 miesięcy, podobnie terapia dla osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych. Wiele jednostek oferuje sprawcom także uczestnictwo w autorskich programach z zakresu przemocy domowej, zbudowanych przez doświadczonąi wyspecjalizowanąkadrępenitencjarną.

Dzięki możliwościom jakie daje zamknięcie sprawcy w zakładzie karnym, więziennictwo może pochwalićsię dużym odsetkiem skazanych, którzy uczestniczyli w programach korekcyjnych dla sprawców przemocy w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności. W ciągu ostatnich lat systematycznie wzrasta liczba funkcjonariuszy przeszkolonych w prowadzeniu zajęćz zakresu przeciwdziałania przemocy, co pociąga za sobą wzrost liczby osadzonych objętych takimi oddziaływaniami. W roku 2009 w takich oddziaływaniach uczestniczyło 4 320 skazanych, w 2010 roku -4 019, a w 2011 roku już 5 659.

Rewolucja część I - Służba Więzienna i zespoły interdyscyplinarne

W obszarze szeroko rozumianych działań z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie było i jest zaangażowanych wiele służb, instytucji i organizacji pozarządowych oferujących pomoc zarówno ofiarom, jak i sprawcom przemocy. Więziennictwo, z racji pełnionych zadań, także wpisuje się do tej grupy podmiotów. Jednak to, co się dzieje z resocjalizacjąsprawców za więziennymi murami, często nie jest powszechnie znane.

W 2010 roku na mocy zmian w ustawie o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, wysiłki wielu podmiotów pracujących w obszarze przemocy zostały połączone, dzięki czemu w każdej gminie został powołany do życia zespół interdyscyplinarny. Jego głównym celem jest koordynowanie działańwielu służb w zakresie budowania interwencji wobec rodzin dotkniętych problemem przemocy. I choć Służba Więzienna nie została wymieniona jako jeden z podmiotów, którego przedstawiciel staje sięczłonkiem zespołu interdyscyplinarnego, to może byćklasyfikowana jako instytucja specjalistyczna", której przedstawiciele mogąbyć równieżzapraszani do prac grup roboczych i zespołów interdyscyplinarnych.

Więziennictwo wykazało gotowość, by połączyćsiły w walce ze zjawiskiem przemocy domowej i udostępniać posiadane wiadomości dotyczące sprawców przemocy, przebywających w warunkach izolacji penitencjarnej. Z tego powodu, spośród 157 jednostek penitencjarnych w kraju, w 115 zostały wyznaczone osoby odpowiedzialne za sporządzanie opinii o osadzonych sprawcach przemocy (skazanych z art. 207 kk) dla zespołów interdyscyplinarnych w związku z prowadzonymi przez nie działaniami wobec rodzin dotkniętych przemocą. Mamy nadzieję, że liczba wytypowanych jednostek będzie systematycznie wzrastać, wraz z doszkalaniem kolejnych funkcjonariuszy z prowadzenia programów dla sprawców przemocy. Mapka poniżej obrazuje schematyczne rozmieszczenie takich jednostek na obszarze kraju.

Szczegółowe zestawienie osób odpowiedzialnych za taką współpracę w wyszczególnionych jednostkach penitencjarnych zostało opublikowane m.in. na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości (http://ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/przeciwdziałanie-przemocy-w-rodzinie), zakładka: Kontakt¹z osobami nadzorującymi lub koordynującymi pracę służb wykonujących zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Znajduje się tu baza danych osób nadzorujących lub koordynujących w Urzędach Wojewódzkich, Sądach Okręgowych, jednostkach penitencjarnych. Komendach Wojewódzkich Policji oraz Prokuraturach Apelacyjnych pracę shżb wykonujących zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie, ośrodków świadczących pomoc osobom dotkniętym przemocą w r odzinie, a także placówek specjalistycznego poradnictwa oraz placówek zapewniających miejsca noclegowe.

Korzystając z tych danych oraz z wiedzy o tym, w jakim zakładzie przebywa sprawca przemocy, zespół interdyscyplinarny może zwrócić się pisemnie z prośbą do dyrektora o sporządzenie opinii o osadzonym przebywającym aktualnie lub w przeszłości w danej jednostce penitencjarnej. We wniosku o udzielenie informacji lub udostępnienie danych osobowych o osobie obecnie lub uprzednio pozbawionej wolności w areszcie śledczym lub zakładzie karnym, można powołać się na art. 9c pkt 1 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z dn. 29 lipca 2005 r. (Dz.U. nr 180, poz. 1493

z późn. zm. - Wzór zapytania znajduje się na stronie www.niebieskalinia.pl ). Dzięki temu członkowie zespołu, jak również funkcjonariusze Służby Więziennej, mogą wymieniać się informacjami na temat aktualnie prowadzonych oddziaływań wobec rodziny ofiar i sprawców przemocy.

Wiadomości dotyczące sprawcy przemocy pozbawionego wolności są systematycznie zbierane, uzupełniane i aktualizowane przez pracowników więzień. Na ich podstawie podejmuje się szereg ważnych decyzji związanych z osadzeniem sprawcy. Dzięki nim buduje się m.in. indywidualny program oddziaływań dla skazanego, podejmuje się decyzje w związku z udzieleniem skazanemu tzw. przepustek" na tymczasowe opuszczenie zakładu karnego czy w końcu rozstrzyga się w przedmiocie warunkowego przedterminowego zwolnienia sprawcy z więzienia. Możliwość wymiany informacji o funkcjonowaniu jego rodziny, gdy sprawca odsiaduje wyrok w więzieniu, może zwiększyć efektywność oddziaływań wobec niego, pomóc w budowaniu spójnych interwencji wobec rodziny, zwłaszcza w przygotowaniu jej do rozstania lub pojednania ze sprawcą, gdy kara pozbawienia wolności dobiegnie końca. Pozwoli także urealnić obraz funkcjonowania sprawcy, który często minimalizuje swoje czyny, buduje iluzoryczne przekonanie o swojej niewinności i braku odpowiedzialności za zachowania przemocowe, za które odbywa karę. Dzięki temu można byłoby w większym stopniu uniknąć podejmowania pochopnych decyzji związanych z udzieleniem przepustek czy warunkowego przedterminowego zwolnienia wiedząc np. że sprawca nadal z terenu zakładu karnego przejawia zachowania przemocowe wobec swojej rodziny (manipuluje, zastrasza telefonicznie itd.).

mapa

Rewolucja część II - dla skazanych, którzy nie uczestniczyli w programie korekcyjnym dla sprawców przemocy w więzieniu

Sprawcy przemocy to jedynie częśćpopulacji skazanych poddawanych pracy resocjalizacyjnej. To także jedno z wielu zadań stawianych Służbie Więziennej. Wszyscy życzylibyśmy sobie, aby każdy sprawca przemocy jaki dostanie się do zakładu karnego, uczestniczył w zajęciach korekcyjnych z zakresu przeciwdziałania przemocy. Jednak przy wielu realizowanych zadaniach, ograniczonych możliwościach finansowych i kadrowych, takie założenie jest bardzo trudne czy wręcz niemożliwe do osiągnięcia. Wielokrotnie więziennictwo zapraszało i nadal będzie zapraszać do współpracy podmioty zewnętrzne, by wspomagały pracę funkcjonariuszy. W obszarze przemocy taka współpraca może zaowocować zwiększeniem liczby skazanych uczestniczących w programach korekcyjnych oraz zwiększeniem efektywności takich oddziaływań. Jeżeli są ośrodki realizujące programy korekcyjne dla sprawców przemocy, w których pojawiają się trudności w zorganizowaniu grup, więziennictwo chętnie zaprasza do współpracy, by takie podmioty objęły swoimi oddziaływaniami także sprawców przemocy na terenie zakładów karnych. W takich sytuacjach zapraszamy na rozmowędo dyrektorów poszczególnych jednostek celem omówienia możliwości nawiązania współpracy.

Niemniej jednak więziennictwo postanowiło iść o krok dalej. Prędzej czy później w życiu każdego skazanego przychodzi moment, kiedy może on się ubiegać o udzielenie warunkowego przedterminowego zwolnienia. Do udzielania takiego zwolnienia powołany jest sąd penitencjarny, który m.in. na podstawie zgromadzonej dokumentacji w okresie izolacji oraz opinii pracowników więzienia o skazanym, podejmuje decyzję o udzieleniu lub odmowie udzielenia warunkowego przedterminowego zwolnienia. W sytuacji kiedy sąd penitencjarny udziela takiego zwolnienia, istnieje możliwość nałożenia przez sąd na skazanego obowiązku realizacji różnych zadań. Służba Więzienna postanowiła zobowiązać funkcjonariuszy, którzy będą opiniować skazanych z art. 207 kk, aby składali propozycje nałożenia obowiązku uczestniczenia w programie korekcyjnym dla sprawców przemocy w warunkach wolnościowych, jeżeli nie zostali oni objęci takimi oddziaływaniami w warunkach izolacji penitencjarnej. Jeśli sąd penitencjarny przychyli się do takiego wniosku, to sprawca będzie zobowiązany do uczestniczenia w takich zajęciach pod groźbą odwołania warunkowego przedterminowego zwolnienia. Czas pokaże ile takich wniosków uwzględnią sądy penitencjarne, warto więc apelować do sędziów, by korzystali z takiej możliwości. Być może dzięki temu znacząco wzrośnie liczba sprawców przemocy, którym zostanie zaoferowana profesjonalna pomoc w zakresie korekcji zachowań przemocowych.

Opisane zmiany są nowością, której do tej pory w więziennictwie nie stosowano. Wydaje się, że im więcej służb zostanie zaangażowanych i uwrażliwionych na zjawisko przemocy domowej, tym więcej będzie można zdziałać. Mam nadzieję, że nawiązane kontakty pomiędzy lokalnymi zespołami interdyscyplinarnymi a funkcjonariuszami w zakładach karnych zaowocują pogłębieniem współpracy na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie i tym samym pomocy ofiarom oraz sprawcom.

Sebastian Lizińczyk- psycholog, terapeuta pracujący ze skazanymi uzależnionymi, pracownik Centralnego Zarządu Służby Więziennej, doktorant Uniwersytetu Śląskiego.