Czy polskie prawo dobrze chroni dzieci?

Niebieska Linia 3/2012

Dzieci w Polsce chronione są w sposób szczególny przez przepisy prawa karnego i postępowania karnego. Tylko od osób je stosujących zależy, czy dziecko pokrzywdzone przestępstwem znajdzie wśród nich zrozumienie i pomoc.

Jednym z priorytetowych celów Ministerstwa Sprawiedliwości jest podejmowanie działań zmierzających do objęcia dzieci szczególną ochroną, bowiem one jako ofiary, względnie świadkowie przestępstw, są wyjątkowo narażone na skutki wtórnej wiktymizacji.

Zgodnie z art. 72 ust. 1 Konstytucji RP Polskiej: Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem i demoralizacją". Do szczególnego traktowania spraw z udziałem dzieci obliguje Polskę również  Konwencja o  prawach dziecka, a Wytyczne Rady Gospodarczej i Społecznej ONZ formułują wprost zasadę, że  mimo, iż prawa oskarżonych i skarżących powinny być chronione, każde dziecko ma prawo do tego, by jego dobro zostało uwzględnione w pierwszej kolejności".

Dlatego Ministerstwo Sprawiedliwości aktywnie działa w zakresie podejmowania wszelkich inicjatyw na rzecz poprawy położenia dzieci uczestniczących w procesach sądowych. Pierwsze inicjatywy w tym zakresie zostały podjęte w Ministerstwie Sprawiedliwości w 1999 r. wprowadzeniem Kart Praw Ofiary, dopiero w okresie ostatnich lat nastąpiła intensyfikacja działań wspierających dzieci.

Zmiany organizacyjne w strukturach Ministerstwa Sprawiedliwości

Pod koniec 2009 r. został utworzony Departament Praw Człowieka (28.02.2012 roku połączony z Departamentem Współpracy Międzynarodowej) w którego kompetencjach znajduje się m.in. problematyka osób pokrzywdzonych przestępstwem. O powadze podejścia Ministerstwa Sprawiedliwości do zagadnienia przemocy wobec dzieci świadczy utworzenie i  umieszczenie w tym Departamencie Zespołu ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie zajmującego się m.in. dziećmi jako ofiarami przestępstw.

Przyspieszenie postępowań z udziałem małoletnich pokrzywdzonych

Ze statystyk Ministerstwa Sprawiedliwości wynika, że w 2011 r. co najmniej 5782 małoletnich było pokrzywdzonymi w różnego rodzaju sprawach karnych, z czego ponad 4400 w sprawach znęcania się nad rodziną.

Dokonując analizy popełnianych przestępstw zaczęto dostrzegać, że ich ofiary dosięga nie tylko wiktymizacja pierwotna, tj. skutki będące bezpośrednim następstwem przestępstwa (uszkodzenie ciała, okradzenie), ale również wiktymizacja wtórna, rozumiana jako przysparzanie ofierze dodatkowych cierpień i stresów przez niewłaściwe jej traktowanie, tak przez najbliższe otoczenie, jak i aparat ścigania oraz wymiar sprawiedliwości.

Działając w ramach posiadanych kompetencji, Minister Sprawiedliwości zwrócił się do prezesów sądów z apelem o rozpoznawanie spraw karnych o przestępstwa na szkodę osób małoletnich jako priorytetowych, co oznaczałoby rozpoznawanie ich w pierwszej kolejności. Na aktach spraw, w których dziecko występuje jako ofiara przestępstwa, winny być umieszczone wyrazy pokrzywdzony małoletni", tym bardziej, że w repertorium sądowym takie oznaczenie jest obowiązkowe. Dodatkowe oznakowanie akt ma przypominać o obowiązku szczególnego traktowania spraw z udziałem dzieci.

Sieć Pomocy Ofiarom Przestępstw

Ministerstwo Sprawiedliwości realizuje ogólnopolski program pomocowy pod nazwą Sieć Pomocy Ofiarom Przestępstw", w ramach którego utworzono 1 6 Ośrodków Pomocy dla Osób Pokrzywdzonych Przestępstwem. W ośrodkach udzielana jest bezpłatna pomoc prawna i psychologiczna. Sieć to także opiekunowie ofiar, tj. wolontariusze będący aniołami stróżami" pokrzywdzonych, udzielający pomocy i wsparcia w toku postępowania karnego i po jego zakończeniu. Ta forma pomocy kierowana jest szczególnie do ofiar przemocy w rodzinie, którymi najczęściej są kobiety i dzieci.

Warto podkreślić, że Sieć rozwija się i niektóre ośrodki już otworzyły filie. Aktualnie Sieć liczy 15 ośrodków i 35 punktów udzielających pomocy pokrzywdzonym.

Program Sieć Pomocy Ofiarom Przestępstw" to nie tylko pomoc, ale też zaplanowane na ogólnokrajową skalę działania profilaktyczne i informacyjne. W ramach tych działań przeprowadzono cykl szkoleń z Metodologii pracy z pokrzywdzonymi" dla 1000 sędziów, prokuratorów, policjantów i pracowników socjalnych. Ich celem było podniesienie kwalifikacji zawodowych osób kontaktujących się z pokrzywdzonymi w celu udzielania im fachowej pomocy i rozpoznawania ich potrzeb. Szkolenia zawierały m.in. zajęcia dotyczące przesłuchiwania małoletnich w trybie art. 185a i 1 85b kpk, na których odtwarzano takie przesłuchanie. Uczestnicy szkoleń oceniali sposób przeprowadzenia takiego przesłuchania, dzięki czemu mogli stwierdzić jak trudne jest to zadanie i jakie najczęściej popełniane są błędy.

Certyfikowane pokoje przesłuchań

Wskazane wcześniej przepisy prawa mówią, iż dzieci, które są ofiarami lub świadkami przestępstw, powinny być podczas postępowania karnego traktowane delikatnie z uwzględnieniem wieku, płci i stopnia ich dojrzałości. Wszystkie czynności z udziałem dzieci powinny być przeprowadzane przez przeszkolonych specjalistów w stosownym otoczeniu, odpowiadającym szczególnym potrzebom dziecka. W celu uniknięcia konieczności ponownego przesłuchania dziecka, winno być ono przeprowadzone w przyjaznym pokoju przesłuchań wyposażonym w sprzęt umożliwiający rejestrację przesłuchania prowadzonego przez przeszkolonego sędziego z udziałem psychologa.

Ministerstwo Sprawiedliwości w kwietniu 2007 r. przystąpiło do Koalicji na Rzecz Przyjaznego Przesłuchiwania Dzieci zawiązanej z inicjatywy Fundacji Dzieci Niczyje.

Ideą Koalicji jest zapewnienie dzieciom - ofiarom i świadkom przestępstw - ochrony w postępowaniu karnym, poprzez propagowanie i wprowadzanie w życie zasad przesłuchiwania w przyjaznych dla nich warunkach przez osoby z odpowiednimi kompetencjami. W tym zakresie wypracowane zostały standardy, które winny spełniać pomieszczenia, gdzie może nastąpić przesłuchanie dziecka, a także standardy przesłuchań małoletnich świadków w trybie art. 185a i 185b kpk. Standardy te, w formie rekomendacji Ministerstwa Sprawiedliwości, przesłane zostały do wszystkich sądów i prokuratur w roku 2007 i 2010.

W Polsce istnieje około 300 przyjaznych pokoi przesłuchań. Znajdują się one w różnych instytucjach, z których część gotowa była poddać się procesowi weryfikacji prowadzonemu przez prawników i psychologów. Podmioty te otrzymać mogą certyfikaty świadczące o tym, że spełniają standardy miejsc przyjaznych dziecku.

Do października 2011 r. stosowne certyfikaty otrzymały 54 instytucje dysponujące przyjaznymi pokojami.

Telefon informacyjno-interwencyjny

Ministerstwo Sprawiedliwości podpisało porozumienie z Komendą Główną Policji oraz Państwową Agencją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych o utworzeniu telefonu interwencyjno-informacyjnego, którego celem jest wszechstronna i skuteczna pomoc osobom pokrzywdzonym przestępstwem ze strony osób uprzednio skazanych za czyny z użyciem przemocy lub groźby jej użycia, w szczególności sprawców przemocy domowej skierowanej do najbliższych, którymi bardzo często są dzieci.

W oparciu o powyższe Porozumienie, konsultanci Pogotowia Niebieska Linia" (prowadzona na zlecenie PARPA) w przypadkach przemocy w rodzinie uruchamiają nowy rodzaj interwencji. Procedura zakłada, że w wyniku otrzymania od osób pokrzywdzonych informacji o stosowaniu przemocy w rodzinie lub niedotrzymaniu warunków probacji przez sprawcę prawomocnie skazanego za podobne przestępstwo, konsultanci poradni telefonicznej podejmują działania o charakterze interwencyjnym przez powiadamianie policji i kuratorów, którzy w swoich środowiskach lokalnych uruchamiają działania zmierzające do zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności lub odwołania warunkowego przedterminowego zwolnienia skazanego przebywającego na wolności. Więcej informacji na stronie: www.niebieskalinia.info.

Zmiany w Kodeksie karnym i innych przepisach dotyczące ochrony dzieci

8 czerwca 2010 r. weszły w życie zmiany w Kodeksie karnym, Kodeksie postępowania karnego i Kodeksie karnym wykonawczym oraz w innych ustawach, dotyczące m.in. skuteczniejszego zwalczania pedofilii, w tym w internecie. Ich celem było zaostrzenie odpowiedzialności sprawców przestępstw o podłożu seksualnym, popełnianych wobec osób małoletnich poniżej 15 r.ż.

1. Nowe czyny zabronione

- Obostrzono odpowiedzialność karną za zgwałcenie małoletniego poniżej lat 1 5, określając ów czyn jako zbrodnię, zagrożoną karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3 lata (art. 1 97 § 3 pkt 2 kk);

- wprowadzono nowy typ czynu zabronionego w postaci nagabywania dzieci dla celów seksualnych za pośrednictwem intemetu lub innych systemów telekomunikacyjnych tzw.  (grooming), który zagrożony jest karą pozbawienia wolności do lat 3 (art. 200a kk);

- wprowadzono karalność za propagowanie lub pochwalanie zachowań o charakterze pedofilskim - kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 (art. 200b kk).

2. Postępowanie ze sprawcami przestępstw seksualnych wobec dzieci

Według znowelizowanych przepisów:

- w celu zapobieżenia ponownemu popełnieniu przestępstw seksualnych wobec dzieci, sąd może, obok wymierzonych kar, umieścić sprawcę z zaburzeniami preferencji seksualnych w zakładzie zamkniętym lub skierować go na badania ambulatoryjne (art. 93 kk);

- w razie orzeczenia bezwzględnej kary pozbawienia wolności, sąd może także (a w niektórych sytuacjach jest do tego zobowiązany) umieścić sprawcę po odbyciu kary w zakładzie zamkniętym lub skierować na leczenie ambulatoryjne, służące obniżeniu zaburzonego popędu seksualnego sprawcy (art. 95a).

Należy przy tym zaznaczyć, że sprawcy przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności stwarzają wysokie ryzyko powrotu do przestępstwa, a przez to wymagają specjalistycznych oddziaływań korygujących w trakcie wykonywania kary pozbawienia wolności i właściwego leczenia oraz dozoru po jej odbyciu.

3. Zwiększenie uprawnień Policji

Zmiana ustawy o Policji (art. 1 9 ust. 1 pkt 2) umożliwia zarządzenie kontroli operacyjnej względem przestępstw dotyczących nagabywania dzieci dla celów seksualnych, za pośrednictwem intemetu lub innych systemów telekomunikacyjnych (art. 200 a kk). Zmiana ta umożliwi policji skuteczne wykrywanie i ściganie sprawców przestępstw pedofilskich w intemecie.

4. Zakaz karcenia

Ustawa z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw wprowadziła także niezwykle istotną zmianę do kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w postaci zakazu stosowania kar cielesnych przez osoby wykonujące władzę rodzicielską oraz sprawujące opiekę lub pieczę nad małoletnim. Zmiana ta, aczkolwiek nie została wyposażona w bezpośrednią sankcję za jej złamanie, powoduje faktyczne uchylenie pozakodeksowego kontratypu (wyłączenie odpowiedzialności karnej), polegającego na stosowanym dotychczas odstępowaniu od ścigania osób, które np. naruszały nietykalność cielesną dziecka, powołując się na prawo do sprawowania władzy rodzicielskiej oraz cele wychowawcze karcenia.

5. Jednorazowe przesłuchanie

Projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego i innych ustaw opracowany przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Karnego wprowadza zmiany gwarantujące jednorazowe przesłuchanie małoletniego pokrzywdzonego nie tylko do 15 r.ż., ale do lat 18 w szerszej kategorii spraw (rozdział XXIII - przestępstwa przeciwko wolności), gdy zachodzi uzasadniona obawa, że przesłuchanie w innych warunkach mogłoby wywrzeć negatywny wpływ na jego stan psychiczny.

Wobec małoletnich świadków, którzy ukończyli 15 lat w chwili przesłuchania, przewidziano przesłuchanie przy użyciu urządzeń technicznych, umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość, bez konieczności bezpośredniego kontaktu z oskarżonym. Projektowane brzmienie art. 147 § 2a kpk wprowadza obligatoryjność rejestrowania przebiegu przesłuchania świadka na podstawie art. 185a i 185b kpk za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk.

Odnośnie ochrony praw oskarżonego, projektowana nowelizacja przewiduje nałożenie na sąd obowiązku wyznaczenia podejrzanemu obrońcy dla przeprowadzenia czynności przesłuchania małoletniego świadka.

Kampanie informacyjne

1. Ministerstwo Sprawiedliwości organizuje corocznie w dniach 22-29 lutego Tydzień Pomocy Ofiarom Przestępstw". W ramach tej inicjatywy przedstawiciele organizacji pozarządowych i pracownicy wymiaru sprawiedliwości udzielają informacji i porad, w tym również opiekunom małoletnich pokrzywdzonych.

2. Ministerstwo Sprawiedliwości wraz z Urzędem Miasta Stołecznego Warszawy oraz Fundacją Dzieci Niczyje organizuje od 2004 r. ogólnopolskie konferencje Pomoc dzieciom - ofiarom przestępstw". Konferencje te poświęcone są szeroko pojętej pomocy dzieciom skrzywdzonym przestępstwem m.in. ofiarom handlu ludźmi, dziecięcej prostytucji i dziecięcej pornografii czy ochrony przed przestępstwami seksualnymi przy użyciu środków teleinformatycznych.

W VIII Konferencji objętej Polską Prezydencją wzięło udział ponad 2 000 uczestników (sędziowie, prokuratorzy, adwokaci, policjanci, kuratorzy sądowi, biegli psycholodzy, przedstawiciele świata nauki, pracownicy placówek pomocowych dla dzieci) z całej Polski.

3. Od 2009 r. Ministerstwo Sprawiedliwości uruchomiło informacyjną stronę intemetową www.pokrzywdzeni. gov.pl, na której znajdują się informacje o Ośrodkach Pomocy Pokrzywdzonym, Informator dla pokrzywdzonego" oraz baza danych o organizacjach udzielających pokrzywdzonym wsparcia z podziałem na województwa. Umieszczane na niej informacje przekazane sq prostym, komunikatywnym językiem, zrozumiałym dla wszystkich, którzy nie mają prawniczego przygotowania.

4. W 2011 r. rozbudowano stronę internetową Ministerstwa Sprawiedliwości www.ms.gov.pl, na której utworzono w zakładce Działalność" dodatkową podstronę: Przeciwdziałanie przemocy wobec dzieci", w której zamieszczono materiały i akty prawne dotyczące tego rodzaju przemocy. Zamieszczone w nich materiały opracowane zostały w sposób czytelny, aby stanowiły dla użytkowników dogodne źródło informacji, a ich okresowa aktualizacja ma zapewnić zgodność zawartych w nich danych z bieżącym stanem prawnym i rzeczywistym stanem faktycznym.

Andrzej Augustyniak - prokurator, pracuje w zespole do spraw Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w Ministerstwie Sprawiedliwości.

Inne z kategorii

Superwizja

05.02.2024

Superwizja w zawodach związanych z pracą z ludźmi powinna być standardem.

czytaj dalej

Zostań KONSULTANTEM(-TKĄ) w poradni telefonicznej 116 123

29.05.2024

REKRUTACJA ZOSTAŁA ZAKOŃCZONA

Niebieska...

czytaj dalej