Hiszpański system monitorowania przypadków przemocy wobec kobiet

Aktualności

30.06.2012

Niebieska Linia 3/2012

Projekt Biura Prewencji Komendy Głównej Policji oraz Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Królestwa Hiszpanii pn. Zintegrowany system monitorowania przypadków przemocy w rodzinie - narzędzie w procesie kształcenia policjantów" pokazał, że wymiana doświadczeń oraz wiedzy w zakresie przeciwdziałania przemocy wobec kobiet jest słusznym kierunkiem w budowaniu europejskiej strategii przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

Zjawisko przemocy w rodzinie, ze względu na swe wieloaspektowe konsekwencje, uznawane jest nie tylko za znaczący problem indywidualny, lecz również za niezwykle istotny problem społeczny. Koszty, jakie ponosi społeczeństwo z tego tytułu są ogromne, w tym również w rozumieniu wydatków finansowych ponoszonych przez wszystkie podmioty indywidualne oraz instytucjonalne zaangażowanie w omawiany problem.

Przemoc wobec kobiet stanowi pogwałcenie praw człowieka, a państwa członkowskie Unii Europejskiej są zobowiązane chronić te prawa na mocy międzynarodowych umów, które podpisały, a także unijnych instrumentów służących nadzorowaniu ich działań.

Ponieważ poszczególne kraje europejskie nierównomiernie reagowały na problem przemocy, w maju 2006 r. Europejski Komitet Społeczno-Gospodarczy wydał opinię (2006/C 110/15), która, pomimo iż nie jest wiążąca, wzywa do skupienia się na kwestii przemocy domowej i stworzenia ogólnoeuropejskiej strategii działania w tym zakresie. Komitet wezwał w szczególności do badań na skalę europejską dotyczących powszechnego występowania przemocy domowej wobec kobiet, jej wpływu na jednostkę i społeczeństwo, ale również do badania związanych z nią kosztów finansowych.

W 2006 r. Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy przyjęło Rezolucję 1512 (2006) wzywającą do jedności parlamentarnej w zwalczaniu przemocy domowej wobec kobiet. Zaapelowano do parlamentów poszczególnych państw o podjęcie działań mających na celu potępienie przemocy domowej, z jednoczesnym wskazaniem na szeroki zakres potrzeb z nią związanych, w tym działań koordynujących, badawczych, a także finansujących. W 2007 r. przyjęto kolejne zalecenia, a mianowicie zalecenie nr R1817 (2007), a także zalecenie nr R1582. Jednakże, mimo licznych instrumentów europejskich, które powinny być stosowane w przypadku przemocy domowej, ze szczególnym uwzględnieniem przemocy wobec kobiet, skala tego zjawiska w całej Europie wciąż jest znacząca.

Jak zauważa J. Kane, jedną z przeszkód w skutecznym ograniczaniu oraz zapobieganiu temu zjawisku jest zakorzenione w tradycji postrzeganie pewnych form przemocy wobec kobiet jako normalnych" zachowań. Zdaniem autorki, wielu Europejczyków wciąż uważa, iż wydarzenia mające miejsce w rodzinie lub w związkach partnerskich stanowią prywatną sprawę osób bezpośrednio w nie zaangażowanych. Twierdzenie to sprawdza się szczególnie w przypadku przemocy wobec kobiet, które wciąż są często postrzegane jako obywatelki drugiej kategorii, a tym samym jako osoby poddane swoim partnerom. Taka dyskryminacja ma również miejsce w przypadku dzieci, które sq narażone na doświadczanie przemocy w rodzinie, ponieważ są często uważane przez dorosłych za jednostki zobowiązane do podporządkowania się, co może sprzyjać ich wiktymizacji.

Dlatego Komenda Główna Policji w Warszawie przystąpiła do realizacji projektu finansowanego z budżetu Unii Europejskiej, mającego na celu próbę połączenia krajowych wysiłków na rzecz podnoszenia poziomu efektywności policji z działaniami podejmowanymi w tym obszarze przez policję w Hiszpanii.

Projekt

Od 1 sierpnia 2011 r. do 29 lutego 2012 r. Biuro Prewencji Komendy Głównej Policji w ramach programu Uczenie się przez całe życie" (programu sektorowego Leonardo da Vinci) realizowało projekt pn. Zintegrowany system monitorowania przypadków przemocy w rodzinie - narzędzie w procesie kształcenia policjantów" (nr: 2011 -1-PL1 -LEO03-18400). Partnerem przedsięwzięcia, a zarazem instytucją przyjmującą było Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Królestwa Hiszpanii odpowiadające przede wszystkim za realizację takich zadań, jak wdrażanie polityk rządowych, a także strategii w zakresie bezpieczeństwa publicznego oraz nadzorowanie pracy policji oraz innych służb w odniesieniu do problemów społecznych, w tym również przemocy w rodzinie. Ministerstwo opracowuje i wdraża narzędzia, które mają podległym służbom ułatwić ograniczanie zjawiska przemocy. Takim właśnie elektronicznym narzędziem jest Zintegrowany System Monitorowania Przypadków Przemocy wobec Kobiet (w ramach przemocy w rodzinie), czyli system VdG.

Ze strony polskiej w projekcie uczestniczyło 10 osób z Komendy Głównej Policji, Komendy Wojewódzkiej Policji w Szczecinie oraz Lublinie, Komendy Miejskiej Policji w Świętochłowicach, Sosnowcu, Wrocławiu oraz Tarnowie, a także Komisariatu Policji Poznań-Jeżyce.

Podczas wizyty w Hiszpanii w dniach 18-24 września 2011 r. wspomniani policjanci mieli możliwość zapoznania się z ideą powstania omawianego systemu, szczegółami dotyczącymi opracowania pomysłu oraz warunkami technicznymi i warunkami wdrożenia narzędzia do realizacji, z praktycznym wymiarem funkcjonowania narzędzia. Poznali zasady oraz korzyści płynące z wykorzystania go w pracy policji, zapoznali się z informacjami wprowadzanymi do systemu przez jego użytkowników, a więc policję, prokuraturę, a także sądownictwo. Dodatkowo mieli także kontakt z praktycznym wymiarem wsparcia i ochrony ofiar przemocy w rodzinie zapewnianych przez tenże system.

Geneza powstania Zintegrowanego Systemu Monitorowania Przypadków Przemocy wobec Kobiet

Wysoka liczba przypadków przemocy wobec kobiet, a szczególnie ekstremalnych przypadków zakończonych śmiercią ofiary oraz konieczność realizacji przepisów zobowiązujących Hiszpanię do ograniczania rozmiarów tego zjawiska spowodowały, że w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Królestwa Hiszpanii w 2007 r. rozpoczęto prace nad Zintegrowanym Systemem Monitorowania Przypadków Przemocy wobec Kobiet.

Główną ideą powstania programu była chęć skoordynowania rozproszonych działań poszczególnych podmiotów i instytucji działających w obszarze ograniczania oraz zapobiegania przemocy wobec kobiet. Dodatkowym argumentem za stworzeniem ogólnokrajowego systemu była duża migracja ludności i trudności związane z monitorowaniem sytuacji rodzinnej ofiar. Projektowanie systemu VdG rozpoczęto w marcu 2007 r., a jego wersję podstawową uruchomiono w czerwcu tego samego roku. System ten nie tylko przechowuje i porządkuje wszelkiego rodzaju dane oraz materiały, które mogą być przydatne jego użytkownikom do efektywnego wykonywania pracy w sytuacji stwierdzenia przemocy wobec kobiety, ale także automatycznie ocenia poziom ryzyka w odniesieniu do każdego przypadku i sytuacji poszczególnych ofiar. W systemie funkcjonują dwa kwestionariusze do oszacowania ryzyka ponownego wystąpienia przemocy VPR oraz VPER.

System początkowo koordynował działania policji, sądownictwa oraz prokuratury. Obecnie coraz więcej podmiotów jest zainteresowanych uczestnictwem w pracach nad przeciwdziałaniem zjawisku przemocy i zostaje partnerami systemu, dlatego też liczba jego użytkowników stale rośnie. Aktualnie z systemu korzysta około 30 tys. profesjonalistów, którzy w zdecydowanej większości należą do służb porządkowych oraz organów ścigania na trzech poziomach: rządowym, regionalnym oraz lokalnym. System jest również wykorzystywany przez służby więzienne oraz prokuraturę. Poszczególne lokalne organy administracji rządowej, jednostki policji, stowarzyszenia, instytucje wchodzące w system pomocy społecznej mogą, po spełnieniu określonych warunków, wejść jako partner do systemu przeciwdziałania przemocy lub jedynie współpracować z nim. Z uwagi na to, że system uzyskuje bardzo dobre oceny, a jego działanie jest odbierane jako skuteczne i funkcjonalne dla użytkowników, coraz więcej podmiotów i instytucji wyraża chęć włączenia się w jego funkcjonowanie.

Elementy systemu i jego funkcjonowanie

Wprowadzenie systemu miało na celu przede wszystkim usprawnienie pomocy dla ofiar, ale również zmianę świadomości oraz podejścia zarówno profesjonalistów, jak też samych mieszkańców do problemu przemocy wobec kobiet. System jest oparty na elektronicznym obiegu informacji zarówno o ofiarach przemocy, jak też o jej sprawcach z terenu niemal całej Hiszpanii. Kraj Basków posiada odrębny system generujący informacje dotyczące przemocy, jednakże jest on kompatybilny z omawianym systemem ogólnokrajowym.

Za pomocą systemu VdG (hiszp. Violencia de Genero) policjanci gromadzą kompleksowe informacje dotyczące każdego przypadku", czyli dane o okolicznościach stosowania przemocy, o ofierze, jej krewnych, o miejscach, do których uczęszcza. Ponadto informacje o sprawcy, takie jak: rodzaje ataków, których dopuścił się on względem ofiary, ocena ryzyka, rodzaj aktywności policji w związku z przypadkiem, incydenty krytyczne oraz informacje penitencjarne dotyczące sprawcy. Aktualnie w systemie obsługiwanych" jest 180 tys. przypadków przemocy wobec kobiet.

Przy pierwszym incydencie wystąpienia przemocy wypełniany jest kwestionariusz VPR, który pozwala na stwierdzenie, że doszło do przemocy, a także na określenie jej rodzaju oraz objawów. W kolejnych przypadkach wypełniany jest kwestionariusz VPER opisujący, a zarazem monitorujący przebieg przypadku. Formularze zostały zaprojektowane przez ekspertów policji oraz przedstawicieli środowisk akademickich. Głównym zamierzeniem było udostępnienie różnym organom ścigania tych samych narzędzi do standaryzacji oceny ryzyka i prognozowania jego ewolucji. Dzięki systemowi VdG możliwe jest ocenianie ryzyka w jednolity sposób przez wszystkich specjalistów policyjnych z różnych sił policyjnych funkcjonujących na terenie Hiszpanii. To z kolei ułatwia także dalsze analizy, a w konsekwencji podjęcie odpowiednich działań przez służby specjalizujące się w ochronie ofiar, w każdym czasie i niezależnie od miejsca, w którym działają.

Oparcie systemu VdG na współczesnych systemach informatycznych pozwoliło na wsparcie policji oraz innych grup zawodowych zarówno w zakresie skutecznej komunikacji, jak też sprawnej wymiany informacji. Dzięki zintegrowanemu systemowi, informacje mogą być generowane na potrzeby raportów monitorujących dla specjalistów, a także raportów statystycznych wykorzystywanych do rozwoju strategii rozwiązywania problemów przemocy ze względu na płeć przez właściwe podmioty. Dodatkowo, zintegrowany system monitoringu wspiera działania zapobiegawcze, ściganie sprawców przemocy, a także ochronę ofiar. System integruje działania wielu podmiotów: siły policyjne (lokalne, regionalne, krajowe), Guardia Civil(czyli Straż Obywatelska), prokuratorzy, delegaci rządu ds. przemocy wobec kobiet, sędziowie oraz system sądowniczy, system penitencjarny, a także służby socjalne, których działania koordynują wyspecjalizowane wydziały ds. przemocy wobec kobiet.

Cele wyznaczone przez rząd hiszpański, do których zrealizowania służy także wykorzystywany integralny system monitoringu zakładają w głównej mierze, że:

• informacje generowane przez system służą podniesieniu poziomu efektywności pomocy oraz bezpieczeństwa ofiar przemocy;

• system służy podniesieniu efektywności wykorzystania zasobów ludzkich różnych służb podejmujących prace na rzecz zwalczania tego problemu społecznego.

W celu zapobiegania przemocy wobec kobiet system ma na celu zapewnienie standaryzowanych narzędzi naukowych w zakresie oceny ryzyka zarówno w odniesieniu do ofiary, jak też do sprawcy. Jego główne kryterium użytkowe stanowi intemetowy set-up, który umożliwia łatwy dostęp do zgromadzonych informacji poprzez przeglądarkę intemetową. Zawiera on m.in. intuicyjną nawigację oraz dodatkowe opcje, takie jak notatki, dostęp do krytycznych zdarzeń oraz stałej oceny ewolucji ryzyka (EPER).

Podstawowa struktura systemu informatycznego monitorowania pozwala różnym specjalistom na wprowadzanie, a następnie zlokalizowanie niezbędnych informacji o konkretnym przypadku przemocy w celu wykorzystania ich podczas prowadzonych działań. System ten zawiera wiele danych na temat ofiar, sprawców przemocy, na temat samego przestępstwa, oceny ryzyka oraz bardziej znaczących okoliczności, które towarzyszą danemu przypadkowi. Poniższe zdjęcie obrazuje relacje pomiędzy ofiarą przemocy a jej sprawcą, po pierwszym ataku, który został zarejestrowany przez jednostkę policji.

rysunek1

Źródło: [data korzystania: listopad 2011].

Struktura systemu VdG została zaprojektowana w taki sposób, aby umożliwić maksymalną elastyczność zarówno w przypadku monitorowania sytuacji konkretnej osoby, jak też zapobiegania i generalnej ochrony ofiar przemocy. Jak już wcześniej wspomniano, pozwala to na umieszczenie w systemie jednolitych narzędzi służących oszacowaniu ryzyka ponownego wystąpienia ataków przemocy, które stosowane są przez wszystkich użytkowników. Wymienione poniżej dwa narzędzia stanowią trzon systemu:

• kwestionariusz VPR służący policji do oceny ryzyka zagrożenia przemocą (hiszp. Valoración Policial del Riesgo);

• kwestionariusz VPER służący ewolucji oceny ryzyka (hiszp. Valoración Policial de Evolución del Riesgo). Funkcja Incydenty krytyczne" to z kolei narzędzie komunikacyjne, które pozwala każdemu z 30 tysięcy użytkowników systemu na wysłanie błyskawicznej wiadomości do innych specjalistów zaangażowanych w prowadzenie przypadku przemocy.

Zintegrowany system monitorowania automatycznie generuje również zapytania, raporty, wyniki audytów oraz statystyki zarządzania, zarówno operacyjnego, jak i strategicznego. Automatyczne statystyki są dla przykładu wysyłane nie tylko do policji, ale również do innych instytucji zaangażowanych w walkę z przemocą ze względu na płeć, takich jak organy administracji, rządu, sądów, czy też wymiaru sprawiedliwości.

Szacowanie ryzyka wystąpienia aktów przemocy wobec kobiet

System VdG stanowi narzędzie technologiczne, które może być z powodzeniem zastosowane w celu usprawnienia działań prewencyjnych. Ułatwia ono bowiem służbom policyjnym szacowanie ryzyka, na jakie narażona jest ofiara przemocy domowej i/lub słabości lub punktów zapalnych, jakie mogą wystąpić w indywidualnej sytuacji. Moduł szacowania ryzyka jest o tyle istotny, że umożliwia wprowadzenie pewnych reguł, zasad i procedur w sposób jednolity, ograniczając jednocześnie przestrzeń dla indywidualnych interpretacji. Bazuje on na automatycznej analizie pewnych danych, chociaż czynnik ludzki przy przewidywaniu zdarzeń mających nastąpić w przyszłości w odniesieniu do elementów związanych z oceną, czy też pewnego rodzaju intuicją, jest oczywiście również bardzo istotny.

Projekt hiszpańskiego systemu oceny ryzyka opiera się na następujących założeniach:

• do korzystania z tych narzędzi dopuszczeni są policjanci wyspecjalizowani w obszarze pracy z problemem przemocy,

• system przeprowadza szacowanie ryzyka na podstawie danych wprowadzonych przez specjalistę z policji,

• system wysyła również do specjalistycznych jednostek policji zajmujących się problematyką przemocy listę środków zapobiegawczych oraz ochronnych, które w zależności od obliczonego poziomu ryzyka, muszą obowiązkowo być zastosowane w danym przypadku.

Krajowa Policja dysponuje dwiema wyspecjalizowanymi jednostkami zajmującymi się problematyką przemocy wobec kobiet. Jedna z nich (UPAP) przeznaczona jest przede wszystkim do zapobiegania przemocy, z kolei działanie drugiej (SAF) obejmuje głównie ochronę ofiar. Wydajność systemu wspierana jest poprzez wszystkie komisariaty policji na terenie całego kraju, a najintensywniej przez specjalistów Bezpieczeństwa Obywatelskiego (Citizen Security).Ponadto, na szczeblu krajowym Guardia Civil(Straż Obywatelska) ma jedną wyspecjalizowaną jednostkę (EMUME), która działa na terenie całego kraju, a jej praca poświęcona jest głównie ochronie ofiar. Działania zapobiegawcze podejmowane są w pierwszej kolejności przez wszystkie jednostki Straży Obywatelskich rozproszone po całym kraju. Dodatkowo środki zapobiegawcze oraz ochrony ofiary są stosowane przez funkcjonariuszy policji w każdej jednostce.

Podsumowując można stwierdzić, że z perspektywy polskiej policji wymiana doświadczeń oraz wiedzy, możliwa dzięki zrealizowanemu projektowi, bez wątpienia wzbogaciła zawodowy warsztat" policjantów zajmujących się problematyką przemocy w rodzinie, ale jednocześnie dała solidną podstawę do kontynuacji poznawania europejskich rozwiązań w zakresie przeciwdziałania przemocy wobec kobiet.

Element funkcjonalny hiszpańskiego Zintegrowanego Systemu Monitorowania Przypadków Przemocy wobec Kobietumożliwiający szacowanie ryzyka ponownego wystąpienia aktów przemocy w przypadku objętym" systemem pomocowym, okazał się szczególnie interesujący z perspektywy pracy policji. O ile bowiem szybka implementacja kompleksowego rozwiązania na polski grunt nie jest możliwa z uwagi na znaczące koszty uruchomienia oraz funkcjonowania narzędzia, o tyle opracowanie wersji kwestionariuszy szacowania ryzyka dostosowanych do polskich potrzeb oraz uwarunkowań społecznych jest bez wątpienia kierunkiem uzasadnionym, a nawet koniecznym. W konsekwencji realizacji opisanego projektu w Biurze Prewencji KGP rozpoczęto intensywne zapoznawanie się z zagadnieniem narzędzi szacowania ryzyka przemocy w rodzinie wykorzystywanych przez policje innych krajów europejskich.

nadkom. Marzena Kordaczuk-Wąs - ekspert Wydziału ds. Nieletnich, Patologii i Profilaktyki Biura Prewencji KGP.

Magdalena Putka - główny specjalista Wydziału ds. Nieletnich, Patologii i Profilaktyki Biura Prewencji Komendy Głównej Policji.

mł. insp. Mariola Gosławska - naczelnik Wydziału ds. Nieletnich, Patologii i Profilaktyki Biura Prewencji KGP.

BIBLIOGRAFIA

D. Gil, Opracowanie z wymiany doświadczeń w zakresie Zintegrowanego Systemu Monitorowania Przypadków Przemocy wobec Kobiet (maszynopis), Madryt 2011.

M. Gosławska, Opracowanie z wymiany doświadczeń w zakresie Zintegrowanego Systemu Monitorowania Przypadków Przemocy wobec Kobiet (maszynopis),Madryt 2011.

J. Kane, Przemoc w rodzinie, Komisja Europejska, DG ds. Sprawiedliwości, Wolności i Bezpieczeństwa. Program Daphne, Belgia 2008.

M. Kordaczuk-Wąs, Opracowanie z wymiany doświadczeń w zakresie Zintegrowanego Systemu Monitorowania Przypadków Przemocy wobec Kobiet (maszynopis),Madryt 2011.

M. Putka, Opracowanie z wymiany doświadczeń w zakresie Zintegrowanego Systemu Monitorowania Przypadków Przemocy wobec Kobiet (maszynopis),Madryt 2011.

A. Rozborski, Opracowanie z wymiany doświadczeń w zakresie Zintegrowanego Systemu Monitorowania Przypadków Przemocy wobec Kobiet (maszynopis), Madryt 2011

P. Warchoł, Opracowanie z wymiany doświadczeń w zakresie Zintegrowanego Systemu Monitorowania Przypadków Przemocy wobec Kobiet (maszynopis), Madryt 2011.