Osobowość mnoga
Aktualności
Niebieska Linia 6/2009
Aż 98-99% dysocjacyjnych zaburzeń tożsamości stanowi skutek przemocy doświadczanej we wczesnym dzieciństwie.
Dysocjacyjne zaburzenie tożsamości (dissociatwe identity disorder - DID) dla wielu diagnostów i terapeutów znane jest bardziej pod dawniejszym terminem osobowość mnoga". Liczni specjaliści z zakresu zdrowia psychicznego traktują to zaburzenie jako bardzo rzadki fenomen, o którym można, dla zaspokojenia ciekawości, poczytać w podręczniku psychopatologii. Biorąc jednak pod uwagę fakt, że 98-99% tego typu zaburzeń stanowi skutek przemocy doznawanej we wczesnym dzieciństwie bądź od wczesnego dzieciństwa, to osobom pracującym z klientami mającymi tego typu doświadczenia, może się przydać parę wskazówek, na co należy zwracać uwagę, aby takiego zjawiska w swojej praktyce nie przeoczyć.
Dr Jeffery Smith, który pracował psychoterapeutycznie z Robertem B. Oxnamem (zob. R. B. Oxnam: 11 x Ja. Moje życie z osobowością mnogą), przytacza za Fundacją Sidran, że na DID cierpi 1% populacji. Z jego obliczeń, dokonanych na podstawie wieloletniej praktyki, wynika, że zaburzenie to może się pojawić u jednej na 10 000 osób. Z jednej strony widać więc, że nie jest ono bardzo powszechne, z drugiej zaś, że pracując z ludźmi, którzy doświadczyli urazu w dzieciństwie, mamy szansę nawet na kilku, kilkunastu takich klientów w ciągu swojej praktyki zawodowej.
Jakie więc symptomy winny nakazywać nam sprawdzenie hipotezy o występowaniu u klienta dysocjacyjnych zaburzeń tożsamości? Do najważniejszych należą:
■ Zgłaszanie zaburzeń pamięci lub obserwowanie fenomenów sugerujących występowanie u klienta swoistego braku ciągłości czasu. Klient spełniający kryteria DID utrzymuje, że traci z pamięci określone fragmenty doby, obejmujące pewne jego działania czy prowadzone rozmowy itp. Może czuć się zdziwiony, że ktoś wmawia mu jakieś zachowania, które według niego samego, nie były jego udziałem. W dzieciństwie klienci tacy często byli określani jako patologiczni kłamcy, gdyż łapani za rękę na gorącym uczynku z niewinnością w oczach utrzymywali, że danej rzeczy nie zrobili. Klientka może się czuć bardzo zdziwiona, skąd pojawiła się u niej nowa bluzka, zresztą zupełnie nie pasująca do jej stylu ubierania się. Może zarzucać innym, że jest zbywana, mimo że właśnie zakończyła godzinne lub dłuższe spotkanie; dziwi się, że za oknem jest już ciemno, chociaż ciemno jest już od kilku godzin. Z drugiej strony może nie pamiętać, kiedy napisała ten znakomity esej bądź skomponowała jakiś utwór muzyczny. Może się gubić w terenie, także w miejscach dobrze jej znanych. Traci z pamięci obszary związane z autobiografią, natomiast zachowana pozostaje nabyta wiedza ogólna.
■ Zmiany w wyglądzie, charakterze pisma, poziomie grafomotorycznym rysunku itp. Klienci w swoich materiałach mogą odnajdować jakieś dziecięce rysunki; rodzice diagnozowanego 16-latka mogą napotkać w jego łóżku ukrytą lalkę. W trakcie rozmowy z klientem możemy mieć wrażenie, że rozmawiamy z kimś innym, że pojawiła się inna osoba: ze swoistą mimiką, odmienionym głosem, innym stylem bycia, którą nagle bulwersuje jej własna, założona na głowę opaska. Osoby z otoczenia klienta mogą zgłaszać, że mają wrażenie, że zachowuje się on jak dwie kompletnie różne osoby, bądź w pewnym momencie podejmuje działania zupełnie sprzeczne z jego wcześniejszą naturą (np. spokojny, nieporadny i niezgrabny nastolatek nagle ucieka z domu do innego miasta, gdzie fantastycznie sobie radzi, żyjąc na dworcu kolejowym). Nawet czytając maile danej osoby, widać różnice w stylu pisania czy w poruszanych problemach. Zastanawiać powinny także stany, sugerujące silną regresję klienta, np. podczas przesłuchania na policji prawidłowo rozwinięta intelektualnie i nieobciążona chorobą psychiczną 15-latka zeznaje jak 5-latka; w trakcie wizyty pracownika socjalnego 18-latka siedzi na tapczanie i czesze lalkę.
■ Zmiany w zakresie kompetencji. Klient ujawnia zdolności, których nie pamięta, by praktykował (np. biegła znajomość języka obcego, którego klient się nie uczył, nie słuchał też filmów i nie czytał książek w tym języku - a jakimś trafem go posiadł). Pojawiać się będą również zmiany w zakresie kompetencji, czasem drastyczne, np. profesorowie na uczelni są zachwyceni poziomem wiedzy studenta, ale okresowo nie potrafią uwierzyć, gdy ten nie jest w stanie odpowiedzieć na najprostsze pytania. Obserwowalne są zmiany w obszarach traktowanych jako ustalone, takich jak np. lateralizacja. Badania prowadzone w Stanach Zjednoczonych na osobach z DID pokazały, że poszczególne osobowości danego klienta mogą różnić się w zakresie wyników na Skali Inteligencji.
■ Zgłaszanie przez klienta poczucia rozdwojenia, wewnętrznej niespójności. Klient mówi o sobie my", wskazuje na podwójną osobowość (Jestem Jacek, we mnie jest też Zły Jacek"), względnie mówiąc o sobie, używa innego imienia. Ma poczucie, że wewnątrz niego prowadzone są rozmowy, uzgadniane stanowiska; że różne postacie ze środka" mają odmienne sposoby tłumaczenia tego samego faktu, mają też specyficzne, czasem dziwaczne potrzeby (np. żeby skulić się pod kocem i possać smoczek). Klient może rysować siebie jako wiele osób albo w autoportrecie zawierać dodatkową twarz (np. wkomponowywać ją w policzek czy w czoło).
■ Prezentowanie spontanicznych stanów transowych. Otoczenie zgłasza, że klient odpływa", wpatruje się w przestrzeń, jest nieobecny duchem. Może nawet sprawiać wrażenie, jakby był samą powłoczką", jakby wylinką węża. Może również opisywać, że stara się trwać skupiony na lekcjach, ale coś go wciąga do środka, i wtedy musi być już w tej piwnicy, gdzie zdarzyło się coś złego". A potem kończy się lekcja, a mama musi przyjść do szkoły, gdyż po raz kolejny uczeń nie był w stanie adekwatnie zareagować na polecenie nauczyciela.
■ Zgłaszanie poczucia nierealności siebie i świata. Czasem klient musi w trakcie spotkania z nami trzymać się stołu, żeby mieć większą pewność, że znajduje się tu i teraz". Może też dzwonić lub pisać maile do terapeuty pomiędzy sesjami, żeby uzyskać potwierdzenie, że on istnieje i że go sam sobie nie wymyślił. Może być oburzony własnym wyglądem (Jestem taka stara?") albo permanentnie siadać na podłodze lub przykucać (Jest mi za wysoko"). Dziwacznie, w sposób odrealniony, opisuje swoją rodzinę (Mój braciszek niedawno się urodził, a już jest taki duży", a diagnosta wie, że brat klienta ma 20 lat).
Oczywiście, wszystkie sugerowane symptomy należy traktować z rozwagą, wykluczając użycie substancji psychoaktywnych (także alergenu) bądź istnienie deficytów neurologicznych czy psychiatrycznych u klienta. Zresztą taki klient często ma już przeprowadzoną pełną diagnostykę neurologiczną, być może ma też za sobą doświadczenie nieudanego leczenia farmakologicznego (np. tłumienia zachowań agresywnych coraz większą dawką leku). Może również otrzymywać od kolejnych specjalistów diagnozy pozostające ze sobą w niewielkiej spójności, które jednak przy uwzględnieniu rozpoznania DID stają się trafne i racjonalne (gdyż np. jedna osobowość może prezentować zaburzenia emocjonalne bądź uzależnienie, druga zaś nie). Nie zawsze hipoteza dotycząca osobowości wielorakiej jest stawiana po pierwszej wizycie u specjalisty. Bardzo często skomplikowany intrapsychiczny system klienta broni dostępu do wewnętrznego świata osobom niepowołanym. Czasem jednak wymienione wyżej objawy pozwalają klientowi czy jego otoczeniu na dostrzeżenie zasadności podjęcia psychoterapii, w trakcie której osoba z dysocjacyjnym zaburzeniem tożsamości zacznie ujawniać swoje wnętrze, dając sobie szansę na poznanie siebie, na nauczenie się życia w grupie", opanowanie zagrażających jej objawów - a czasem nawet na integrację.
S. L.-Ch.
Inne z kategorii
25 XI – Międzynarodowy Dzień Eliminacji Przemocy wobec Kobiet
25.11.2024
25 listopada to Międzynarodowy Dzień Eliminacji Przemocy wobec Kobiet. Za jego ustanowieniem...
czytaj dalej