Pozytywna neuroplastyczność  w praktyce (4/111/2017)

Anna Andrzejewska, Joanna Marczyszyn-Berendt 

W artykule został przedstawiony wpływ mózgu i jego skłonności do uczenia się na doświadczeniach na jakość naszego życia. Artykuł powstał w oparciu o metodę Ricka Hansona – pozytywnej neuroplastyczności zorientowanej do wewnątrz, która może być wspierającym narzędziem do pracy z ludźmi zmieniającymi podejście do życia, w wychodzeniu z negatywnych pętli i budowaniu własnych zasobów. 

Mózg stawia na bezpieczeństwo

Priorytetem dla naszego mózgu jest  bezpieczeństwo i przetrwanie. Proces ewolucji przynosi konkretne konsekwencje w codziennym życiu człowieka. Mózg ludzki w swojej budowie i funkcjonowaniu odzwierciedla ewolucyjny rozwój układu nerwowego. W uproszczeniu można powiedzieć, że w ludzkim mózgu znajdują się warstwy odziedziczone po gadach, ssakach i naczelnych. 

Priorytetem dla mózgu ludzkiego jest przetrwanie. Dlatego skanuje on rzeczywistość w poszukiwaniu zagrożeń. Obszar odpowiedzialny za reakcję stresową na zagrożenie znajduje się w podkorowej części mózgu, co oznacza, że jest niezależny od naszej woli. Działa on automatycznie i bardzo szybko. Ponieważ doświadczenia negatywne mogą potencjalnie powodować zagrożenie, mózg zapamiętuje je z wielką łatwością i nadmiernie się na ich podstawie uczy. Nawet jednorazowe negatywne doświadczenie o dużej intensywności może spowodować każdorazową reakcję stresu na jakikolwiek element negatywnego doświadczenia w przyszłości. Neurony, które razem się aktywują, łączą się ze sobą. Jeśli w dzieciństwie np. podczas pikniku dziecko przeżyło negatywne doświadczenie o dużej intensywności emocjonalnej, w pamięci zostaną zapisane wszystkie jego elementy: zapachy, obrazy, dźwięki, kolory, kształty itp. W przyszłości neutralne elementy doświadczenia, takie jak zapach ogniska, muzyka czy smak pieczonej kiełbasy mogą wywołać automatyczną reakcję stresową.

Kiedy raz się sparzymy, będziemy dmuchać na zimne. Ta negatywna skłonność mózgu pomaga w dbaniu o zdrowie i życie, natomiast obniża jego jakość. 

Rick Hanson, twórca praktyki przyjmowania dobra (pozytywnej neuroplastyczności), mówi, że mózg ludzki jest jak rzep na negatywy, a teflon na pozytywy. Skanując rzeczywistość w poszukiwaniu zagrożeń, nie zauważa lub nie docenia tego, co w danym doświadczeniu pozytywne.

Mózg jest neuroplastyczny, co oznacza, że uczy się na doświadczeniach. To, na czym skupia się uwaga, jest odzwierciedlone w jego strukturach. Wygląda to tak, że każda aktywność mentalna implikuje aktywność neuronalną. Powtarzająca się aktywność mentalna powoduje powtarzającą się aktywność neuronalną, która z kolei przyczynia się do zmiany w strukturach mózgu. 

Powtarzające się aktywności mentalne powodują, że odpowiedzialne za nie połączenia neuronalne są wzmacniane, poszerzane i działają szybciej.

Ten proces jest podstawą uczenia się. Bez zmiany w mózgu nie ma nauki.

Dwa rodzaje pamięci i ich wpływ na nasze życie

W mózgu znajdują się, ogólnie rzecz ujmując, dwa magazyny pamięci: pamięć jawna i pamięć ukryta. W pamięci jawnej gromadzimy wiedzę deklaratywną, fakty, sytuacje z własnego życia, konkretne zdarzenia. 

Drugim magazynem pamięci, zdecydowanie większym od pierwszego, jest pamięć niejawna. Obejmuje ona wiedzę proceduralną (jak się coś robi), nastawienie, modele relacji międzyludzkich i zachowań, oczekiwania, nastroje, oszacowania itp. 

Pamięć niejawna odpowiada za większość naszych zachowań i jakość życia. Wiele jej aspektów związanych jest z podświadomością. W pracy terapeuty, psychologa czy coacha mamy do czynienia z magazynem pamięci niejawnej.

Skłonność negatywna oraz zdolność neuroplastyczna powoduje, że przy powtarzających się stanach stresu i napięcia mózg „oflagowuje” te doświadczenia jako ważne i zasila odpowiedzialne za nie obwody neuronalne. Wówczas alarm w mózgu włącza się częściej i trwa dłużej. Taka osoba  staje się z czasem coraz bardziej podatna na stres i ma coraz większe trudności z powrotem do równowagi po stresującym doświadczeniu.

Negatywna skłonność mózgu powoduje, że z każdym kolejnym negatywnym  doświadczeniem umysł i stan emocjonalno-mentalny się pogarsza. Osoba czuje się coraz bardziej niespokojna, niezadowolona i osamotniona. 

Pozytywna neuroplastyczność zorientowana do wewnątrz

Aby zrównoważyć czy odwrócić ewolucyjną skłonność mózgu, Rick Hanson – terapeuta, neuropsycholog i autor książki „Szczęśliwy mózg” – proponuje praktykę opartą na neuroplastyczności zorientowanej do wewnątrz (Self Directed Neuroplasticity).

Skupianie się mózgu na negatywach jest procesem zachodzącym podświadomie. Odwrócenie tej tendencji musi odbywać się świadomie. Jest to praktyka rozłożona w czasie, ponieważ mózg uczy się stopniowo.

Praktyka, którą R. Hanson nazywa przyjmowaniem dobra, składa się z dwóch etapów. Pierwszy to aktywacja pozytywnego doświadczenia, a drugi – jego instalacja w strukturach mózgu.

Skuteczność tej metody jest oparta na wynikach badań neurobiologicznych i funkcjonowaniu mózgu.

Praktyka ta składa się z 4 kroków:

1. Aktywacja – zauważenie pozytywnego faktu i skupienie się na związanych z nim doświadczeniach.
2. Instalacja – wzbogacenie doświadczenia w oparciu o sposoby, dzięki którym mózg najlepiej się uczy (m.in. intensywność, długość trwania i osobiste znaczenie).
3. Instalacja – absorbowanie doświadczenia, czyli zatrzymanie się na nim dłużej niż nawykowo i intencjonalne otwarcie się na nie, ucieleśnienie.
4. Krok ten jest opcjonalny – połączenie materiału pozytywnego z negatywnym. Na tym etapie możemy za pomocą materiału pozytywnego rozpuszczać zgromadzony w pamięci materiał negatywny poprzez łączenie negatywnych i pozytywnych doświadczeń w procesie rekonsolidacji w pamięci.

Aktywacja i instalacja

R. Hanson, opierając się na swoim wieloletnim doświadczeniu, zauważył, że wiele metod pracy z ludźmi ma bardzo dobre narzędzia do pracy na etapie aktywacji. Jednocześnie zbyt mało uwagi poświęca się procesowi instalacji pozytywnych doświadczeń w trwałych strukturach mózgu. To powoduje zmniejszenie skuteczności danego podejścia.

Zadbanie o instalację w mózgu zwiększa efektywność pracy. Domyka się wtedy cykl, który R. Hanson proponuje w praktyce przyjmowania dobra. Umysł wpływa na mózg, który z kolei wpływa i zmienia umysł. Bez procesu instalacji doświadczenia pozytywne mijają, nie pozostawiając trwałych śladów w mózgu.

Trzy elementy kształtujące doświadczenie

Według R. Hansona są trzy podstawowe elementy kształtujące nasze życie: wyzwania, podatność/wrażliwość i wewnętrzne zasoby. Wpływ jednostki na wyzwania zewnętrzne jest bardzo niewielki. Wrażliwość często pozostaje na podobnym poziomie przez całe życie. To, na czym skupia się podejście R. Hansona, to zasoby wewnętrzne. Kompensują one wrażliwość i wspierają dawanie sobie rady z wyzwaniami. Im więcej wyzwań i większa wrażliwość, tym poziom zasobów powinien być większy. Natomiast większa liczba zasobów wpływa na lepszą jakość naszego  życia.

Skuteczność praktyki

Dużym atutem tej praktyki jest jej prostota (kilka razy dziennie po ok. 30 sekund) oraz fakt, że można dostosować ją do indywidualnych potrzeb. 

Na podstawowym poziomie można jej nauczyć także dzieci. W szerszym zakresie można dzięki niej budować pożądane wewnętrzne zasoby (np. poczucie wartości, siłę, bycie wystarczająco dobrym itp.). Może ona również służyć do pracy ze starym bólem oraz jako narzędzie wspomagające w terapii.

Praktyka ta opiera się na faktach i nie umniejsza negatywów. Pomaga natomiast patrzeć na rzeczywistość realistycznie, a nie pod wpływem negatywnej skłonności mózgu. Daje też poczucie mocy. Każdy ma moc i możliwość kształtowania siebie w przyszłości w zależności od tego, na czym skupi swoją uwagę. Metoda ta pozwala też nauczyć się krok po kroku zauważać zwykłe pozytywne doświadczenia i czynić z nich materiał do budowania trwałych struktur mózgu, dzięki czemu możliwe jest odczuwanie m.in. większego bezpieczeństwa, zadowolenia i poczucia przynależności czy więzi. Natomiast w  pracy z  negatywnymi doświadczeniami pozwala stopniowo zmniejszać ich intensywność. 

Praktyka w pracy z ludźmi

Małe rzeczy robią wielką różnicę, dlatego każda praktyka, jeśli wykonujemy ją codziennie, przyniesie efekty. W taki sposób  działa nasz mózg. Natomiast nie jest łatwo zachęcić klientów do jej wykonywania. W naszej pracy sprawdza się wprowadzanie klienta do praktyki przez kilka sesji i umożliwienie mu wyboru budowania takiego zasobu, który jest mu w danym okresie życia potrzebny, aby zwiększyć jego motywację.

Praca z materiałem negatywnym dobrze się sprawdza najpierw na sesjach, a kiedy klient praktykuje już trzy pierwsze kroki, wtedy można dołożyć czwarty, jeśli oczywiście jest na to gotowy i w takim zakresie, na który ma zgodę.

Praktyki te różnią się od typowych ćwiczeń, jakie można spotkać na warsztatach rozwojowych. Trwają nie dłużej niż 2 minuty, a w praktyce własnej ok. 30 sekund lub trochę dłużej. Nie wymagają one  zmiany dotychczasowego trybu życia czy znajdowania dodatkowego czasu. Można ćwiczyć wszędzie i o każdej porze. Ważne jest, aby uświadomić klientowi, że na początku praktyki zupełnie naturalne jest odczucie nienaturalności. 

Zwracanie uwagi na chwilowe, pozornie niewiele znaczące, pozytywne doświadczenia to proces idący pod prąd skłonnościom mózgu do skupiania się na negatywach. Ważne, aby podkreślić, że ten proces budowania pozytywnych trwałych struktur mózgu jest jak przejęcie zarządzania mózgiem w pożądanym kierunku.

Autorki artykułu poprowadzą w listopadzie 2017 roku w Warszawie Trening Neuroplastyczności wg Ricka Hansona skierowany do profesjonalistów – osób zawodowo pracujących z ludźmi.

W czasie treningu uczestnicy będą mogli poznać praktykę i sposoby jej przekazywania klientom oraz odpowiednią wiedzę z dziedziny neurobiologii. Więcej informacji na temat treningu znajdą Państwo na stronie Centrum Neuro-Integracji MIND, www.neuro-integracja.pl

Anna Andrzejewska – certyfikowany coach w podejściu Zen Coatchingu, Centrum Neuro-Integracji MIND, Warszawa.

Joanna Marczyszyn-Berendt – certyfikowana trenerka i mediatorka Porozumienia bez Przemocy (Nonviolent Communication, NVC), Centrum Neuro-Integracji MIND, Warszawa.

Artykuł pochodzi z czasopisma „Niebieska Linia" nr 4/111/2017

Inne z kategorii

Wspieranie osób z PTSD poprzez praktykę jogi (4/141/2022)

11.09.2025

Agnieszka Czapczyńska

W doświadczeniu traumy tracimy poczucie...

czytaj dalej

Syndrom sztokholmski w relacjach międzyludzkich (6/71/2010)

25.10.2025

Anna Błoch-Gnych 

Syndrom sztokholmski to mechanizm przetrwania;...

czytaj dalej