Rocznik 2016

Drogie Czytelniczki i Drodzy Czytelnicy

Podsumowujemy kolejny rok. Trudno o optymizm w sprawach dotyczących przeciwdziałania przemocy w rodzinie. W mediach powtarzają się informacje o zabójstwach dzieci i kobiet w rodzinie. Równocześnie słyszymy, że rząd chciałby wycofać ratyfikowaną w 2015 roku Europejską Konwencję w sprawie zapobiegania i zwalczania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej. Działania podejmowane przez organizacje równościowe w ramach Akcji 16 Dni Przeciwko Przemocy ze Względu na Płeć, choć dofinansowane także ze środków publicznych – są atakowane i deprecjonowane. W zespole doradców pracującym przy Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, który przygotowuje zmiany w ustawie o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, zasiadają radni miasta Zakopane, które do dziś nie powołało Zespołu Interdyscyplinarnego ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie... Trudno o optymizm. Trudno nawet o poczucie stabilności w obliczu uruchomionych już działań.

Niezbyt dobrze jest jednak kończyć rok z poczuciem klęski. Spoglądając wstecz, doceńmy także to, co się udało. Wzrasta liczba osób doznających przemocy, które zgłaszają się po pomoc do różnych instytucji i placówek. Rośnie liczba osób, które przeszły szkolenia z zakresu przeciwdziałania i kompetentnie reagują na sytuacje wystąpienia przemocy czy zagrożenia przemocą. Nurt pracy z osobami stosującymi przemoc wzbogaca się o nowe programy i metody pracy. A przede wszystkim i ponad wszystko w kilku (znanych mi) przypadkach udało się zainterweniować, ZANIM doszło do tragedii. Dzięki stworzonym i używanym narzędziom do szacowania ryzyka wystąpienia przemocy, dzięki kompetencjom pracowników placówek oświatowych, ochrony zdrowia, pomocy społecznej, empatycznym funkcjonariuszom Policji i dobrej postawie sąsiadów. Szkoda, że te przypadki rzadko trafiają na łamy i ekrany mediów.

Mamy też rosnącą rzeszę osób, które niezależnie od obowiązujących wytycznych i procedur, wiedzą kiedy i jak reagować, aby przerwać cierpienie osób słabszych i stanąć w ich obronie. Na tę grupę liczę w kolejnych latach. Ona jest moim światłem w tunelu. Dziękuję Wam za miniony, wspólny rok i z optymizmem patrzę na wspólne działania w przyszłości.

Bądźmy dumni z tego, co udało się zbudować, mimo wielu przeciwności i niewielkich środków finansowych.

Życzę Wam spokojnych Świąt i dobrego kolejnego roku

Renata Durda

Spis treści

OCHRONA I UPEŁNOMOCNIENIE KOBIET

• Sylwia Spurek, Renata Durda - Rzeczniczka praw kobiet
• Agata Teutsch - Siła, odwaga, solidarność
• Eliza Śliwińska - Fenomen sprawiedliwego świata a syndrom obwiniania ofiary
• Małgorzata Przybysz-Zaremba, Justinas Sadauskas, Agata Katkonienė - Przemoc wobec kobiet na Litwie

PRZYDATNE DLA POMAGAJĄCYCH

• Magda Goetz - Borderline Praca z osobą z zaburzeniem osobowości
• Beata Chmielewska - Symbol i przestrzeń w psychoterapii
• Marzanna Farnicka - Ofiara i sprawca – lustrzane role
• Piotr Antoniak - Rola świadka w zatrzymaniu przemocy w rodzinie
• Katarzyna Rogala - Współpraca w grupach zawodowych

PRAWO

• Malwina Bobrzyk - Prawo a skuteczna izolacja sprawcy od ofiary
• Paulina Brzemińska - Owoce zatrutego drzewa

Drogie Czytelniczki i Drodzy Czytelnicy

Gdy piszę do Państwa te słowa przez Polskę przeciąga fala kobiecych protestów zwana „Czarny Protestem" (od koloru ubrań) czy też „Marszem Czarnych Parasolek" (od niespodziewanego rekwizytu, który towarzyszył pierwszym protestom). Niektórzy mówią „marsze o godność" inni „pro-choice"... Pierwszy raz po 1989 roku kobiety wyszły na ulice bronić swoich praw – prawa do wyboru, ochrony i godności. I choć punktem wyjścia są prawa reprodukcyjne, to w ostatnich dniach do kobiecych postulatów wyraźnie dołącza wołanie o ochronę przed przemocą w życiu publicznym i własnym domu.

Problematyką przeciwdziałania przemocy zajmujemy się na łamach „Niebieskiej Linii" od 1998 roku (spójrzcie do poniżej zamieszczonej stopki redakcyjnej), czyli ponad 18 lat, a więc jedno pokolenie. Wiele się udało w tym czasie zmienić. Od „znętów" do „osób doznających przemocy w rodzinie" była naprawdę daleka droga, nie tylko prawna, ale także – a może przede wszystkim – mentalna. Przychodzi jednak nowe pokolenie kobiet, które są świadome swoich praw, są świadome tego, jak prawa kobiet, prawa człowieka, są chronione w innych krajach, i które nie godzą się na kompromisy w tej sprawie. Ani na „kompromis aborcyjny", ani na kompromis w sprawie przemocy domowej. Nie chcą słyszeć o tym, że „prawa rodziny ponad prawami jednostki" (w domyśle: należy brudy prać we własnym domu i obcym nic do tego), że „może i bije, ale w dobrym celu" (zwłaszcza w celu wychowawczym), że „trudno człowieka pozbawić prawa do jego własności" (czyli zobowiązać do opuszczenia mieszkania)...

Tym wszystkim zajmujemy się na łamach „Niebieskiej Linii" od lat, także w tym numerze. I choć przygotowywałyśmy ten numer zanim ruszyły „czarne protesty", to przecież dokładnie o tym piszemy – o tym, jaki wpływ na psychikę i zdrowie kobiet ma przemoc (wcześniej umierają!), jakie szkody w życiu dziecka powoduje „klaps", jak zmusić sprawcę przemocy do opuszczenia lokalu... Nie składamy parasolek!

Życzę Państwu dobrze wyważonej merytorycznie lektury

Renata Durda

PS. Wszystkim Czytelniczkom i Czytelnikom „Niebieskiej Linii" ku przypomnieniu „Kwiaty polskie" Juliana Tuwima:

Lecz nade wszystko – słowom naszym,

Zmienionym chytrze przez krętaczy,

Jedyność przywróć i prawdziwość:

Niech prawo zawsze prawo znaczy,

A sprawiedliwość – sprawiedliwość.

Spis treści

ANTOLOGIA WIEDZY O PSYCHOLOGII PRZEMOCY

• Wojciech Kruczyński - Wirus samotności
• Sabina Lasok-Chwiedoruk - Skalna wojowniczka
• Katarzyna Fenik-Gaberle - Pomoc psychologiczna po zatrzymaniu przemocy
• Dorota Pstrąg - Syndrom maltretowanego dziecka a zaburzenia w rozwoju psychospołecznym
• oprac. Paulina Szczupaczyńska - Czy przemoc doświadczana w dzieciństwie może zabić w dorosłym życiu?
• Dorota Parnowska - Schizofrenia a przemoc
• Jolanta Maćkowicz - Sponiewierana starość
• Barbara Błońska - Przemoc wobec zwierząt jako sygnał przemocy wobec kobiet i dzieci

OCHRONA DZIECI

• Anna Golus - Przeciw bagatelizowaniu klapsów
• Agnieszka Ogonowska - Lepiej zrozumieć cyberprzemoc
• Magdalena Chustecka - „Niewidoczny" problem przemocy w szkole

PRAWO

• Monika Janus, Grzegorz Wrona - Komornik a opuszczenie lokalu przez sprawcę przemocy

Drogie Czytelniczki i Drodzy Czytelnicy

Tuż przed wakacjami została opublikowana informacja o wynikach kontroli prowadzonej w II połowie 2015 roku przez Najwyższą Izbę Kontroli w zakresie pomocy państwa na rzecz osób dotkniętych przemocą domową. W głównej mierze kontrola dotyczyła realizacji procedury „Niebieskie Karty" i objęła ona działalność 27 jednostek pomocy społecznej w latach 2012-2015 (I półrocze).

120-stronicowy raport (oraz odpowiedź ministra rodziny, pracy i polityki społecznej) dostarcza wielu ciekawych informacji. Najważniejsze z nich zawiera artykuł publikowany od str. 26 w aktualnym numerze „Niebieskiej Linii". Ale zachęcam Państwa do zapoznania się z całością raportu, bo zawiera on nie tylko szczegółowy opis działań podejmowanych (lub zaniechanych) w procedurze NK, ale także przykłady rozwiązań z innych krajów oraz wypowiedzi (anonimowe) zarówno członków(-iń) grup roboczych i zespołów interdyscyplinarnych oraz beneficjentów(-ek) procedury „Niebieskie Karty".

Z wielu wartościowych informacji dla mnie dwie są najważniejsze i polecam je uwadze naszych Czytelników i Czytelniczek:

• gminne sprawozdania z realizacji wydatków na przeciwdziałanie przemocy w rodzinie nie pokazują rzeczywistej skali związanych z tym nakładów. Część gmin nie utworzyła bowiem rozdziału ewidencji finansowej przeznaczonego do ujmowania wydatków na przeciwdziałanie przemocy (w 2015 r. takiego rozdziału nie posiadało aż 38% gmin w Polsce), zaś gminy, które taki rozdział posiadały, nie ewidencjonowały w nim wszystkich wydatków na ten cel. O skali niedoszacowania tych wydatków świadczy fakt, że zaewidencjonowane wydatki skontrolowanych jednostek na przeciwdziałanie przemocy wynosiły rocznie około 3,5 mln zł, podczas gdy ich rzeczywista wysokość oszacowana na potrzeby NIK kształtowała się na poziomie około 66 mln zł rocznie.
• zaledwie 2,6% osób doznających przemocy, które uczestniczyły w procedurze NK, oceniły, że pomoc uzyskana w ramach procedury spowodowała skuteczne rozwiązanie problemu. Poprawę sytuacji odczuło ponad 61% osób, które najczęściej wskazywały, że dzięki pomocy zdobyły większą pewność siebie, czują się bezpieczniejsze i o swojej sytuacji są już w stanie mówić bez skrępowania i wstydu.

Dla wszystkich, którzy rozumieją specyfikę zjawiska przemocy w rodzinie, ponad 60% osób zadowolonych z efektów uzyskanych w procedurze NK – to wynik godny szacunku.

W tym numerze nasi Autorzy piszą także o depresji i samobójstwach w powiązaniu z przemocą w rodzinie, o skutecznej komunikacji (trzeba się jej uczyć!) oraz o trudnościach w ściganiu sprawców przestępstw o charakterze seksualnym.

Wzbogacającej ducha lektury!

Renata Durda

Spis treści

SAMOBÓJSTWA, DEPRESJA, PRZEMOC

• Magdalena Goetz - Ryzyko samobójstwa a kryzys emocjonalny
• Marta Soczewka - Zachowania autodestrukcyjne w perspektywie socjologicznej
• Magdalena Goetz - Praca z osobą zagrożoną samobójstwem
• Sylwia Kita - Schematy osobiste a zachowania agresywne i autoagresywne
• Adam Chojnacki - Męska depresja a przemoc

KOMUNIKACJA

• Ewa Mażul - Psychospołeczne aspekty komunikacji
• Aleksandra Piotrowska - Bądź żyrafą w swoim domu
• Katarzyna Podgórska - Jak rozmawiać, aby pomóc? Komunikacja transformująca

PRAWO

• Agnieszka Grzybek - Organy ścigania a przestępstwo zgwałcenia. Wyniki monitoringu
• Raport Najwyższej Izby Kontroli
• Elżbieta Szadura-Urbańska - Dzieciom z pomocą

Drogie Czytelniczki i Drodzy Czytelnicy

W 2015 roku spadła liczba zakładanych „Niebieskich Kart” (w stosunku do roku 2014). To dobrze czy źle – pytają dziennikarze?

To zależy, jaka jest przyczyna spadku. Hipotezy mogą być dwie. Jedna jest wysoce ponura – że przestaliśmy przykładać wagę do zjawiska przemocy w rodzinie, jesteśmy bardziej skłonni „wkopywać sprawy pod dywan” i odmawiamy pomocy osobom doznającym przemocy w rodzinie. Druga hipoteza jest optymistyczna – system przeciwdziałania przemocy w rodzinie przynosi efekty. Przecież celem realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2014–2020 (oraz większości lokalnych programów z tego zakresu) jest „zmniejszenie skali zjawiska przemocy w rodzinie”. Może więc to początek trendu, o który zabiegaliśmy od lat? Może skala przemocy w rodzinie zaczęła się zmniejszać? Może jesteśmy skuteczniejsi w działaniu i udało się powstrzymać przemoc w rodzinach, które wracały do nas jak bumerang, zawyżając statystyki?

Za wcześnie, aby wyciągać miarodajne wnioski, ale uznajmy, że chodzi o tę drugą hipotezę i przez chwilę podelektujmy się myślą, że to, co robimy, przynosi efekty.

Liczba wypełnionych formularzy

2012

2013

2014

2015

Ogółem

63 820

73 119

99 098

95 633

Policja

50 236

57 902

77 808

75 495

Pomoc społeczna

10 800

12 114

13 611

12 743

Oświata

1473

1671

6380

6154

Służba zdrowia

491

619

627

551

Gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych

820

813

694

690

Jednocześnie na spotkaniu Zespołu Monitorującego ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie minister Elżbieta Bojanowska, przewodnicząca tego Zespołu, poinformowała, iż w ubiegłym roku mieliśmy w Polsce 99 przypadków niezasadnie wszczętej procedury „Niebieskie Karty”. Co to znaczy „niezasadnie”? Najczęściej oznacza to, że nie potwierdził się fakt wystąpienia przemocy w tej rodzinie. To świetna wiadomość! To znaczy, że pracownicy służb reagują na niepokojące sygnały i weryfikują przypuszczenia dotyczące źródeł problemów. Bo, czy chcieliby Państwo, aby lekarz powiedział: „Nie jestem pewny czy ma Pani raka – proszę się zgłosić, gdy ta diagnoza się potwierdzi”? Przecież od pracowników różnych służb społecznych oczekujemy, że będą działać profilaktycznie, zanim dojdzie do nieodwracalnych tragedii. „Niezasadne” procedury mogą także zainicjować w rodzinie zmiany, które przywrócą harmonię i dobrostan zachwiane w kryzysie, mylnie przez służby ocenionym jako przemoc.

Nie bójmy się „Niebieskich Kart”. To ani diagnoza, ani wyrok. To nie postępowanie karne ani administracyjne. To pomoc i wsparcie.

Owocnej lektury

Renata Durda

SPIS TREŚCI

NIECHCIANY SEKS

• Magdalena Grabowska, Marta Rawłuszko - Szara strefa przemocy seksualnej. Wyniki badań
• Karolina Kudyba - Cyberprzestępczość seksualna na szkodę małoletniego
• Ewelina Seklecka - Nazwać rzecz po imieniu
• Renata Kałucka - Przemoc seksualna wobec kobiet
• Agnieszka Sosińska - Edukacja seksualna

PRAWO I PRAKTYKA

• Michał Lewoc - Prokuratura i sądownictwo przeciw przemocy w rodzinie w 2015 roku
• Renata Durda - Szkolić, ale jak? Wytyczne do szkoleń na lata 2016-2017

BADANIA, RAPORTY, EWALUACJE

• Urszula Nowakowska - Podwójne standardy
• Katarzyna Przyborowska - Monitoring procedury „Niebieskie Karty"
• Paulina Szczupaczyńska - Warszawski barometr zmian
• Agata Chełstowska, Aleksandra Solik - Monitoring wdrażania konwencji CEDAW. Przemoc wobec kobiet i dziewczynek

Drogie Czytelniczki i Drodzy Czytelnicy

Starość

Leszczyna się stroi w fioletową morę,

a lipa w atłas zielony najgładszy...

Ja się już nie przebiorę,

na mnie nikt nie popatrzy.

Bywają dziwacy,

którzy z pokrzyw i mleczów składają bukiety,

lecz gdzież są tacy,

którzy by całowali włosy starej kobiety?

Jestem sama,

Babcia mi na imię -

czuję się jako czarna plama

na tęczowym świata kilimie...

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska

Wiersz niezrównanej poetki wprowadza nas w temat tego numeru „Niebieskiej Linii". „Czarna plama na świata kilimie" to nie tylko indywidualny świat przeżyć starzejącej się kobiety, ale także wstydliwy fakt stosowania różnorakiej przemocy wobec osób starszych – od dyskryminacji ze względu na wiek po ostre formy przemocy fizycznej.

Co musiałoby się zmienić w światopoglądzie i życiu codziennym ludzi, abyśmy zaczęli chronić i szanować osoby starsze? Może gdybyśmy postrzegali osoby z długim doświadczeniem życia jako nosicieli zgłębionej wiedzy, wiedzy empirycznej, a nie tylko zarchiwizowanej w książkach i na dyskach komputerów... Może gdybyśmy dostrzegli zasób, jakim jest autentyczne, indywidualne przeżycie minionych zdarzeń... Ale my widzimy tylko ograniczenia, złamany kanon piękna i niepełną sprawność. Czujemy swój lęk przed przemijaniem i własny swój los „na podobieństwo". Może więc częściej przemoc wobec osób starszych nie dotyczy ich samych, a bardziej naszego strachu przed starością?

Życzę Państwu odważnej i pełnej namysłu lektury

Renata Durda

SPIS TREŚCI

PRZEMOC WOBEC OSÓB STARSZYCH

• Paulina Szczupaczyńska - Wszystko dla ich „dobra"? Porównanie badań z 2009 i 2015 roku
• Dorota Pudzianowska, Jarosław Jagura – Osoby starsze w wymiarze sprawiedliwości
• Angelina Ziembińska – Ageizm w placówkach ochrony zdrowia
• Agnieszka Lewicka-Zelent  – Agresja – odpowiedź na frustrację
• Ewa Foks – Zauważać, reagować, skutecznie pomagać
• Jacek J. Pruszyński – Czułam zdziwienie Relacja ofiary przemocy ekonomicznej
• Dorota Dolata – Współpraca międzypokoleniowa przeciwko stereotypom

PRAWO W OBRONIE OSÓB STARSZYCH

• Adam Grochoła – Przemoc wobec osób starszych i z niepełnosprawnościami – zagadnienia prawne
• Malwina Bobrzyk – Porady online na rzecz osób starszych

W POLSCE I NA ŚWIECIE

• Magdalena Staniek – Internet jako skuteczne narzędzie pomocy
• Monika Ksieniewicz – Sytuacja kobiet w Japonii
• Katarzyna Kucharska – Jest z nami Dziecko! Program przeciwdziałania przemocy w rodzinie

Drogie Czytelniczki i Drodzy Czytelnicy

Bogna Szymkiewicz, w swojej najnowszej książce prezentowanej w tym numerze „Niebieskiej Linii", Dlaczego tak trudno jest odejść. Narracje kobiet doświadczających przemocy, pisze:

W zmieniającej się kulturze potrzebujemy nowych metafor i mitów. Jeśli nie chcemy korzystać z patriarchalnych przepisów na pełnienie ról kobiecych i męskich, potrzebujemy nowych wzorców, zarówno na poziomie uzgodnionej rzeczywistości, jak i na poziomie symbolicznym. Jeśli w dyskursie na temat przemocy wobec kobiet skupimy się wyłącznie na sile i autonomii, jest prawdopodobne, że większość kobiet, radząc sobie dobrze w „męskim" świecie, zacznie przyjmować rolę dominatorów w relacjach.

Coraz częściej słyszymy głosy, głównie ze środowisk męskich, ojcowskich, że problem przemocy wobec mężczyzn jest równie wielki jak przemocy wobec kobiet. Nie zakłamując rzeczywistości i nie zrównując tych problemów, warto jednak zaniepokoić się sytuacją wielu mężczyzn, którzy po rozwodzie bezskutecznie zabiegają o kontakty z dziećmi, czy starają się nie dać się „puścić w skarpetkach" w trakcie podziału majątku, walczą o swoją godność i autonomię. Te jednostkowe sytuacje, bardzo dramatyczne i trudne, sprzeczne z naszą dotychczasową wiedzą i zwyczajami, potrzebują uwagi i poszukiwania rozwiązań w szerszym kontekście. Stereotypy nie służą nikomu. Ani tym, którzy wpadają w pułapkę przymusu dominacji (bo tego oczekuje od nich „norma" społeczna), ani tym zdominowanym, którzy cierpią, a ich krzywda ginie w morzu podobnych im zdarzeń.

W dzisiejszych czasach kobiety (mężczyźni również) stają przed wyzwaniem, jak w bliskich związkach połączyć różne wartości: autonomię i relacyjność, indywidualizm i wspólnotowość, samorozwój i troskę o innych – pisze w swej książce Bogna Szymkiewicz.

To wyzwanie dla nas wszystkich, którzy żyjemy w ponowoczesnych czasach, w których świat technologii dynamicznie zmienia relacje społeczne. To wyzwanie dla dorosłych na „tu i teraz", ale także dla rodziców/dziadków/liderów społecznych, którzy wspierają i modelują normy dla kolejnych pokoleń.

Model „wygrany-przegrany" już się nie sprawdza. Dziś wszyscy gramy o złoty medal i warto wierzyć, że w konkurencji „relacje interpersonalne" to możliwe do osiągnięcia. Zmieścimy się na podium razem. Mężczyźni i kobiety.

Troskliwego i relacyjnego świętowania 8 Marca

Renata Durda

SPIS TREŚCI

WEWNĘTRZNY ŚWIAT PRZEMOCY

• Adam Chojnacki - Przemoc w masce depresji
• Bogna Szymkiewicz - Narracje kobiet doświadczających przemocy. Bajkowe początki i rozwój relacji
• Agnieszka Sikora - Lalki
• Marta Kondracka-Szala - Wirtualni przyjaciele
• Agnieszka Wesołowska, Anna Wasilewska - Buty mojego męża
• Marta Kołacka - Koszt psychiczny przemocy seksualnej

PRAWO i PRAKTYKA

• Grzegorz Wrona - Zmiana wykładni znamion przestępstwa znęcania
• Iwona Matysiak, Marzena Bartosiewicz - Procedura „Niebieskie Karty" – nurtujące pytania

MONITORINGI i RAPORTY

• Alina Kula, Anna Chęć - Zawieszeni w sądzie. Monitoring śląskich sądów rejonowych
• Joanna Piotrowska - Z perspektywy płci. Monitoring lokalnych programów przeciwdziałania przemocy w rodzinie
• Ewa Jarosz - Przemoc w wychowaniu w opinii społecznej oraz w relacjach rodziców. Raport Rzecznika Praw Dziecka